Boreling

Ansicht a priori

Daar ben ik

Grenslijnen / Centrifugeren / Hechtingen

Wachtkamer

Is dit mijn derde adem

Zes poëtische reacties op bestaande gedichten

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een bestaand gedicht dat ze aansprak. In deze reeks lees je zes resultaten daarvan. In deze aflevering: Thijs reageert op <a href="https://thefloatinglibrary.com/2009/07/28/crater-lake-louise-gluck/">‘Crater Lake’</a> van Louise Glück uit de bundel Averno (2006).



Sommige dichters bewonder ik omdat hun gedichten veel betere en originelere versies zijn van wat ik zelf soms probeer te maken. Andere dichters maken werk met zoveel zeggingskracht dat ik het wel goed móét vinden, ook al voel ik in principe totaal geen verbinding met het soort poëzie dat ze maken. Louise Glück valt voor mij in die tweede categorie. Ik heb weinig met natuurgedichten, maar Glücks bundel The Wild Iris blies me omver. En hier reageer ik op ‘Crater Lake’, een allegorisch gedicht over goed en kwaad dat er op de een of andere manier in slaagt om níét hoogdravend te zijn. Hoe heeft ze dat nou weer voor elkaar gekregen?



*



Wachtkamer



De ziel had de dood niet direct herkend. De dood had een nieuwe gedaante aangenomen; die leek goed.



Het lichaam kon de confrontatie maar slecht hebben, was zichtbaar uit het lood geslagen.



Met korte tussenpozen ploften magazines op elkaar neer. Een vaasje klaprozen spatte op de tegels uiteen.



De ziel verzamelde de steeltjes, pikte het groen tussen de scherven vandaan, wist niet wie had gegooid en of dat nog een verschil maakte.



Hoe kwamen ze weer naast elkaar te zitten, het lichaam en de dood, als in eenzelfde hoek gewaaide bladeren, een beginnend geritsel



toen het lichaam als eerste werd geroepen om binnen te komen –

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een...

Anne van den dool: 'Taal maakt heel weinig troep'

Nisrine Mbarki: ‘Een gedicht beslist voor zichzelf’

Esohe Weyden: ‘Nederlands kan ook prachtig zijn’

Emma van Hooff: ‘Ik moet mijn patronen blijven doorbreken’

Pim Lammers: ‘Je moet niet kinderachtig doen’

Alara Adilow: ‘Urgentie is het beste ankerpunt’

Christina Flick: ‘Taal is niet iets vanzelfsprekends’

Dewi de Nijs Bik: ‘Ik doe een beroep op de lezer’

Babeth Fonchie Fotchind: ‘De beste schrijfdagen zijn één liter’

Negen interviews met dichters die werken aan hun debuutbundel

Ze wil eerst zelf nog wat meer tijd met haar bundel doorbrengen. Babeth Fonchie Fotchind zou bij mij thuis op bezoek komen voor het interview en ik zag ons al aan mijn eettafel zitten, de trots van mijn interieur. Donker hout, groot, rond, midden in de kamer – de sfeerimpressie schrijft zichzelf. Maar Babeth belt me op: het voelt toch nog te vroeg om onbekenden mee te nemen in haar schrijfproces.



‘Ik schrijf in mijn slaapkamer en het voelt alsof ik nu ineens iedereen mijn slaapkamer in zou laten,’ vertelt ze aan de telefoon. Ik kan het me goed voorstellen. Haar ‘schrijversholletje’, zo noemde ze haar werkplek in een eerdere mail. En als het nog niet goed voelt, wil ik haar daar natuurlijk niet storen.



Ik bied Babeth vrijblijvend de ruimte aan om zich alsnog voor te stellen, op een manier die voor haar nu goed voelt. Een paar dagen later mailt ze me. Ik schrijf de introductie, zittend aan mijn eettafel, en geef het woord aan haar.







*







<a></a>Babeth schrijft met geluiddempende oortjes in. In afgesloten ruimtes. Heet water op de tafel naast haar laptop. Tijdens een schrijfsessie drinkt ze, afhankelijk van hoe diep ze in het schrijven zit, twee tot vier halveliterglazen water. Hoe dieper ze erin zit, hoe minder ze zich durft te verroeren. De beste schrijfdagen zijn één liter.



Op de momenten dat ze toch opstaat om de benen te strekken, hoort ze uit de andere kamer zachte geluiden komen. Een kat die het gewend is van maandag tot en met vrijdag de volledige aandacht van zijn huisgenoot te krijgen, moet het nu al een paar uur zonder doen. Babeth kan echter niet ingaan op het verzoek van haar trouwe – en zeer aanhankelijke – metgezel om met elkaar in één ruimte te zijn. Al moet ze toegeven dat ze dit monster van aanhankelijkheid ook zelf heeft gecreëerd.



Dat schuldbewuste gevoel moet ze opzijzetten, want tijdens het schrijven wil ze enkel met haar eigen energie zitten. Zelfs de energie van haar kat is haar te veel. De gordijnen zijn dicht, er mag geen schijn zijn van voorbijgangers die naar binnen kunnen kijken. Babeth woont niet op de begane grond. Ook de gordijnen van de ruimtes in huis waar ze niet fysiek aanwezig is, zijn dicht.



De geslotenheid is tijdelijk. Babeth kijkt er wel naar uit, naar openheid. Ze ziet uit naar het verschijnen van haar debuutbundel en het toelaten van de lezer in de wereld waaraan zij de afgelopen tijd werkte.







*







membraan



om bouwstoffen te absorberen, leg ik mijn bewustzijn neer op een natte wattenschijf het is gedesoriënteerd



bij de geboorte wrijft de vrouw tussen duim en wijsvinger delen van de verbrijzelde schedel vallen in spiraalvorm op het perceel grenzend aan poreuze geslachtsbomen



onderaards stapelen spierlagen zich tot een vleesmassa die langs bloedlijnen meegaat de toorn van mijn voorouders leeft voort in de uitgeholde navelstreng. de maatslag van de tremor vlakt af



ik deel het onderlijf met dat van mijn moeder mijn moeder het hare met dat van het land waar baby’s geen naam dragen op welke dag zij werden geboren weet niemand. op een dag rekt de stemplooi uit volgroeit de amygdala. maar het thuisland blijft onontdekt



ik bewaar mijn bewustzijn op sterk water en zoek met gerimpelde vingers en vertroebelde ogen naar de oorsprong











Dit gedicht is geschreven in het kader van de Schrijfresidentie van deBuren.

Ze wil eerst zelf nog wat meer tijd met haar bundel doorbrengen. Babeth Fonchie Fotchind zou bij mij thuis op bezoek komen voor het interview...

Indolente

Wat enorm intimiderend, is het eerste wat ik denk. De kamer waarin ik Dewi de Nijs Bik spreek, is afgeladen met boeken, maar niet zoals bij de gemiddelde boekenliefhebber. Haar vriend is fanatiek boekenverzamelaar. Tegen alle muren staan boekenkasten met zulke kaarsrechte rijen boeken dat ik bang ben om te dichtbij te komen. We gaan zitten aan een bureau van donker hout en ik kan me niet voorstellen dat je daaraan onbekommerd kunt werken, met al die literatuur om je heen. Dewi heeft daar geen last van – het scheelt dat de poëziekast in de slaapkamer staat.



Van tevoren ontving ik het gedicht ‘panty’s voor daisy’ (zie hieronder), het openingsgedicht van een reeks met gelijknamige titel. Ik moest het even opzoeken, maar de tjobèk uit de eerste regel is een Indonesische vijzel. Deze niet-westerse techniek van voedselbereiding, licht Dewi toe, zou je kunnen beschouwen als een symbool voor haar poëzieopvatting. In tegenstelling tot wanneer je een blender gebruikt, blijf je met een tjobèk zelf ook deel uitmaken van het bereidingsproces. Je levert een fysieke inspanning. Je ziet, voelt en ruikt het resultaat van je handeling.







Je schrijft in de derde strofe: ‘ik was nog aan het leren mijn omgeving te lezen’. Kenmerkt deze regel het lyrisch ik in jouw gedichten?



Ja en nee. In 2019 had ik een verzameling gedichten waarvan ik dacht: dit wordt mijn debuutbundel. Die gedichten gingen over mijn Indische achtergrond, vaak met een lyrisch ik dat haar ervaringen en observaties deelde. &nbsp;Maar tijdens het schrijven kwamen er geleidelijk vragen van een heel andere orde bij mij op. Hoe wordt de culturele identiteit van “de Indische Nederlander” gerepresenteerd? Welke verhalen worden er overgedragen, en hoe? Wie is er aan het woord? Ik was niet meer tevreden met wat ik had geschreven en heb toen dat manuscript aan de kant geschoven.



Wat was er in jouw ogen mis mee?



Ik begon me in die gedichten te ergeren aan een soort egocentrische subjectivering: het ging steeds over mijn zienswijze en beleving, waarbij ik een koloniale geschiedenis met collectieve herinneringen in feite steeds persoonlijk maakte, terwijl de geschiedenis juist gedeeld en gemeenschappelijk is. Mijn individualiserende blik deed geen recht aan die maatschappelijke bagage. Alleen: dat kun je wel mooi bedenken, maar wat dan?



In 2020 ben ik begonnen aan het huidige manuscript, dat je kunt zien als een zoektocht, ook wat vorm betreft. Een deel van de gedichten neemt de vorm aan van notities, en een ander deel is meer collageachtig, zoals ‘panty’s voor daisy’. Dat zijn allebei vormen die de lezer bij de tekst betrekken omdat die geconfronteerd wordt met uiteenlopende stemmen en registers en zelf moet bepalen wat gewicht krijgt binnen welke context. Maar uiteindelijk bieden de vormen van de notitie en de collage toch niet de oplossing voor mijn probleem met de subjectiverende tendens in mijn poëzie en met de onderliggende autoriteitsvraag. Beide vormen blijven toch erg individualistisch.



Maar dit gedicht en deze vormen komen wel in de bundel?



Sommige dichters schrijven door de jaren heen een verzameling gedichten, maken daaruit een selectie en gaan dan pas componeren. Ik werk aan mijn bundel als aan een roman, van begin tot eind. Ik bepaal steeds welke volgende stap nodig is en probeer dan vanuit die positie verder te schrijven. Deze twee vormen – de notitie en de collage – horen bij de zoektocht en komen dus wel in de bundel. In feite wil ik de lezer onderdeel maken van mijn zoektocht naar het vinden van een steeds adequatere vorm.



Mijn bundel heet Indolente en is – weinig verrassend – afgeleid van het woord indolent, dat tegenwoordig zoiets betekent als lamlendig, lui, passief. In de negentiende eeuw kreeg dit woord een koloniale connotatie doordat het gebruikt werd om tot slaaf gemaakten en mensen uit niet-westerse culturen, in het bijzonder Indo-Europeanen, te karakteriseren. Sommige Indische Nederlanders omarmen het woord en gebruiken dit woord zelf ook wel gekscherend: niet voor niets zit ‘indo’ in het woord zelf, luidt de redenatie.



Mijn oorspronkelijke motivatie was dat ik de lezer de mogelijkheid wilde bieden om voorbij te denken aan dit soort koloniale representaties, dat nog altijd invloedrijk is. Ik kan nu nog niet overzien wat hiervan zal slagen, aangezien de bundel nog niet af is, maar wat ik in elk geval zal proberen is de lezer te activeren om zich anders te verhouden tot dit soort representaties. Daarom noem ik mijn poëzie niet activistisch maar activerend: ik doe een beroep op de lezer. Ik wil iets teweegbrengen in de buitenwereld en daarvoor heb ik de lezer nodig, het is dus letterlijk een coproductie.



Is er een verband tussen de rol die jij de lezer geeft en je streven naar het collectieve?



Als je wil dat de lezer deelneemt aan het doorbreken van koloniale representaties, moet je wel de mogelijkheid daartoe geven door het werk toegankelijk te maken. Daarom ben ik nu in het laatste deel onder meer bezig met het verkennen van een nieuwe literaire vorm: de handleiding. Die vorm is interessant als je het hebt over subjectiviteit. De handleiding is namelijk anoniem, want hij wordt doorgaans niet ondertekend door een auteur. Ook is hij geschreven om toegankelijk te zijn voor zo veel mogelijk lezers, je hebt er niet veel culturele bagage voor nodig. En hij is activerend, want hij zet aan tot handelen. Dat alles maakt de handleiding geschikt als collectieve tekstvorm. Door die anonimiteit, toegankelijkheid en praktijkgerichtheid ontstaat er een gemeenschappelijke ruimte waarin we kunnen werken aan nieuwe representaties.



We voeren nu een aardig lastig gesprek, vind ik. Voelt het moeilijk om hiermee bezig te zijn?



Het is inderdaad een lastig proces. Er zit veel denkwerk in, terwijl ik eigenlijk helemaal niet zo’n intellectueel ben. Mijn focus is nooit academisch geweest, want bij mij ontstaat juist veel vanuit intuïtie. Ik kwam bijvoorbeeld vanuit mijn intuïtie op de vorm van de handleiding en pas daarna kon ik beredeneren waarom die goed paste. Mijn poëzie is dus doordacht. Voor mij als dichter betekent dat veel lezen en nadenken, ik moet mezelf bewust blijven prikkelen met boeken, theorieën, gesprekken. Daar komt dan iets uit, het neemt contouren aan, en pas later kan ik de vorm helder zien. Dan kan ik ook uit wat ik geschreven heb bewust kiezen voor die stukken die kloppen met waar ik in mijn werk naar streef.



Welke poëzie van anderen helpt je bij dit proces?



Dat hangt af van wat ik wil onderzoeken. Voor ‘panty’s voor daisy’ heb ik me ingelezen in de Language Poetry, een Amerikaanse stroming uit de jaren zestig en zeventig. Die dichters waren, net als ik nu, veel bezig met de problematische rol van het lyrisch ik, subjectiviteit, en autoriteit in verhouding tot de lezer. Het is leerzaam om te weten hoe mensen die mij voorgingen met dezelfde vraagstukken aan de slag zijn gegaan. Voor het deel waar ik nu aan werk, lees ik dan weer meer antropologie vanwege de aandacht voor praktijken. En de poëzie van Anne Carson, die bestudeer ik nu vanwege haar experimenten met klassieke en collectieve tekstvormen. Het is een voortdurende dialoog met voorgangers.



Het klinkt alsof je met je poëzie een duidelijk doel voor ogen hebt. Dat vind ik interessant, want veel dichters zeggen juist niet te kunnen schrijven als ze van te voren ook maar enig idee hebben welke kant het uit moet. Hoe werkt dat voor jou?



In mijn schrijfproces zoek ik inderdaad doelgericht naar de juiste vorm, maar mijn schrijven zelf is eigenlijk heel inhoudelijk gemotiveerd. Ik werk vanuit vraagstukken die mij als vrouw met een Indische achtergrond bezighouden. Ik wil de thema’s collectieve herinnering en culturele identiteit problematiseren in een passende vorm, niet vanwege de vorm, maar om recht te doen aan de noodzaak of urgentie van de onderwerpen.



Mijn schrijfproces zal misschien inderdaad afwijken van dat van sommige andere dichters. Tegelijk blijft het een proces en is mijn werkwijze niet doelmatig in de zin dat het antwoord al vastligt: een jaar geleden kende ik het probleem waar ik me over boog, maar de uitkomst vind ik nu pas, door veel lezen en experimenteren.



Als ik je zo hoor praten, blijf ik het verrassend vinden dat je jezelf niet als intellectueel persoon ziet.



De intellectuelen die ik ken is het te doen om de theorie, zij zijn op zoek naar overzicht in die theorie. Maar mij gaat het niet om de theorie op zichzelf, maar om wat ik daar als dichter mee kan doen. Mijn zoektocht naar een passende vorm is natuurlijk wel vervlochten met het theoretische, maar blijft inhoudelijk georiënteerd op de omgang met het koloniale verleden. Dit neemt niet weg dat ik een sterke theoretische interesse heb in de status van poëzie als talige vorm.



Terwijl voor jou juist de praktijk op het spel staat. Hoe je met je poëzie kunt activeren.



Uiteindelijk gaat deze bundel inhoudelijk ook gewoon om de vraag hoe te leven, in het bijzonder hoe samen te leven met alle maatschappelijke en historische bagage. Daarbij kan de handleiding van pas komen als een vorm die het handelen centraal stelt, ook al heeft de handleiding als vorm daarnaast ook een bijzondere theoretische status.



Hoe voelt het dat je bundel er nu bijna is?



Ik vind het heel spannend. Ik ben nog aan het werk en er moet nog veel werk worden verzet. Het is ook spannend omdat de publicatie toch het moment is waarop je als dichter naar buiten treedt. Poëzie schrijven gaat gepaard met pretenties, in mijn geval de pretentie dat mijn werk activerend is. Als je zo vastomlijnd deelt wat er op het spel staat, moet je nog maar zien hoe de lezer dat zal beoordelen. Dat idee jaagt angst aan: je wil het kunnen waarmaken.



Ik hoop dat mijn bundel, zoals ik me voorneem, een activerende leeservaring geeft. En dat ik met mijn bundel de lezer kan prikkelen en interesseren voor mijn thematiek. Het zou mooi zijn als er een interactie op gang komt. Ik weet natuurlijk ook wel dat een deel van de poëzielezers gewoon graag verrast wil worden door mooie beelden of vervreemdende observaties. Of juist zoekt naar activisme met een eenduidige boodschap. Dat type poëzielezer zit misschien niet op deze bundel te wachten. Maar er is hopelijk ook een publiek dat wel geïnteresseerd is in mijn werk. Ik hoop dat ik die lezers kan prikkelen en aanzetten tot het verbeelden of zelfs vormen van nieuwe praktijken.







*







panty’s voor daisy



ze had de tjobèk (cobek) verbannen omdat hij naar knoflook stonk, diepvrieszak eromheen in de bijkeuken op de bodem van de kast waar ook de aardappelen lagen; die avond was de verbrandingslucht in de kamer nog de enige indicatie dat er iemand niet had opgelet – iets dat geleidelijk aan de pannen zou ruïneren: door de jaren heen waren er verschuivingen die niet werkelijk plaatsvonden maar waar het gehoor veranderde: datgene op de voorgrond verschuift naar achteren en alsof er een nieuw geluid ontstaat,



een stuk steen op een stuk steen, tik, tik, was wat ik hoorde wanneer ik de keuken binnenkwam; jouw oma die voor het aanrecht stond: knoflook, djeroek poeroet, trassi, ui; in de komvormige stamp je en in die platte is het meer wrijven; mijn tante heeft ze op de schoorsteenmantel want ze waren toch van onze moeders geweest – deze schending van de verwachting waarmee ze zichzelf herhaalt, 50 cent voor een blokje asem, maar niemand hield bij hoe haar naam werd geschreven (2 gulden, panty’s voor daisy)



˚



elke ochtend een drupje achter het oor en in de binnenkant van de pols, waarna ze de appel in parten sneed; ik was nog aan het leren mijn omgeving te lezen – mijn hart niets anders dan een gevoel, terwijl mijn identiteit zich elders afspeelde / de smaken van haar parfum: roze grapefruit, munt, siciliaanse bergamot, zwarte bes en waterhyacint; anjer, jasmijn, roos en lelietje-van-dalen; mirre, amber, vanille, sandelhout / ze werkte als typiste bij philips, alleen god weet mijn eindstation zei ze en wees naar boven



het winkeldrama voltrok zich op een vrijdagmiddag: de parkeerplaats siste, wieltjes trillend op rotsen – ik ben de eerste die de holtes van haar handen verkent – soms lijkt de lus veranderd, willen de aardappels niet meer garen, ook niet als je ze toespreekt

Wat enorm intimiderend, is het eerste wat ik denk. De kamer waarin ik Dewi de Nijs Bik spreek, is afgeladen met boeken, maar niet zoals...

Je moet een paar trappen op, maar dan heb je wel wat. De werkplek van Christina Flick biedt een mooi weids uitzicht over Amsterdam-Noord. Als we plaatsnemen aan de tafel bij het raam, schenkt ze uit de cafetière twee koppen koffie.



Christina is theatermaker en kwam in 2004 van Duitsland naar Amsterdam voor de Mime Opleiding (AHK). Ze spreekt met een zekere bedachtzaamheid – niet om woorden te zoeken maar om ze volledig te doorgronden, zo lijkt het. Aan tafel pakt ze twee kopietjes van het gedicht ‘J en ik’ (zie hieronder) erbij, waarvan ze er een naar mij schuift: er is nog één letter veranderd sinds de laatste versie die ik kreeg.







Wat heb je veranderd?



Iets kleins: ‘X-ray’ stond eerst geschreven met een kleine x. Maar gisteren wilde ik eerst ook nog een woord veranderen. Ik zei tegen een vriend de zin ‘De ene generatie werpt haar machteloosheid op de andere’, die ook in dit gedicht zit. Maar in plaats van ‘machteloosheid’ zei ik ‘hulpeloosheid’. Toen ik besefte dat ik de zin anders zei dan hoe ik hem had opgeschreven, twijfelde ik of ik dat woord niet moest aanpassen. Hulpeloos zijn ligt ook in jezelf, in het niet-weten wat te doen. Je geeft dan dus iets van je onvermogen door aan de volgende generatie. Macht als woord klinkt voor mij massiever, wellicht kun je je erachter makkelijker verschuilen. Maar het gebrek aan macht, en het niet-(genoeg)-in-opstand-zijn-gekomen, is natuurlijk ook pijnlijk om te erven. Gisteravond keek ik weer naar dit gedicht en zag ik dat ‘machteloosheid’ toch klopte in het geheel. Een gedicht dicteert zijn eigen regels. Dit woord is dus niet veranderd, maar achter het gedicht zit wel een schommeling.



Hoe werkt die schommeling?



Ik bezit niet de waarheid van het gedicht. Hoewel ik zelf de zinnen op papier zet, kan ik daar nieuwe dingen in ontdekken. En dan komen er nieuwe woorden naar boven. Ik blijf over het gedicht nadenken en probeer het in leven te houden. ‘J en ik’ is een van mijn recentste gedichten en voelt daarom nog warm, ik heb zin om hieraan door te werken.



Het gedicht ontstond anderhalve maand geleden, of eigenlijk nog eerder. De beginzin van wat dit gedicht zou worden kwam ik tegen tussen allemaal andere notities. In zo’n zin kan ik als een vampier bloed ruiken. Al kan ik er niet de vinger op leggen wat me precies aanspreekt, dan heb ik wel iets om op door te gaan.



Deze zin had ook zomaar het begin van een verhaal kunnen zijn – je weet meteen een wereld te scheppen, een ruimte om de lezer in mee te nemen. Het einde zou je dan weer echt poëtisch kunnen noemen, met de adjectieven die over elkaar buitelen. Hoe kom je aan zo’n regel?



Die komt voort uit het ritme, de muzikaliteit van het gedicht. De beelden kan ik niet zo letterlijk herleiden, die blijken tijdens het schrijven nodig en ik volg daarin mijn instinct. Op een zeker punt nemen de woorden zelf het over en laat ik los, daar ben ik dan blij mee. Achteraf kan ik wel nog monteren: zinnen uit mijn notities invoegen waar toepasselijk, of twijfelen over woordkeuze. Het is voor mij waardevol om een gedicht even te laten liggen en later met afstand opnieuw te kijken. Ik kan urenlang staren terwijl ik één woord verander – en wellicht ook weer terugzet. Dat is het punt waarop ik voel: het klopt nu voor mij. Dan laat ik het gedicht opnieuw los, in de hoop dat het nooit helemaal tot stilstand komt.



Werk je als dichter anders dan als theatermaker?



Mime inspireert mij enorm bij het schrijven, omdat het bij allebei gaat om observeren. De manier van kijken die nodig is om krachtige beelden en hun kaders te herkennen, heb ik geleerd tijdens mijn opleiding. Ik zoek naar menselijkheid, ontroering. En in de methode naar radicaliteit. Als theatermaker grijp ik vaak terug naar één beeld of handeling en als dichter sloop ik veel woorden uit een gedicht om het zo veel mogelijk ruimte te geven. Ik geef de toeschouwer of lezer geen expliciete boodschap, eerder een kader waarin je uitgenodigd wordt zelf te denken, te associëren en zo het werk te verrijken. In die ruimte kun je onverwachts geraakt worden. Dat heb ik zelf met een aantal gedichten en eens in de tijd verlang ik er sterk naar om ze te herlezen. Een gedicht wordt voor mij dan een plek waarnaar ik terug kan en moet keren.



Welke gedichten zijn dat?



Eentje is een klassieke ballade van Goethe, ‘Der Erlkönig’. Het gedicht gaat over een vader met een ziek kind, dat een bovennatuurlijk wezen ziet. Aan het einde is het kind dood. Er komt geen verzachting of troost. Een ander gedicht is ‘Bonedog’ van Eva H.D., dat hoorde ik voor het eerst <a href="https://youtu.be/JjdhgyLxkJo">in de film I’m Thinking of Ending Things</a>. Ook dit is een hard gedicht dat niet poogt het goed te laten aflopen. Toch vind ik juist in die hardheid troost, omdat de dichter tot dat punt is gegaan en mij uitdaagt om ermee te dealen. Als ik deze gedichten lees, word ik geraakt, ook door het lef om de wereld zo te beschrijven. Dat voedt me, ik verlang daarnaar.



Jouw eigen manier van dichten heeft ook een zekere hardheid: je zegt dat je de woorden sloopt. Wat gebeurt er dan?



Ontheiligen. Fysiek maken. Ik moet onbeschoft zijn tegenover mijn eigen materiaal, dingen weg durven gooien of hernemen. Ik vind het fijn af en toe iets af te breken. Daar hoort ook bij dat ik schuif in de volgorde en toch met iets anders begin. Het materiaal kan ik schudden, de kern blijft toch wel bestaan. Tegelijk dwingt het materiaal een eigen logica af en moet je daarnaar luisteren. Als ik sloop, doe ik dat in de geest van het gedicht, ten dienste daarvan. De beelden vormen de voedingsbodem en van daaruit bouw ik het gedicht opnieuw op.



In welke fase zit je met betrekking tot je debuutbundel?



Ik ben vooral nog veel aan het schrijven, maar soms leg ik al wat gedichten naast elkaar. Zo kan ik terugkerende thema’s herkennen of mezelf betrappen op bepaalde woorden die ik vaak gebruik. Ik denk nog na over wat ik met dat laatste wil: die herhaling kan zorgen voor één sfeer in het geheel, maar misschien is het soms beter om toch een ander woord te kiezen. Ik verheug me op het moment dat ik alle gedichten naast elkaar kan leggen en kan kijken wat er dan gebeurt. Over die fase moet ik nog nadenken: is de bundel meer een samenhangende eenheid of een toevallige verzameling van eenlingen? De opstapeling doet natuurlijk wel iets, maar ik wil de autonomie van elk gedicht behouden. Hoe je een bundel tot je neemt is natuurlijk ook aan de lezer, maar ik streef zelf in ieder geval niet naar een rond, glad geheel.



In dit gedicht gebruik je twee keer het woord ‘vergeten’. Speelt dat woord of thema een belangrijke rol in je poëzie?



Herinnering zeker, dat is een speeltuin van de verbeelding. Ik geloof niet dat we ons de waarheid kunnen herinneren. Als je niet te eenduidig vasthoudt aan je idee van hoe het was, zit daarin een gigantische ruimte. Daaraan verwant: generaties, voorouders, die houden me ook bezig. Het herinneren of vergeten dat voorbij de grenzen van je eigen levensduur gaat. Ik vind het interessant wat er uit het verre verleden nog doorschemert. En hoe het heden gaat echoën in de toekomst. En andersom, de toekomst in het heden. Die langere lijnen intrigeren me.



Je bent origineel Duitstalig maar dicht in het Nederlands. Hoe beïnvloedt dat jouw poëzie?



Ik ben constant bezig met de vraag: wat is taal? Het Nederlands heb ik me bewust aangeleerd. Ik weet nog dat ik het voor het eerst hoorde, ik luisterde in een tentje op de camping naar de radio en het ging razendsnel. Ik wist nog niet wat de woorden betekenden en daardoor kon ik de taal zelf horen. Het Duits zit zo in mij dat ik je niet zou kunnen vertellen hoe het als taal klinkt, maar van het Nederlands weet ik dat nog steeds. Daardoor kan ik anders met de klanken omgaan en een andere muzikaliteit creëren.



Verder heb ik met het Nederlands een kortere geschiedenis. Ik weet nog van sommige woorden wanneer ik ze voor het eerst heb gehoord of uitgesproken, aan die woorden zit een herinnering vast die ik kan oproepen. Met Nederlandse woorden kan ik voor mijn gevoel makkelijker spelen omdat ze priller zijn en niet de onontkoombare, diepe betekenis met zich meedragen die Duitse woorden voor mij hebben. Ik heb niet de woordenschat van iemand die hier is opgegroeid, maar die beperking zorgt voor nieuwsgierigheid. Voor mij is taal niet iets vanzelfsprekends, maar iets wat ik blijf ontdekken.



Als je bundel er uiteindelijk is, op welke reactie hoop je dan?



Ik hoop dat iemand in mijn werk iets vindt om naar terug te keren, zoals sommige gedichten mij ook hebben gered, getroost en gevoed. Het lijkt me fantastisch als mijn gedichten iemand op die manier kunnen inspireren. Ik wil iets waardevols toevoegen aan de wereld, op het niveau van het persoonlijke.



Waarom wil je geen portret van jezelf bij dit interview?



Ik snap de relatie tussen het gedicht en het portret van de dichter (nog) niet. Ik kan een economische reden bedenken – dat een gezicht erbij het gedicht persoonlijker lijkt te maken en dus zorgt voor betere verkoop. Mij zit een auteursportret juist vaak in de weg als ik iets lees, alsof ik me dan eerst moet los wrikken van mijn beeld van de schrijver voordat ik bij de tekst, de materie kan komen. Het leidt mij af. Liever geef ik een tentakel die voor mij inhoudelijk met het werk verbonden is, om zo bij een van de harten daarvan te belanden.



Deze digitale ruimte deel ik daarom graag met iemand die mij inspireert, zoals de fotograaf Paulien Oltheten. Ik vind het mooi dat we elkaar nodig hebben en in ons werk leunen op, spelen met en – in de beste zin – stelen van elkaar. Als reactie op mijn gedicht stuurde Paulien me een aantal foto’s waaruit ik &#8216;Loopsporen&#8217; heb gekozen, wensende dat het ook diegenen die dit lezen mag inspireren.







*







J en ik



We ontmoeten elkaar, herhaaldelijk, J en ik, in een snackbar. We bestellen friet, de gasten om ons heen negeren ons. We likken onze vingers, we drinken milkshake, we proberen te vergeten.



We pinnen geld voor who ever ons in het leven heeft geroepen. Ik roep ‘fuck who ever ons -’. We gaan naar een andere tent. Het vergeten lukt me niet. J bestelt vis, J heeft altijd honger.



‘De ene generatie werpt haar machteloosheid op de andere’ zegt J als een poging om mij te sussen, wat tegenovergesteld uitpakt. J eet zure aardbeiensnoep in lange slierten. Over ons heen krast een vliegtuig. We kijken naar zijn spoor. ‘Dit is het verleden’ zeg ik ‘het verleden is rook’.



Eens in een droom kon ik met X-ray ogen door J’s ribbenkast heen kijken, toen zag ik haar hart. Het was het hart van een antilope, het sloeg snel, onstuimig. Wat ik daarna ook nog zag hoe het mijne wortel schoot, onbevreesd, angstaanjagend, hebberig.

Je moet een paar trappen op, maar dan heb je wel wat. De werkplek van Christina Flick biedt een mooi weids uitzicht over Amsterdam-Noord. Als...

Mythen en stoplichten

Ze heeft haar jas al aan, maar gelukkig ben ik nog net op tijd. Alara Adilow is onze afspraak vergeten, tot haar eigen schrik: ‘Normaal zet ik alles netjes in mijn agenda, hoor!’ Ze wilde net vertrekken naar een optreden, maar een uurtje later vertrekken moet kunnen, beslist ze met een zekere vanzelfsprekendheid. Ik ga aan tafel zitten terwijl ze twee koppen thee zet, allesbehalve gehaast.



Van tevoren stuurde Alara me ‘Ruis in de verbinding.’, een gedicht dat eerder in De Gids heeft gestaan. Ze is fan van het tijdschrift en dan vooral van de digitale archieven, waarin ze soms jarenoude nummers afspeurt naar meer gedichten. Haar leeshonger is groot en zo ook haar publicatiedrang. Ze wil graag verschijnen bij zo veel mogelijk tijdschriften en platforms – dit interview vindt ze een mooie toevoeging aan het rijtje.







Je debuutbundel heet Mythen en stoplichten, en in dit gedicht schrijf je: ‘De stoplichten waren kapot.’ Een belangrijk beeld dus, het stoplicht. Waarom?



Toen ik met de bundel begon, schreef ik wat ik noem ‘stedelijke poëzie’. Urban, ook vanuit mijn achtergrond in de spoken word. Het ging over mijn omgeving, de buurt waar ik vandaan kwam, bijna met een sociologische benadering. Het stoplicht was daarbij een sterk beeld want het zegt iets over hoe we in een stad met elkaar omgaan. Het is een regulerend mechanisme binnen een samenleving. Het zorgt voor veiligheid, maar soms sta je lang te wachten op niets en voelt het overbodig en belemmerend. Het stoplicht staat in scherp contrast met de eeuwenoude mythe, die het materiële overstijgt.



Dit hele gedicht is enorm beeldrijk, alleen al in de eerste strofe. Waar komen al die beelden vandaan?



Metaforen geven voor mij gevoelens weer. Ik las laatst dat iemand over Caravaggio zei dat zijn schilderijen niet alleen scènes zijn maar uitgebeelde emoties. In poëzie is de metafoor daarvoor het belangrijkste instrument. Misschien maakt dat mij een sentimentele dichter. Lang was ik meer van de hermetische, abstracte poëzie, zoals van Kouwenaar en Lucebert. En van de talige dichters van het objectivisme, bijvoorbeeld Rae Armantrout. Maar in mijn eigen werk is de focus komen te liggen op emotionele conflicten.



Dit is een heel persoonlijk gedicht en ik heb lang gezocht naar hoe ik deze inhoud het best kon communiceren. De transitie, de daaropvolgende breuk met mijn moeder, haar achtergrond… Lange tijd lukte het me niet om queer gedichten te schrijven met transgender-zijn als thema, en ook dit gedicht kostte veel tijd. Er zitten maanden aan zelfonderzoek door dagboekschrijven en eindeloos herschrijven aan vooraf. Ik moest ernaartoe graven. Dichten is een ingewikkeld proces dat nog wel eens wordt onderschat. Je moet de gevoelens niet alleen blootleggen, maar ook onderzoeken en daarna in poëzie weergeven. Metaforen zijn heel geschikt hiervoor, omdat ze de betekenis ook openlaten – die is nu eenmaal niet helemaal vast te leggen.



Ik ben een estheet: het gaat mij ook om de schoonheid van taal, wat voor constructies en sensaties die allemaal kan voortbrengen. Zo begon het dichten voor mij, met het taalspel, en dat ging boven de betekenis. Dat was problematisch, want wilde ik dan eigenlijk zeggen? Voor de bundel heb ik lang nagedacht over wat ik nu eigenlijk met mijn poëzie wil. Ik weet nu dat ik wil zorgen voor open communicatie: ik streef ernaar om in mijn gedichten doorzichtig en benaderbaar zijn. Bijvoorbeeld in een regel als: ‘Ik ben niet bang om er niet bij te horen.’ Dat is gewoon spreektaal, niet per se poëtisch. Maar het is wel een zwaartepunt in het gedicht. Mijn werk lijkt nog niet altijd open, maar het is al een stuk opener dan eerst.



Heb je in deze nieuwe fase van je dichterschap ook andere literaire voorbeelden?



Zeker, vooral veel Afro-Amerikaanse dichters. Zij schrijven vaak over hun eigen situatie. Danez Smith bijvoorbeeld, en Justin Philip Reed. Ik besef dat zij niet per se de beste dichters zijn, maar ze schrijven over hedendaagse onderwerpen die ik ook belangrijk vind. Het gaat me niet meer alleen om de dichtkunst zelf, maar vooral om de inhoud. Poëzie is een medium om te spreken over wat belangrijk is. Natuurlijk zijn vorm en inhoud niet altijd zo sterk gescheiden, maar dit is wel de verschuiving die ik voor mezelf heb waargenomen.



Mijn bundel kwam heel lang maar niet af. De vraag die ik mezelf nu steeds stel is: wat wil ik met dit gedicht zeggen? In de gedichten die ik nu heb gekozen, probeer ik iets belangrijks te communiceren. Misschien is het gedicht zelf soms minder mooi dan zou kunnen, dat kan. De urgentie van mijn boodschap is het beste ankerpunt.



Hoe ver ben je nu in het proces?



De eerste versie is al bij mijn redacteur geweest en daarna is er nog veel verschoven. Ik hoop de komende maanden aan individuele gedichten te kunnen schaven, te kijken of er iets nog niet gezegd is. Nu blijf ik de bundel steeds herlezen, van kaft tot kaft, om te kijken naar de structuur. Ik ben echt een peuteraar en houd ervan om intensief bezig te zijn en blijven met de tekst. Daarmee zou ik zo nóg een jaar bezig kunnen blijven. Plus, je blijft je ontwikkelen en dan kun je bij wijze van spreken wel de hele tijd opnieuw beginnen, want je staat steeds weer net anders in je eigen tekst. Maar je moet een keer een punt achter het proces zetten, want anders maak je je werk kapot.



Ik dacht altijd dat ik in de laatste fase van mijn bundel nog veel zou schrijven, maar dat valt tegen. Het kost nu veel moeite om één regel op papier te krijgen, terwijl een gedicht bij mij normaal heel snel tot stand komt. Ik heb geleerd een gedicht de ruimte te geven. De spontaniteit waarmee het ontstaat is niet rationeel maar emotioneel en lichamelijk. Ik kan het niet forceren, het gedicht moet ademen wanneer het daarom vraagt. Tijdens het schrijfproces kun je niet alles uitdenken, dat komt in deze laatste fase.



Wanneer zie jij een gedicht als af en kun je het loslaten?



Bij ‘Ruis in de verbinding.’ was het de deadline voor De Gids. De publicatie maakt het officieel. Maar tegelijk bestaan er van dit gedicht meerdere versies. Als ik herschrijf, maak ik eigenlijk altijd een nieuw gedicht. Dat heeft vaak dezelfde boodschap maar met andere accenten, bijvoorbeeld meer nadruk op de moeder. Deze versie was op een moment gewoon af, de energie was op. En ik wilde het de wereld in hebben.



Soms faalt er ook een gedicht, dan wordt het niet goed, hoe veel versies ik ook schrijf. Of eigenlijk is falen niet het goede woord, iemand anders kan het nog steeds goed vinden. Maar ik neem het dan niet op in mijn bundel. De selectie die er wel in komt, vormt zo’n klein percentage van wat ik allemaal geschreven heb. Er is alleen ruimte voor wat ik echt sterk en belangrijk vind. De inhoud moet goed zijn en het moet als geheel én van regel tot regel goed in elkaar zitten. Uit gedichten die het niet redden tot de bundel, kan ik met een beetje geluk nog een regel hergebruiken.



Wat doe je als je twijfelt aan de kwaliteit van een gedicht of een regel?



Laten liggen en er later – een week, een paar weken later – nog eens naar kijken. Herlezen. Op de computer, op papier. Laten liggen. Lezen. Heel vaak lezen. Ik let in het bijzonder op de stem. Ik schrijf altijd vanuit een ik-persoon en dan is oprechtheid erg belangrijk. Als ik schrijf over migratie en een persona een stem geef, neem ik op een bepaalde manier iemands plek in. Daar moet je voorzichtig mee zijn. De stem achter het gedicht moet hoorbaar zijn en ik moet blij zijn om die stem aan te nemen.



Je bundel is er in april. Op welke reactie hoop je?



Ik ben dankbaar voor mijn uitgever, mijn redacteur en iedereen die me bij dit lange proces ondersteund heeft. Het voelt heel waardevol dat ik binnenkort een bundel heb afgemaakt. Het is voor mij niet alsof de bundel pas tot leven komt als anderen hem gaan lezen. Voor mij als dichter staat het schrijven centraal: ik groei erdoor, ik leer ervan, het geeft mijn leven betekenis. Zo bekeken maakt de reactie me eigenlijk weinig uit.







*







Ruis in de verbinding.



Je ex joeg ons ’t huis uit. We kropen door een knoop strevend naar een thuis, vier voeten op een asfaltweg, over het water naar Engeland. De wolken leken van karton. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Ik zag je zitten op een stoep, je hield middennacht vast, een zwartblauw kalf likte je wangen. Een glimlach tussen je vingers. Het licht veranderde in een duizendpoot en at de glimlach weg.



Je schitterde als een gewonde paradijsvogel.



De stoplichten waren kapot. Je hart dreef als een wond in de wijnfles. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; We groeiden op in jouw jeugd; &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; een onhandige gazelle gevangen tussen geschiedenis en lichaam. We lagen loom als panters op het matras omringd door bleke muren, Wietrook krulde om ons heen. ‘Je bent de enige, mijn koning, mijn wereld’ – en jij de mijne. Soms mompelde je in jezelf over jouw moeder, tante, zus, broers, vader, oom, verkoolde huwelijk, land. Een land met vlaktes van suikerig zand als tong, een rusteloze zon als nier.



Stemmen van een achtergelaten familie, leven in jouw oorschelpen. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Bij koranleer spijbelde je, mijn groei in je buik verborg je. Je bent een tjiftjaf, zette mij als een rots op je schouders en klom op de rug van de stier.



&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Toen ik volwassen was en je bezocht



vermomde ik me voor jou. Een vorm waarin ik dacht te passen. Je hield van mij als zoon en ik wilde een echte zoon zijn. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; In de spiegel zie ik jou. Jouw lach komt uit mijn mond. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Misschien… Misschien wilde ik als jij zijn omdat mannen altijd onze pijn begroeven. Hun stemmen volgen ons naar alle huizen waarin we wonen. Die stemmen wonen in onze oude schoenen.



Ik begon hormonen te nemen, verschuilde mijn borstgroei. In jouw nieuwe huis mijmerden gehoorzame engelen over gods’ aangezicht. Je zei dat je djinns hoorde in de kas in de tuin. Toen ik er munt ging plukken voor de thee. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Toen ik je de laatste keer belde: een kort gesprek, we waren niet dezelfde diersoort meer.



Als ik besloot mijn metamorfose door te zetten – ik ben een vrouw als jij.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; De verbinding brak als een been. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; accepteer me als je dochter alsjeblieft Ik heb de zon mijn naam horen mompelen. met een bliksemschicht in mijn buik ga ik naar de feesten toe. Ik ben niet bang om er niet bij te horen. Ik draag de oorbellen die ik van je heb gestolen.

Ze heeft haar jas al aan, maar gelukkig ben ik nog net op tijd. Alara Adilow is onze afspraak vergeten, tot haar eigen schrik: ‘Normaal...

Op straat is het een drukte van belang – een protest tegen de coronamaatregelen. Ik ben op bezoek bij Pim Lammers en vanuit zijn woonkamer hebben we goed uitzicht op de stoet die steeds tóch nog een stukje langer blijkt. Een behoorlijk bont gezelschap, merkt Pim op, diverser dan je misschien zou verwachten. Als ik goed kijk, zie ik dat hij gelijk heeft.



In de kamer staan grote stellagekasten volgepropt met boeken. Hier woont een grote lezer, maar ook een productieve schrijver. Sinds zijn prentenboekdebuut Het lammetje dat een varken is (2017) heeft Pim in rap tempo een klein oeuvre opgebouwd – en nu komt daar voor het eerst poëzie bij. De bundel ligt op het moment van spreken op het bureau van illustrator Sarah van Dongen en heet Ik denk dat ik ontvoerd ben (en andere familiegedichten).







Als ik kijk naar je gedicht ‘Wat jongens niet mogen doen’ (zie hieronder) springt als eerste de lange opsomming in het oog. Weet je nog hoe je aan deze vorm kwam?



Als ik aan een gedicht voor kinderen begin, denk ik terug aan mijn eigen jeugd. En dan vooral aan momenten die voor mij belangrijk waren en waarvan ik de gevoelens die ik toen had nu nog terug kan halen. Heel concrete herinneringen zijn dat vaak, in dit geval een van mijn eerste verliefdheden, in groep 7. Ik was elf jaar en voor het eerst verliefd op een jongen – op Nick, net als de ik in dit gedicht. Ik voelde dat die verliefdheid stiekem moest blijven, omdat ik de enige was die dit zo voelde, dat wist ik zeker. Misschien niet de enige op de wereld, maar in ieder geval wel in mijn dorp, op mijn school, in mijn klas.



Voor een gedicht vind ik een hoofdpersoon die eenzaam en alleen zit te verlangen niet genoeg, ook al was dat in mijn geval wel de waarheid. Hier kon ik aan het realistische nog iets hoopvols toevoegen, dus heb ik de wens van mijn elfjarige ik laten uitkomen: hij krijgt een liefde. Maar die is nog steeds stiekem. Het einde stond al snel op papier, maar de opsomming was eerst maar een klein lijstje van drie dingen. Dat heb ik uitgebreid met allerlei dingen die niet mogen, voorbeelden waar veel kinderen en volwassenen zich denk ik in kunnen herkennen. Nu heeft het gedicht een sterkere opbouw met wat onverwachte regels, waardoor het einde beter binnenkomt.



Het gaat dus om herkenbaarheid, maar ook om opbouw en een bepaalde speelsheid. Hoe bewust ben je daarmee bezig tijdens het schrijven?



Aan de ene kant wil ik weten waar ik naartoe werk, maar aan de andere kant word ik regelmatig verrast tijdens het schrijven. Ik heb ze allebei nodig, zekerheid én verrassingen. In dit geval had ik niet van tevoren bedacht dat er zo’n lange lijst moest komen, maar tijdens het schrijven merkte ik: ik kan met deze voorbeelden herinneringen oproepen bij de lezer. En met een regel als ‘schelden met het woordje …’ kon ik er juist wat lucht in brengen. Ik wil niet schrijven vanuit het idee: luister even naar dit gedicht en dan zullen jullie merken hoe zwaar homoseksualiteit is. Er moet humor in zitten, een lichtere toon.



Hoopvol maar realistisch, is dat hoe je altijd probeert te schrijven?



Ik was nooit van plan om voor kinderen te schrijven. Ik wilde wel altijd al schrijver worden, maar in de overtuiging dat ik een grote, meeslepende roman zou maken. Ik ben als het ware per ongeluk de kinderliteratuur in gerold en heb ontdekt hoeveel mooie verhalen voor kinderen er geschreven zijn en nog geschreven kunnen worden. Je kunt in kinderboeken je fantasie volledig inzetten want alles is mogelijk, en voor de verschillende leeftijden is het aanbod heel divers, zowel qua onderwerp als qua genre.



Ik denk veel na over wat mijn positie als kinderboekenschrijver is en wat ik met mijn boeken wil bereiken. Natuurlijk wil ik mooie verhalen schrijven, maar ik wil ook iets betekenen in deze maatschappij. Dat doe ik vooral op het vlak van diversiteit, omdat ik weet wat ik als kind heb gemist in boeken. Als ik als kind gedichten als deze had gelezen, had ik geweten: ik ben niet de enige.



Je schrijft dus als het ware voor je jongere zelf?



Ja. Doordat ik terugga naar mijn eigen jeugdherinneringen, kom ik dicht bij de kinderen te staan voor wie ik schrijf. Ik schrijf vanuit het kind. Daardoor vertrek ik ook vanuit de vraag: welke boeken had ik zelf nodig, waar wilde ik over lezen? Over die onderwerpen wordt nog steeds niet veel geschreven. Ik ben op zoek naar manieren om iets nieuws toe te voegen aan de kinderboekenwereld. Een belangrijk deel van mijn schrijverschap is dat ik kinderen én volwassenen iets kan leren.



Ik noem expres ook volwassenen, omdat ik aan hen duidelijk wil maken dat onderwerpen als homoseksualiteit niet ‘moeilijk’ zijn voor kinderen. Kinderen kijken heel open naar de wereld en zodra je ergens met ze over kunt praten, is het meteen niet meer eng. Een goed voorbeeld daarvan is mijn debuut, dat je kunt zien als een transgenderprentenboek. Veel mensen geloven niet dat je met kinderen over dat onderwerp kunt praten, en ik wil laten zien dat dit juist hartstikke simpel is.



Je hebt volwassenen iets te leren. Hoe maak jij je de gedichten, die toch bedoeld zijn voor kinderen, zelf ook interessant voor volwassenen?



Pas toen ik voor kinderen begon te schrijven, ging ik voor het eerst sinds mijn eigen jeugd kinderboeken lezen. Daarvoor dacht ik: ik ben geen kind meer, dus waarom zou ik kinderliteratuur lezen? Ik had dus een hele nieuwe wereld aan boeken om te ontdekken. Het vervelende van kinderboeken is dat er ‘kinder’ voor staat, terwijl ze ook voor volwassenen interessant zijn. Daar streef ik ook naar in mijn bundel, bijvoorbeeld door gevoelens te omschrijven op een manier die kinderen en volwassenen kan raken. Hopelijk ga je, welke leeftijd je ook hebt, na het lezen van de gedichten anders naar familiebanden kijken. Misschien roep ik via mijn eigen jeugdherinneringen bij volwassen lezers herinneringen van henzelf op. Dat kan confronterend zijn en tegelijk heel fijn.



Er is niet een aparte laag in de gedichten voor volwassen lezers, maar je wil volwassenen en kinderen met dezelfde elementen aanspreken. Dat klinkt alsof je kinderen als lezers heel serieus neemt.



De beste tip die ik ooit heb gekregen is: als je voor kinderen schrijft, moet je niet kinderachtig doen. Daar prikken ze direct doorheen. Er zit een verschil tussen over een kind praten en met een kind praten. Als ik er humor in stop, lach ik niet om een kind maar met een kind. Bovendien hebben kinderen veel meer door dan volwassenen denken. Sterker nog, kinderen willen juist dingen lezen die ze uitdagen. Elk gedicht dat ik schrijf, toets ik daaraan. Als er een flauwe grap in het gedicht zit, of als het alleen de ouders aanspreekt, komt het niet in de bundel.



Hoe is het om na je eerdere kinderboeken nu voor het eerst gedichten te schrijven voor kinderen?



Mijn eerste kinderboeken werden goed ontvangen en ik ontving zelfs een Zilveren Griffel. Dat is natuurlijk heel fijn, maar het werkt ook verlammend, omdat het een verwachting schept. Ik voelde niet meer de ruimte om rustig te onderzoeken wat ik leuk vond om te schrijven – het was mijn werk geworden.



Toen werd me een keer gevraagd of ik ook kindergedichten schreef. Ik zei gewoon ja, want dat betekende een nieuwe schrijfopdracht. Opeens had ik drie weken de tijd om drie gedichten te maken, en toen moest ik wel. En ik vond het zó leuk om te doen! Bovendien voelde ik dat het goed lukte. Dus schreef ik meer gedichten en zo is langzaam de bundel tot stand gekomen.



Familie was voor mij een fijn overkoepelend thema om mee te werken, merkte ik al gauw. Er zit heel veel in: ik kon veel schrijven over verschillende familierelaties, maar ook liefde valt voor mij onder familie. Tijdens het schrijven stuitte ik op onderwerpen die me zo fascineerden dat ik er een aparte bundel over had kunnen schrijven. Bijvoorbeeld de relatie tussen een grote en kleine broer. Ik ken dat grotebroergevoel zelf goed, en daar gaan ook meerdere gedichten in deze bundel over. Maar dat hadden er nog meer kunnen zijn – misschien wel genoeg voor een volgende bundel.



Je bundel verschijnt komende zomer. Op welke reactie hoop je?



Ik hoop dat mensen het mooi vinden, kinderen én volwassenen. Ik voel dat deze bundel is wie ik ben – als mens en als schrijver – en dat maakt het extra spannend. Ik heb het idee dat ik iets nieuws heb ontdekt in mezelf en daarmee hopelijk ook in de kinderpoëzie. Qua vorm, onderwerp, toon, alles bij elkaar. Volgens mij ben ik met deze bundel op een spoor gekomen in mijn schrijverschap dat me nog veel verder gaat leiden. Ik zit op verschillende manieren zelf in dit werk, met mijn eigen ervaringen maar ook met wat ik mooi en belangrijk vind. Die insteek is nieuw voor mij en ik wil graag op deze manier verder. Ik heb nu al zin in de volgende bundels.







*







Wat jongens niet mogen doen



Nick en ik zijn jongens en er is veel dat jongens niet mogen doen:



&#8211; tot half drie opblijven om enge zombieseries te kijken &#8211; op schooldagen bij elkaar logeren &#8211; met losse handen fietsen &#8211; de schrobzaag en de klopboormachine meenemen naar de hut &#8211; schelden met het woordje … &#8211; spieken tijdens het veel-te-moeilijke-woorden-dictee &#8211; laten spieken tijdens het veel-te-moeilijke-woorden-dictee &#8211; praten over wie het sterkst is, de beer of de leeuw, terwijl de juf een som staat uit te leggen &#8211; toch nog ‘de leeuw natuurlijk’ zeggen &#8211; naast elkaar zitten in de klas &#8211; zonder papa en zonder ladder de bal pakken van het dak &#8211; een tweede slokje bier proeven &#8211; mama vragen wat we gaan eten als ze in een yoga-houding zit



Wij zijn jongens en er is zó veel dat jongens niet mogen doen.



Daarom geef ik Nick alleen in het geheim, alleen als niemand het ziet, een zoen.

Op straat is het een drukte van belang – een protest tegen de coronamaatregelen. Ik ben op bezoek bij Pim Lammers en vanuit zijn woonkamer...

Placebomens

We gaan niet in het tuinhuis zitten, want als de verwarming de hele nacht uit heeft gestaan, is het daar ijskoud. Emma van Hooff vertelt dat het ‘schrijfhuisje’ de plek is waar ze meestal aan haar gedichten werkt, met uitzicht op de moestuin en omringd door stapels dichtbundels.



Nu gaan we zitten aan de eettafel. Die doet tijdelijk dienst als extra werktafel, getuige de pakken papier die aan de kant geschoven moeten worden voor we onze koppen thee kunnen neerzetten. Op het moment van spreken legt Emma de laatste hand aan het manuscript van haar debuutbundel Placebomens. Als ik het gedicht ‘en de vrouw kleit haar evenbeeld’ (zie hieronder) erbij pak, zoekt ze even in haar eigen papieren en legt het blaadje net als ik voor zich neer. Haar ogen schieten over de woorden heen.







Dit is een gedicht dat doorraast. Er zijn geen regelafbrekingen, alle regels zijn met ‘en’ aan elkaar geschakeld. Hoe kwam je tot deze vorm?



Dit gedicht schreef ik een jaar geleden, vlak nadat ik een toneelstuk had afgerond. Als ik lang aan een tekst heb gewerkt, vind ik het lastig om niets om handen te hebben. Dan stort ik me direct op een nieuwe tekst zonder er te veel bij na te denken, en dat mislukt natuurlijk vaak omdat je niet fris eraan begint.



Ik had wie was ik. strafregels gelezen, de fantastische recentste bundel van Alfred Schaffer. Daar zit een gedicht in over ‘een evenbeeld tevoorschijn hakken’ en dat inspireerde me om als een razende te gaan schrijven, eerst een rampzalig toneelstuk. Toen ik dat in de la had gelegd, schreef ik in tien minuten dit gedicht. Daarna is er geen letter meer aan veranderd. In die tien minuten kon ik natuurlijk niet alle keuzes die ik maakte overwegen. Het ritme was er ineens en het klopte.



Is dit hoe je schrijfproces er meestal uitziet?



Normaal schaaf ik juist nog veel aan mijn teksten. Na het schrijven kun je afstand nemen van het gedicht en zien wat je wilde zeggen. Dan wordt duidelijk welke beelden daar niet bij passen en eruit moeten, vaak is dat hard nodig.



Dit gedicht is daar een uitzondering op. Toen het op papier stond, voelde ik direct dat het gelukt was. De rest van de dag lag ik voor pampus. Die uitputting was een teken dat ik alles wat ik kon erin had gestopt. Van de gedichten in mijn bundel zijn er denk ik vijf uit een schrijfproces als dit ontstaan. Ik zou het liefst altijd in die modus schrijven, maar zoiets is niet op te roepen. Het helpt als het begin direct raak is. In de eerste regel van dit gedicht moest niet gewoon ‘zij’ staan, maar het afstandelijkere en algemenere ‘de vrouw’.



Je kunt het gedicht door die woordkeus allegorisch lezen. Zou je dit gedicht over ‘de vrouw’ feministisch noemen?



Dat is een lastige vraag… Ik zeg er natuurlijk wel iets mee, maar die bedoeling leg ik er pas achteraf in. Ik besloot niet van tevoren: ik ga een feministisch gedicht schrijven. Er is hier als het ware een voice-over van een spelshow aan het woord en dat veroorzaakt paniek bij de vrouw: vreemden beoordelen haar op wat ze doet en wie ze is. Dat ik daarover schrijf heeft natuurlijk al iets feministisch.



Ook veelzeggend: het gedicht staat in een afdeling genoemd naar Persephone. Daar staat een ander gedicht in dat geïnspireerd is op het beeld van Bernini, de ontvoering van Persephone naar de onderwereld. In dat gedicht komt het beeldhouwwerk uit ‘en de vrouw kleit haar evenbeeld’ terug en ook het trauma. Die samenhang is natuurlijk geen toeval, maar het blijft toch raadselachtig hoe alles onbewust samenkomt.



Hoe zit je bundel verder in elkaar?



Drie afdelingen zijn genoemd naar mythische figuren: Persephone, Pandora en Prometheus. De vierde heet ‘Placebomens’, net als de bundel. Ik wil niet te autobiografisch schrijven – al ontkom je daar natuurlijk nooit volledig aan – en vertrekken vanuit een mythe helpt me daarbij. Bovendien gaat de bundel veel over de dood, het verlangen ernaar en tegelijk de angst ervoor. Die thematiek kan ik goed ophangen aan de mythes.



Vóór deze structuur had ik al veel gedichten geschreven die hier naadloos inpasten, ook als ze niet expliciet over de dood gingen. Dat is maar goed ook, want ik vind het lastig om te schrijven vanuit een vooraf bedacht doel. Dan ligt de betekenis al te veel vast en mislukt het gedicht meestal.



Twee weken terug schreef ik nog een nieuw gedicht om een ouder gedicht te vervangen. Een bijna onmogelijke opdracht, want tijdens het schrijven was al duidelijk welke plek het gedicht zou innemen, terwijl je van tevoren helemaal nog niet zou moeten nadenken over hoe het in het geheel gaat passen. Ik ben blij met het eindresultaat, maar ik besefte ook hoe fijn het is dat ik zo lang heb kunnen schrijven zonder die context.



Hoe is dat gedicht dan toch gelukt?



Voor mij is het een onderdeel van poëzie schrijven dat ik veel ander werk lees. Ook kunst, documentaires of essays kunnen mij helpen. Het internet is natuurlijk een fantastische bron, alleen al de website Poetry Foundation. Vooral ritme kijk ik wel eens af van andere dichters. Ik plagieer geen stukken tekst maar bekijk: hoe kan ik dit integreren in mijn poëzie? Ook vind ik het prettig om op basis van bestaande gedichten te associëren. Alles wat in me opkomt, verzamel ik in mijn notitieboek. De associaties zijn mijn ingrediënten, en voor de meeste gedichten giet ik de ingrediënten in een malletje. Dat kan lang duren want het ritme moet kloppen, voor dit gedicht kostte dat me een maand.



Ik ga dus vaak op een voorspelbare manier te werk. Maar tegelijkertijd wil ik graag dat een gedicht me tijdens het schrijven verrast. Voor mij is een dag geslaagd als ik een goed gedicht heb geschreven. Toen ik aan de Schrijversvakschool eens de opdracht kreeg om twee weken niet te schrijven, was dat enorm afkicken. Ik mocht daarna niet de hele dag blijven ploeteren op een tekst of bij het schrijven vanuit mezelf vertrekken, wat me normaal juist houvast geeft. Maar die beperkingen hebben wel iets opgeleverd: een voor mij uitzonderlijk lang gedicht waar ik heel blij mee ben en dat de laatste afdeling van mijn bundel vormt.



Nu voel ik juist de drang om deze nieuwe benadering te herhalen, omdat het die ene keer zo goed gewerkt heeft. Daarbij wil ik ook weer dezelfde dingen lezen als toen. Maar als dat mijn gewoonte wordt, verras ik mezelf natuurlijk óók niet meer… Dat is mijn valkuil, ik moet mijn patronen blijven doorbreken.



Naar welke dichters keer je steeds terug?



Vroeger was dat altijd Lieke Marsman. Als een gedicht van mij niet lekker liep, dook ik in haar verzameld werk. Ik vind haar nog steeds fantastisch, maar nu zoek ik wat anders. Een recente bundel die ik heel goed vind is Virgula van Sasja Janssen, die is heel lyrisch en heeft een enorme stuwing erachter. En natuurlijk die van Alfred Schaffer, en Big data van Anne Vegter.



Ik merk, onder andere aan wat ik nu graag lees, dat voor mij de grenzen tussen poëzie en toneel steeds meer vervagen. Vroeger was ik bezig met construeren, beelden aan elkaar rijgen met veel witregels ertussen. Tegenwoordig heb ik meer interesse in wie er praat, en hoe. Mijn gedichten zijn kleine monologen geworden waarin de stem centraal staat. Ik was me er de laatste jaren van bewust dat ik me nog sterk aan het ontwikkelen was. Daarom heb ik gewacht met debuteren tot de gedichten een mooi geheel vormden. Hierna ontwikkel ik me vast weer verder, maar in deze bundel doe ik wat ik nu kan.



Wat hoop je dat lezers zeggen?



Zelf hoop ik altijd dat een bundel me verrast, dus ik hoop dat lezers in mijn bundel beelden of regels tegenkomen waarvan ze denken: oh wacht even, dit moet ik even rustig lezen.



De ontvangst is spannend want er zit veel van mij als persoon in deze bundel – maar ook veel komt niet vanuit mij, en dat gaan lezers mogelijk wel met mij persoonlijk verbinden. Al is het ook prima als dat gebeurt, dat krijg je ervan als je gedichten schrijft met een ik erin.



Natuurlijk hoop ik dat mensen het goed vinden. Inmiddels hebben veel mensen meegelezen die allemaal weer andere gedichten beter vinden. Daardoor weet ik wel: het zijn gewoon meningen. Toch kropen tegen het einde van het proces die stemmen van buiten al in mijn hoofd. Dat kan niet, dan ben je niet meer onbevangen. Gelukkig heb ik ze lang genoeg buiten kunnen houden.







*







en de vrouw kleit haar evenbeeld



en de vrouw kleit haar evenbeeld en de vrouw zoekt haar zwakke plekken op en de vrouw verliest haar duimen in haar dijen ah daar zijn ze weer! en de vrouw mag pas terug als het kloppend is en de vrouw lacht want het klopt en we halen de jury erbij en de jury is unaniem heeft zelfs geen oogcontact nodig want het klopt niet: de vrouw lacht maar het evenbeeld niet en er klinkt een harde zoem en de vrouw vervormt de mond van haar evenbeeld en het is een geconcentreerd werkje en de spanning lijkt kauwbaar en de klei is al aan het harden en de vrouw werpt een blik op de klok en hier waait haar verstand los als bloesem die de tak verlaat en als de vrouw haar verstand weer te pakken kreeg zou ze wel aan haar eigen lach werken maar de vrouw krijgt haar verstand niet te pakken en de vrouw blijft trekken aan de droge klei en nu breken de lippen af het is geen gezicht en nu staat de vrouw met de lippen van haar evenbeeld in haar handen en de vraag is of ze zich realiseert dat ze niets meer te zeggen heeft en stop de tijd

We gaan niet in het tuinhuis zitten, want als de verwarming de hele nacht uit heeft gestaan, is het daar ijskoud. Emma van Hooff vertelt...

Tussentaal

De verbinding is in no time gelegd. Hoewel we elkaar ontmoeten in een videogesprek, weet Esohe Weyden me met haar energieke blik en warme glimlach snel mee te nemen in haar verhaal. Esohe omschrijft zichzelf als een dichteres die zich vooral bezig houdt met spoken word. Een podiumdichter dus, en die sterke stage presence is vanuit Antwerpen door het scherm heen voelbaar.



We spreken elkaar een uurtje eerder dan gepland, want later die dag draagt Esohe voor op een hommageavond voor Jotie T’Hooft, de Vlaamse dichter die in de jaren zeventig op jonge leeftijd stierf en nu een cultstatus geniet. Als deel van haar optreden draagt Esohe een tekst voor die is geïnspireerd op het werk van haar landgenoot.







Hoe pak je dat aan, het je eigen maken van andermans tekst?



Ik maak altijd een reactie op het werk. Als de originele tekst bijvoorbeeld over de liefde gaat, dan benader ik dat thema op mijn eigen manier. Maar het moet wel duidelijk zijn dat ik ergens op reageer, zeker als je het origineel en mijn tekst na elkaar hoort.



Wat ik in ieder geval nooit doe is een herwerking maken. Daar krijg ik een wrang gevoel bij. Uiteindelijk is poëzie heel persoonlijk, het is de visie van één specifieke persoon. Ik zal nooit weten waarom een andere dichter een regel geschreven heeft zoals die er staat of welke diepere lagen er in die regel verstopt zitten. Ik kan wel achterhalen wat de dichter ongeveer bedoelt, maar je weet nooit vanuit welke positie iemand precies schrijft.



Daarom wil ik die positie van de andere dichter eerbiedigen. Ik kan het best een reactie schrijven die vertrekt vanuit mijn eigen visie, in plaats van me de tekst van die ander toe te eigenen. Andere dichters hebben daar geen moeite mee, maar persoonlijk vind ik het belangrijk om andermans werk op deze manier te respecteren.



Als ik je gedicht ‘Palet Parkinson’ lees (zie onderaan), valt me op dat je ook enorm veel respect hebt voor de taal en wat die allemaal kan. En op je website schrijf je: ‘Taal beweegt mij.’ Hoe is dat zo ontstaan?



Toen ik op de lagere school zat, was ik elke week in de bibliotheek te vinden. Andere kinderen voetbalden, maar ik was altijd aan het lezen. Onder klasgenootjes was er tegelijk een Engelse hype: iedereen vond het Engels heel interessant door de Amerikaanse films, series en muziek. Het Nederlands vonden ze in vergelijking maar een lelijke taal.



Daar was ik het niet mee eens. Ik genoot ervan om door het lezen nieuwe Nederlandse woorden te ontdekken, die ik vervolgens in de klas gebruikte. Anderen pikten die woorden dan ook wel op. Die liefde voor taal heeft zich organisch ontwikkeld tot het zelf schrijven, het knutselen met woorden om iets te maken dat mooi klinkt.



Dat het mooi klinkt, is voor mij als spokenworddichteres erg belangrijk. Ik wil dat het publiek tijdens mijn performance hoort dat het Nederlands ook prachtig kan zijn.



Hoe begon je met spoken word?



Ik schreef al op jonge leeftijd, maar lang wist ik niet dat ik met die teksten iets extra’s kon doen. De gedichtjes kwamen in mijn K3-notitieboekje en dat was dat. Op mijn zestiende kregen we op school een workshop slam poetry van Yannick Moyson. Toen ging er een wereld voor me open. Ik besefte dat mijn poëzie niet moest liggen verstoffen in de lade. Ik kon er ook mee naar buiten treden.



Via Yannick kwam ik bij mijn eerste open podium. Althans, dat dacht ik: ik had me zonder te weten ingeschreven voor het Belgisch Kampioenschap Poetry Slam. Ik had maar één tekst mee en dat was redelijk awkward, maar het was een leuke ervaring waarbij ik veel mensen uit het wereldje heb leren kennen. Bovendien, de ene performance leidt tot een volgend optreden en sindsdien zijn de uitnodigingen nooit meer gestopt.



Wie zijn de spokenworddichters tegen wie je opkijkt?



Seckou Ouologuem, de stadsdichter van Antwerpen, is een dichter die ik geweldig vind op taalkundig vlak. In de Antwerpse scene vind je weinig mensen van kleur die in het Nederlands schrijven – vooral veel Engelstalig. Toen ik hem voor het eerst op een podium zag, was ik positief verrast toen hij een tekst in het Nederlands bracht. En dan ook nog zo fenomenaal dat ik met de mond open luisterde.



Toen ik later met de Nederlandse spokenwordscene in aanraking kwam, ontdekte ik Babs Gons, tegen wie ik ook erg opkijk. Opvallend is dat de Vlaamse en Nederlandse scenes erg gescheiden zijn. Spoken word is natuurlijk vooral een lokaal fenomeen. Je komt als eerste tegen wie er in jouw stad in het café optreedt, pas daarna ga je verder kijken.



Wat maakt een (spokenword)gedicht volgens jou goed?



Ik ben fan van gedichten die met de taal spelen, met regels die niet alleen een boodschap overbrengen maar ook uniek klinken. Zinnen die je niet in het dagelijks leven hoort. Ik zie woorden als legoblokjes in verschillende kleuren en maten. Als je Nederlands spreekt, ken je een aardig aantal vaste combinaties van die blokjes. We hebben het als mensen nu eenmaal vaak over dezelfde onderwerpen en daar gebruiken we steeds dezelfde taal voor. Het is aan de dichter om de blokjes op zo’n manier in elkaar te klikken dat mensen denken: wauw, dit is fenomenaal, hier had ik nooit op kunnen komen.



Die ervaring had ik bij de opening van ‘Palet Parkinson’. Het begint met veel a-klanken en opeens komt de regel: ‘in mij suddert een vlam’. Die kwam van het papier en klonk luid en duidelijk in mijn hoofd. Hoe ontstaat zo’n regel bij jou?



Tijdens de lessen Latijn op het middelbaar kwam ik in aanraking met stijlfiguren als alliteratie. Het fijne aan die Latijnste poëzie is dat die stijlfiguren er niet zomaar zijn voor de leuk, maar dat ze dienen om een beeld te versterken. Zo ongelooflijk vind ik dat. Ook in mijn eigen teksten probeer ik met klank het gevoel in een gedicht te versterken. Al die a-klanken vind ik bijvoorbeeld heel kil, dat past bij de beelden in de eerste regels.



Ik denk dus veel over klank na, maar verder is het een intuïtief proces. Ik schrijf en schrap altijd veel. Eerst produceren en daarna bekijken welke legoblokjes ik kan gebruiken en hoe ik ervoor kan zorgen dat het geheel goed klinkt. Ook nu ik aan mijn bundel werk, bedenk ik bij het schrijven hoe het gedicht op een podium gaat klinken, zoals ik altijd doe. Daarna ga ik pas kijken hoe ik de regels op het papier plaats, zodat mensen het gedicht lezen zoals ik het zou performen. Ik begin een nieuwe regel waar ik in mijn voordracht ook een korte pauze zou nemen. Mijn gedichten lezen als de performance.



Wat zijn de terugkerende thema’s in jouw poëzie, naast de taal?



Ik heb heel veel gedichten geschreven, maar voor mijn bundel ben ik voor de samenhang toch op zoek naar één thema. Ik neig nu naar ‘zelfreflectie’. Mijn debuut is in zekere zin een kennismaking met mij als dichter, dus ik selecteer gedichten die gaan over mijn twijfels en mijn opvattingen. Een gedicht over het milieu past daar niet tussen.



Beeldende kunst is ook een onderdeel van wie ik ben: ik teken en schilder veel portretten. Dat zit ook in veel van mijn gedichten. Ze gaan trouwens niet allemaal over mij. Sommige zijn heel persoonlijk, maar in ‘Palet Parkinson’ en in veel andere teksten draait het niet per se om mij maar om de rol van de kunstenaar. Ik vertrek vanuit mezelf en vertel zo over de positie van mensen die iets gelijkaardigs doen. Er staat wel ‘ik’, maar dat kan net zo goed de lezer zijn. Die mag zelf beslissen hoe die dat ‘ik’ leest.



Naast selecteren ben ik nog druk nieuwe gedichten aan het schrijven. Als ik nadenk over de volgorde van de gedichten in de bundel, merk ik dat er leemtes zijn. Daar ga ik in een latere fase mee aan de slag: kijken wat er nog nodig is in de compositie en die gedichten op maat schrijven, kort en krachtig. Zoals ik op een podium ook bruggetjes maak tussen mijn gedichten, maar dan meer overwogen.



Op welke reactie hoop je wanneer je bundel Tussentaal in februari verschijnt?



Publiek dat een spokenwordavond bezoekt, weet waarvoor het komt. Maar soms treed ik op als intermezzo in een programma dat niets met poëzie te maken heeft. Het is altijd extra leuk als na dat soort optredens mensen naar me toe komen en zeggen: poëzie is normaal niets voor mij, maar nu ben ik benieuwd naar meer. Dat is het effect van spoken word: de vlotheid ervan verlaagt de drempel enorm. Zo kun je poëzie naar de mensen brengen en niet alleen naar het literaire publiek.



Wat de incrowd betreft: ik vind het spannend om te zien hoe mijn bundel onthaald gaat worden binnen de spokenwordscene: sommigen gaan het sowieso tof vinden, anderen gaan zich afvragen waarvoor die bundel nou nodig is. Ik verwacht dus een gemengde reactie, maar gemengd is goed. Daar moet ook diversiteit in zijn.



Uiteindelijk ben ik tevreden als iemand zich in mijn gedichten kan herkennen, of juist kennismaakt met een nieuw perspectief. Dat is allebei belangrijk, herkennen en totaal niet herkennen. Van allebei heb je een beetje nodig.







*







Palet Parkinson



ik snuif ze op beelden die al stamelend spreken en standpunten maken zonder ze te staven stadsgezichten, stamcafés en op de straten ook obstakels strakke penseellijnen die groeien maar dan toch stagneren als stamcellen uitgegroeid en standhoudend in mij suddert een vlam, maakt cirkels in de lucht als een stuntman stuurt mijn gedachten en stappen tegen de wanden van een stuwwal ze stellen vragen, waar blijft je bagage? ik weet dat het nu stilstaat, maar ik zweer het je ik duw al



sinds mijn ogen erin sloegen het stuifmeel te reflecteren duizenden pupillen dansend op een onbekende route maar ik ben geboren in de winter en de winter kent geen bloesem stapel mijn zorgen op zestig kruisjes op mijn spaarkaart ze wijzen naar de spattende verf op mijn schildersdoek en staren door een spleetje naar de realiteit ongedekt en ongeblinddoekt mijn naakte ik is zoekend maar tegelijk ook zoek ze kan niet slapen als ze de wieg van de wereld in moet stockholmsyndroom mijn gedachten dringen door en ik vereeuwig ze in woorden ik vertaal ze in beelden ze blazen leven in mijn karkas scheuren open, en doen helen



ik ben geen standaardschilder ik spuw op mijn canvas mijn speciale ideeën stapel ze op zonder stappenplan beheerst en sluipend, ik ken geen stenotypen noem het stijlvol of stilistisch ik zal nooit sterven

De verbinding is in no time gelegd. Hoewel we elkaar ontmoeten in een videogesprek, weet Esohe Weyden me met haar energieke blik en warme glimlach...

Oeverloos

Het is een frisse zaterdagochtend en ik sta met Nisrine Mbarki op de pont over het IJ. Nisrine is een veelzijdige schrijver, dichter, columnist, vertaler en programmamaker, aldus haar uitgeverij. Ze vertelt meteen over de laatste vertaling waaraan ze werkte. Voordat ik daarop kan doorvragen, zijn we al aan de overkant.



De Tolhuistuin is nog niet open, maar het gebouw ernaast wel. We zijn er allebei al vaak langs gelopen maar nog nooit binnen geweest. Een hippe hamburgertent, waarvan het interieur het midden houdt tussen een club en een hotellobby. We bestellen koffie en nemen plaats in een rustig hoekje. Nisrine zakt volledig weg in haar loungestoel – ‘nee, dat is veel te relaxed!’ – dus we wisselen van plek. Ik zit letterlijk op het puntje van mijn stoel.







‘Mijn tong is gespleten’ (zie het gedicht onder dit interview) heeft een heel sterk begin: ‘mijn moeder ontnam mij haar taal en zichzelf’. Hoe kwam je aan deze openingsregel?



De eerste regel is er altijd al. Daar begint het schrijven bij mij vaak. Ook deze was er gewoon, dat valt niet te verklaren. Ik hoorde hem als het ware. Toen kwam er een tweede – het ‘en zichzelf’ was eigenlijk een losse, langere regel. Maar ik voelde dat die uitbreiding niet nodig was.



De laatste regel van het gedicht was er ook al. Ik wist alleen niet meteen dat het de laatste regel van dit gedicht ging worden. Ik heb een document met allemaal regels waarvan ik weet dat ze in een gedicht terecht gaan komen. Maar ik weet nog niet in welk gedicht, en of het een begin of een einde is. Tussen de eerste en de laatste regel moet ik altijd bouwen.



Wat bedoel je daarmee?



Ik moet construeren. En soms is het meer componeren, als het een gedicht is met veel klank of ritme.



Ik schrijf verschillende soorten gedichten: bij sommige gaat het om de taal, bij andere is er vooral een inhoud in de vorm van beelden die ik wil overbrengen. In die taalgedichten zitten bijvoorbeeld rijm en alliteratie. Die middelen gebruik ik niet bewust maar op gevoel: een zin klopt of een zin klopt niet. Ik weet dat die zin zo moet, maar ik weet niet waarom.



‘Mijn tong is gespleten’ is een redelijk vol gedicht. Dan is dat construeren extra belangrijk. Wat komt er eerst, wat daarna, en is het in evenwicht? Dat zijn de vragen die zich opdringen terwijl ik het gedicht schrijf.



Dus je benadert die twee soorten gedichten op een heel andere manier?



Ik beslis mijn benadering niet van tevoren. Misschien klinkt dat vaag, maar een gedicht beslist voor zichzelf wat het kan worden, of moet worden. Over het algemeen zijn mijn gedichten vrij vol: lange zinnen met veel beelden. Ik heb mijn hele bundel nu uitgeprint en op de vloer gelegd, dan valt op hoe vol de A4’tjes staan.



Je hebt niet de neiging om jezelf daarin te beperken?



Nee, totaal niet. Dit is het resultaat. Ik probeer trouw te zijn aan wat een gedicht wil en stel zelf geen voorwaarden. Sommige gedichten zijn anderhalf A4’tje. Ik zie wel hoe dat werkt als het in de bundel staat.



Voelt het werken aan de bundel als een geheel ook als bouwen?



Ik houd me pas de laatste maand bezig met het geheel. Eerder was ik daar heel bewust niet mee bezig, om te voorkomen dat ik bij het schrijven van de afzonderlijke gedichten beïnvloed zou worden door een bedachte indeling. Ik dacht: ik schrijf dertig gedichten en daarna zie ik weer verder. Dat heb ik ook gedaan. En toen ben ik dus op de vloer gaan schuiven met de A4’tjes. Daar is de indeling uit voortgekomen.



Wat gebeurde er dan?



Al heel snel begreep ik dat er een reeks in zat van vier gedichten, die steeds bestaan uit vier strofes. Die hoorden dus duidelijk bij elkaar – qua vorm, niet per se qua inhoud. Daarna bleven er natuurlijk nog veel gedichten over om te ordenen. Ik denk niet heel thematisch, ik volg mijn intuïtie. Dus er kwamen gedichten bij elkaar die bijvoorbeeld qua vorm compleet tegengesteld aan elkaar waren. Maar om de een of andere reden moesten ze bij elkaar. Ik heb flink moeten schuiven, later ook binnen de reeksen, maar de opbouw staat.



Wanneer klopt de compositie dan voor jou?



Als het geheel in evenwicht is. Ook moet er een spanningsboog in de bundel zitten, een soort logica die bijna wiskundig is. Dan klopt het. Nu heeft het einde nog iets nodig, merk ik, dus ik ben een laatste gedicht aan het schrijven. Het slotgedicht.



Het feit dat het een slotgedicht heet, geeft mij al stress. Ineens voel ik druk, terwijl ik totaal geen druk voel als ik poëzie schrijf. Het schrijven is iets dat ik gewoon moet doen.



Het klinkt alsof je meer schrijft voor jezelf dan voor een lezer.



Ik schrijf vooral voor de taal. Ik denk inderdaad niet aan een lezer, dan blokkeert alles. En ook niet aan mezelf. Ik kan zelf niet te veel in het gedicht zitten, het moet losstaan van mij. Een gedicht lijkt soms persoonlijk, maar het sprekende ik staat los van mij. Die moet het verhaal zo ongecensureerd en zo vrij mogelijk kunnen vertellen.



Ik heb het schrijven van het laatste gedicht lang uitgesteld, ook al wist ik al even hoe het moest worden. Dat gedicht vraagt iets anders van mij, iets wat ik nog moet leren. Het is een kwestie van goed luisteren waar het gedicht heen wil of moet. Ik moet naar het gedicht luisteren zonder het kader van wat ik ermee wil. Daarvoor moet ik alles buiten het gedicht vergeten.



Betekent dat ook je afsluiten voor andere literaire invloeden?



Zeker. Ik luister vooral veel muziek waar geen woorden in zitten. Of bijvoorbeeld met Poolse tekst, die ik niet versta maar wel heerlijk vind om te horen. In Arabische muziek worden vaak klassieke gedichten gezongen. Die versta ik wel, maar ze zijn al eeuwenoud, ik heb ze te vaak gehoord om me erdoor te laten beïnvloeden.



Er zijn wel een paar dichters die me heel dierbaar zijn en die ik altijd kan lezen. Zij zijn voor mij tijdloos. In het Nederlands is dat Anneke Brassinga. Zij is een taalpurist. Ieder gedicht van haar kan ik duizend keer lezen en elke keer lees ik iets nieuws. En verder de Poolse dichter Tadeusz Różewicz. Zijn werk gaat veel over de oorlog en de grote thema’s die daarbij horen. Ik lees ook Asmaa Azaizeh, een hedendaagse Arabische dichter die ik vertaald heb. Ik vind het belangrijk om voorbij het Nederlands te kijken, ik móét ook lezen in het Arabisch, Engels of Frans.



Meertaligheid speelt een belangrijke rol in je werk. Daar wilde ik je eigenlijk naar vragen, en bijvoorbeeld ook naar moederschap, maar het lijkt je helemaal niet om de thema’s te gaan tijdens het schrijven.



Ik schrijf niet over moederschap of over meertaligheid, maar als het goed is zitten die thema’s in mijn werk. Er komen genoeg talen voor in de bundel, maar dat komt simpelweg doordat ze zich aandienen. Meertaligheid en moederschap zijn inherent aan mij als mens: ik ben moeder en ik ben meertalig. Maar als ik me voorneem om daarover te schrijven, help ik het gedicht bij voorbaat al om zeep. Ik weet niet waar ik over schrijf, echt niet. Ik vind dat onmogelijk om te benoemen. De bundel heet niet zomaar Oeverloos. De poëzie heeft geen grenzen.



In januari verschijnt je debuutbundel. Hoe voelt dat?



Ik heb erg lang gewacht om te debuteren. Twintig jaar, om precies te zijn. Ik ben niet eerder gedebuteerd omdat ik mijn werk zelf niet goed genoeg vond. Het is niet aan mij om te zeggen dat het nu wel goed genoeg is, maar ik ben wel op het punt gekomen dat ik denk: deze teksten moeten samen in één bundel komen.



Na lang uitstellen heb ik dus besloten nu toch te debuteren. Dat is heel spannend, maar het voelt ook natuurlijk. Ik heb nooit eerder gevoeld dat ik een bundel moest maken. Ik ben behoorlijk kritisch: er worden in mijn ogen veel bundels uitgegeven die niet goed genoeg zijn. Dat betekent ook dat ik scherp naar mijn eigen werk kijk. Wat gepubliceerd wordt moet iets bijdragen.



Op wat voor reactie hoop je?



Ik hoop alleen maar dat mensen geraakt worden. Dat er herkenning of resonantie plaatsvindt. Dat is bijzonder en ongrijpbaar. En hopelijk bereik ik veel verschillende mensen. Ik schrijf niet voor maar één publiek. Poëzie wordt door zo’n kleine wereld gelezen: vooral dichters lezen dichters. Het zou cool zijn om meer mensen te raken met taal. Maar verder heb ik geen doel hiermee. Ik schrijf gewoon de poëzie die ik moet schrijven.







*







Mijn tong is gespleten



mijn moeder ontnam mij haar taal en zichzelf mijn kindertong werd overgeleverd aan geprevelde gebeden die altijd alles bezweren korte harde kloosterklanken op veengrond achtergebleven scheldpartijen van oude krijgsmachten oude tekens op getatoeëerde kinnen van moeders moeders moeders sindsdien sleep ik het lot aan haar kruin achter me aan



in mijn kinderkeel werd een genadeloos pact gesloten een overeenkomst zoals die van gescheiden families omwille van het kind een samenzijn dat middelen heiligt uit de dagen dat idealen goden waren goden die beschermen als je waardige offers brengt maar wel offers zo gaaf als snijtanden ik heb gezwollen melk uit jullie talrijke borsten gedronken zonder te weten wie werkelijk wie was in mijn luchtpijp waanden jullie je Nimrod in Babel



1 لو كنت أؤمن بمفھوم الأمومة لوكنتن امھاتي



de syntaxis werden op strakke bedjes naast elkaar gezaaid in mijn strottenhoofd jullie kerfden tekens in mijn stembanden en staken zwaarden in mijn gehemelte te ruste door mijn borstkas duwden jullie vleugels naar buiten voor een mogelijke exodus in mijn mondholte herschiepen jullie wezens waarvan je de naam niet mag uitspreken hun scherpe gekrulde ⵉⵙⴽⵉⵡⵓⵏ2 dreigden dagelijks mijn huig te verbannen hoeven vertrapten eux en oui en liefkoosden ي en م om hun vloeiende vormen aan mijn hoofd naaiden jullie oren vast gekneed uit jullie tonen ma tête lourde de votre promises



verbanning heb ik afgeschaft en op mijn tong vindt een orgie plaats mijn huig kan vuurspuwen in nood en mijn lippen zacht grenzen wegblazen Germaanse sneeuwvlokken lossen op in oude Semitische bergbastaards tomeloze huwelijken worden tussen mijn wangen gesmeed glijden soepel als gepolijste kralen in een rozenkrans



mijn tong is gespleten uit trouw aan het noorden en het zuiden geduld loopt naast me en als ik me spraakverwar geeft ze me een hand mijn moeder wordt oud en spreekt soms haar taal die ik uiteindelijk leerde van grootmoeders die de aarde eerst te drinken geven voordat ze zelf drinken







1 als ik in het concept van een moederschap geloofde waren jullie mijn moeders 2 Isqiwen, hoorns in Tamazight

Het is een frisse zaterdagochtend en ik sta met Nisrine Mbarki op de pont over het IJ. Nisrine is een veelzijdige schrijver, dichter, columnist, vertaler...

We hebben afgesproken buiten Station Delft. Terwijl Anne van den Dool me door de binnenstad gidst, vertelt ze hoe thuis ze zich voelt in de stad, waar ze sinds vijf jaar woont. Ze grapt dat de verhuizing onderdeel zou kunnen zijn van een publiciteitsactie op de lange termijn. Toen ze in 2014 debuteerde met haar roman Achterland, werd dat goed opgepikt door de lokale media in Leiden, waar ze toen woonde. Maar voor Vluchthaven, dat vorig jaar verscheen, kon ze rekenen op aandacht uit Leiden én Delft. Het doel is nu om na elk boek te verhuizen naar een andere middelgrote stad en uiteindelijk door het hele land als ‘lokale schrijver’ te boek te staan.



Dat is een geintje natuurlijk, ze woont voorlopig goed in Delft. Het is mooi weer, dus we gaan zitten op een bankje aan het water. Ter voorbereiding van ons gesprek heb ik alvast één gedicht van Anne mogen lezen (zie ook onderaan dit interview), dat ik meteen erbij pak.







Je gedicht ‘Bluffen’ vind ik in zijn geheel erg sterk, maar er is toch wel één beeld dat me vooral bijblijft.



Ik denk dat ik het weet. Voor mij is dat het beeld van de silhouetten van twee ouders en hun kind in het midden met heel veel kleren aan, als een Michelinmannetje. En de ouders die rillen van de kou.



Je gebruikt het woord ‘skeletjes’ voor ze. Weet je nog hoe je tot dit beeld kwam?



Ik schrijf heel autobiografisch. Ik heb vroeger veel met mijn ouders gekampeerd en ik herinner me dat we met zijn drieën in de tent zaten met een gaslampje aan. Alles was fleecestof, zoals dat is als je kampeert. Op een zeker moment zei ik dat ik het koud had en ik merkte dat mijn ouders direct gealarmeerd waren. Ze wilden me meteen helpen, op welke manier dan ook.



Die graagte van mijn ouders, daar zat een soort eindeloosheid in. Ik kon alles van hen blijven vragen. Op dat moment was het mijn verantwoordelijkheid om ze een halt toe te roepen – zo voelde dat althans. Ze moesten me niet alles geven ten koste van zichzelf. Dat vind ik ergens eng, dat ouders dat instinct hebben.



Je voelde op een bepaalde manier macht over je ouders.



Kinderen spelen daar continu mee. Ze voelen haarfijn aan wat ze met volwassenen kunnen doen. Ik weet nog dat ik als kind veel knuffels had, omdat ik die altijd wel kreeg als ik erom vroeg. Tot ik een keer een rattenknuffel wilde. We stonden in de winkel en ik had hem al Ratjetoe genoemd. Maar mijn moeder zei: nee, hij gaat niet mee. Ik weet nog dat toen ik dacht: ik vind dit voor mezelf niet leuk, maar ik vind het wel goed. Ik was ergens opgelucht dat er blijkbaar nog wel grenzen waren.



Schrijf je meestal over dezelfde thema’s?



Het gaat vaak over de relatie tussen ouder en kind. Dat schijnt kinderachtig te zijn en alleen goed voor debuten; daarna moet je het loslaten. Maar dat lijkt me onnodig. Het is een thema dat je een heel leven lang kunt blijven bestuderen. Wat mij blijft intrigeren, is hoe mijn ouders mij altijd tot op zekere hoogte als een gelijke hebben opgevoed. Ook met hun taalgebruik namen ze me serieus; ze praatten met mij geen jip-en-janneketaal. Ik denk dat mijn liefde voor taal misschien wel daaruit is voortgekomen.



Wat betekent de taal voor jou?



Die is alles. Taal is de vorm waarin ik me het makkelijkst kan uitdrukken, waarin ik me ook het meest heb bekwaamd. En: taal maakt heel weinig troep. Voor schilderen heb je bijvoorbeeld veel nodig: kwasten, verf, een ondergrond, een ruimte en kleren die vies mogen worden. Maar ik ben nogal opgeruimd en niet erg materialistisch. Taal kun je blijven produceren en ook snel weer verwijderen. Voor mij is dat fijn.



En nu wordt je taal dus poëzie – na twee romans werk je nu aan je poëziedebuut.



Ik schrijf van alles. Proza en poëzie, maar ook essays, berichten op sociale media, interviews… Daartussen zit voor mij een dun muurtje. Ik houd van alle vormen van tekst en ze passen allemaal binnen mijn grotere liefde voor taal. Het is niet ‘literatuur aan de ene kant en de rest is ballast’. Daarmee doe je de andere taalvormen ernstig tekort.



Maar inderdaad: ik verlang al een tijd naar een dichtbundel. Ik denk na over de titel, de thema’s, wat het openingsgedicht moet worden – ik denk ‘Bluffen’. Ik merk dat ik verlang naar het fysieke object van een bundel. Ik voel hem al. Ik lijk wel een zwangere vrouw als ik het zo zeg.



Maar als ik het platsla heb ik het afgelopen jaar gedichten geschreven en die in een digitaal mapje gestopt, en die kan je bundelen. En hoe coherent moet een bundel zijn? Sommige bundels zijn in vorm één geheel, die zijn in één ruk gemaakt en die kun je ook zo lezen. Dat is bij mij niet zo. Maar mijn gedichten zijn wel allemaal geschreven vanuit mijn eigen ervaringen. Als enig kind, bijvoorbeeld.



Dat klinkt toch wel als een coherent geheel.



Misschien wel. Ieder gedicht van mij begint met een algemeenheid, een regel. Die wordt daarna, meestal na een dubbele punt, uitgelegd. Daarin zit meer coherentie dan ik denk. Het schrijven van zo’n bundel is ook jezelf leren kennen. Je ontdekt welke thema’s belangrijk voor je zijn.



Een vriend van me zei laatst over een gedicht van Ester Naomi Perquin: dit had jij ook kunnen schrijven. Toen zei ik: dat mag je echt niet zeggen. Die vergelijking vond ik veel te veel eer, daarvoor koester ik te veel bewondering voor haar. Maar ik snap wel wat hij bedoelde. Dat gedicht ging over de confrontatie tussen ratio en emotie. Bij mij werkt dat ook zo: die algemene regel aan het begin mag gevoelloos klinken, maar later in het gedicht sluipt de emotie er toch in. Ik probeer in mijn poëzie de wereld rationeel te ordenen, maar uiteindelijk zal het gevoel de overhand nemen.



Zou je een gedicht kunnen schrijven zonder emotie?



Dan vind ik het niet interessant. Ik lees veel poëzie, maar ik vind niet snel een gedicht dat mij raakt. Dat heb ik wel vaak bij Ester Naomi Perquin, en bij Rutger Kopland. Ik wil niet eindeloos hoeven puzzelen om het te snappen, en ik vind het ook lastig als de dichter het schreef in een emotie waar ik als lezer niet bij kan komen.



Dat zit ook in hoe ik zelf schrijf. Mijn gedichten zijn vaak dicht-bij-huis, zoals een redacteur het ooit formuleerde. Je snapt het soms in één keer, en dat kun je erop aan te merken hebben. Dat denk ik in ieder geval zelf altijd. Maar als ik een van mijn gedichten aan mijn vader probeer uit te leggen, kom ik erachter dat hij er als ongeoefende poëzielezer beduidend minder van snapt. Soms voelt het voor mezelf alsof ik de emotie er te dik bovenop leg, of het te makkelijk maak, of… Ik doe in ieder geval iets niet goed. Maar ik hoop dat mijn vorm van poëzie er ook mag zijn.



Ik vind het heel knap wat Dichters des Vaderlands doen, iets schrijven wat én mooi is én een boodschap heeft. Maar ik ben zelf geen politiek dichter. Van mijn gedichten hoef je geen directe statements of aanklachten te verwachten. Ik zit zelf meer op de persoonlijke thema’s. Ik schrijf om mensen toegang te geven tot het denken van een ander, en dat gaat over universele vragen. Misschien schrijf ik daarmee wel, qua thema en toegankelijkheid, poëzie voor de niet-poëzielezers. Dat zij dan maar zo. Soms voel ik me een light dichter.



Ik vind je gedicht kraakhelder, als geoefend poëzielezer misschien, maar er is heel veel in te vinden.



Ik ben bang om te simpele poëzie te schrijven. Over mijn vorige roman kreeg ik van iemand het compliment dat ik een intelligent boek had geschreven. Een compliment over de stijl vind ik leuk, maar hierbij dacht ik echt: gelukkig maar. Eigenlijk is mijn grootste angst om niet intelligent genoeg gevonden te worden, besefte ik toen. Ik zou het erg vinden als mensen mijn poëzie plat zouden vinden: had ze niet iets méér kunnen verzinnen? Poëzie voelt als een ultieme oefening van intelligentie, misschien nog wel meer dan een academisch stuk. Het voelt alsof je een idee moet hebben, maar dat ook nog eens op een subtiele manier aan je lezer moet overbrengen, het liefst nog met een extra lading ook. Waarom zou je er dan überhaupt nog aan beginnen?



Maar je begint er wel degelijk aan.



Ik schrijf al heel lang poëzie. In groep 7 won ik de landelijke dichtwedstrijd van SKEP (Stichting Kinderen en Poëzie). Toen we die opdracht kregen op school, heb ik in één weekend 34 gedichten zitten typen, in Comic Sans. Die heb ik allemaal ingestuurd. De poëzie sluimerde sindsdien zo door. Maar mijn eerste manuscript dat een boek ging worden, was een roman.



Hoe dan ook, ik wil al heel lang graag een bundel schrijven. Interessant is wel dat je, in de ogen van anderen, bent waarmee je het eerst naar buiten treedt. Voor mijn gevoel ben ik niet méér romanschrijver dan dichter, of andersom. Ik schrijf verhalende poëzie en poëtisch proza. En wat ik zei: ik schrijf van alles.







*







Bluffen



Honden, die pakken je als je ze recht in de ogen kijkt. Dat heb ik geleerd op een vakantie waarop mijn ouders keken hoe een skater om pilonnetjes zwenkte terwijl er op mij een herder afkwam.



Honden begrijpen niet wanneer je bluft: ik dacht dat ik ze ook angstig kon aankijken en dat zij dan zouden begrijpen dat dat een synoniem voor wegrennen was, maar grote ogen van bangte zijn voor hen blijkbaar hetzelfde als grote ogen van een aanval.



Ouders begrijpen meer: ze snappen wat er gebeurt wanneer je zegt dat je koud en ziek bent en maar om nog een laag warmte blijft vragen, tot zij naakt zijn en jij al hun kleren draagt, ze het gaslampje op zijn hoogst zetten, de tent van buitenaf een schaduwspel is met één heel dik poppetje in het midden en twee skeletjes daaromheen –



op dat moment begrijpen zij dat ze ergens zijn ingestonken, en ze kijken je aan, met grote blote hondenogen, en ze weten:



ons kind heeft geen truien nodig, maar we zijn het verschuldigd naakt voor haar te gaan.

We hebben afgesproken buiten Station Delft. Terwijl Anne van den Dool me door de binnenstad gidst, vertelt ze hoe thuis ze zich voelt in de...

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Iduna Paalman, Thijs Joores, Erwin Hurenkamp, Oumaima Belkhdar
Website	Laurens Besselsen

Thijs Joores

Stukken geschreven door Thijs Joores

Wachtkamer

Babeth Fonchie Fotchind: ‘De beste schrijfdagen zijn één liter’

Dewi de Nijs Bik: ‘Ik doe een beroep op de lezer’

Christina Flick: ‘Taal is niet iets vanzelfsprekends’

Alara Adilow: ‘Urgentie is het beste ankerpunt’

Pim Lammers: ‘Je moet niet kinderachtig doen’

Emma van Hooff: ‘Ik moet mijn patronen blijven doorbreken’

Esohe Weyden: ‘Nederlands kan ook prachtig zijn’

Nisrine Mbarki: ‘Een gedicht beslist voor zichzelf’

Anne van den dool: ‘Taal maakt heel weinig troep’

Boeken voor de eeuwigheid

Honderd jaar eenzaamheid

Hoe ik een bos begon in mijn badkamer

Crush

Het leven is vurrukkulluk

Orlando

Menu

Social

Contact

Credits