Het vak

De leeslijst

Literatuurgeschiedenis

Spreken, luisteren &amp; argumenteren

Schrijven &amp; formuleren

Taalkunde

Begrijpend lezen &amp; het examen

Zeven gesprekken met scholieren over het vak Nederlands

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe kijken ze naar begrijpend lezen en het examen?



***



Op 15 mei 2024 is het zover: het Centraal Schoolexamen Nederlands. Het is een examen dat ieder jaar toch weer een beetje in de schijnwerpers staat en ieder jaar weer een recordaantal klachten lijkt binnen te krijgen. Toen ik mijn examen in 2017 deed, hadden we ook zo’n record, en de middag na het examen vlogen de memes al over het internet. Een hellend vlak? Wat de fuck is dat? Een filmpje dat het allemaal goed samenvat is <a href="https://www.youtube.com/watch?v=7L2DqpFboR0">hier te bekijken</a>.&nbsp;



Het CSE Nederlands is volledig gefocust op begrijpend lezen en bestaat zoals velen zich waarschijnlijk nog kunnen herinneren uit een aantal teksten met vragen (<a href="https://www.examenblad.nl/2023/vwo/vakken/talen/nederlands-vwo">zie hier het examen van 2023</a>). Natuurlijk tellen er ook cijfers die je voor andere onderwerpen hebt gekregen mee voor je uiteindelijke cijfer op je diploma, maar het CSE blijft toch de grande finale. Dat maakt begrijpend lezen automatisch een van de belangrijkste onderdelen van het vak, en dat terwijl er zo onwijs veel kritiek op het vakonderdeel is. De leesvaardigheid is aan het dalen en neerlandici en docenten Nederlands halen soms zelf ook niet eens hoger dan een acht voor het examen. Hoe moet het die leerlingen dan lukken een ruime voldoende te scoren? Het resultaat is dat leerlingen worden gedrild om dat examen door te komen &#8211; een examen dat wellicht überhaupt niet deugt.



Maar goed, we beginnen bij het begin. Ik ben in eerste instantie benieuwd of die leerlingen zelf ook vinden dat het slecht gesteld is met hun leesvaardigheid. Daarom begin ik deze laatste aflevering met de volgende stelling: ‘Doe je hand in de lucht als je vindt dat het allemaal wel meevalt met hoe slecht jullie kunnen lezen.’



Tot mijn verbazing blijven alle handen omlaag. Misschien is het kortzichtig van mij, maar ik had eerlijk gezegd verwacht dat deze pubers het allemaal maar gezeik van die gekke volwassenen zouden vinden, dat ze zouden vinden dat ze heel goed kunnen lezen maar dat die teksten gewoon stom zijn, dat tijden veranderen. Maar nee: ook zij denken dat hun generatie iets als een leesachterstand heeft.



‘Hoe komt dat, volgens jullie?’



Er wordt even nagedacht. ‘Onze ouders moesten vroeger volgens mij wel veel meer boeken lezen dan wij nu,’ zegt Danja. Fleur voegt daar nog aan toe: ‘En kinderen grijpen tegenwoordig toch sneller naar hun telefoon dan naar een tekst.’



‘En wat vinden jullie er dan van dat die leesvaardigheid achteruit gaat?’ vraag ik.



Gelukkig is de consensus dat ze niet bepaald vrolijk worden van het idee. Ook zij vinden leesvaardigheid een basisvaardigheid waar ze hun hele leven mee te maken krijgen, ook tijdens hun studies straks.&nbsp;



Daarnaast merken ze dat hun algemene kennis wat minder is. ‘En dan zeggen ze dat ik vaker het nieuws moet lezen,’ zegt Esther.&nbsp;



‘Ik ben dat ook wel echt van plan,’ antwoordt Famke. ‘Ik heb de NOS-app al op m’n telefoon geïnstalleerd.’



Toch weer die telefoon. Sorry, dat klinkt misschien alsof ik zelf elke dag de krant lees, maar ik gebruik m’n telefoon ook om het nieuws te consumeren. Het is in ieder geval beter dan het nieuws meekrijgen via sociale media, omdat het niet altijd even duidelijk is hoe betrouwbaar de bron is. Leerlingen hebben tegenwoordig steeds meer moeite met het beoordelen van de kwaliteit en geloofwaardigheid van teksten, het reflecteren op en evalueren van inhoud en vorm en het omgaan met conflicterende informatie.



‘Herkennen jullie je daarin?’



‘Niet per se,’ zegt Jasmijn. ‘Ik vind dat ik best kan beoordelen of een bron betrouwbaar en geloofwaardig is, alleen kan ik niet altijd verwoorden waarom.’



Daarin krijgt ze bijval. Op zich is het meestal prima als je alleen al die betrouwbaarheid aan kunt aanvoelen, maar helaas gaat het bij het vak Nederlands vaak juist om die verwoording. Ze krijgen ook vaak zat open vragen op het examen waarin ze hun antwoord zo beknopt mogelijk moeten verwoorden.



Dat brengt ons weer terug bij het examen. En omdat het de laatste aflevering is, vind ik dat ik er best een tweede stelling in mag gooien: ‘Doe je hand in de lucht als je vindt dat het CSE Nederlands je algemene taalvaardigheid toetst en daarmee voldoende is.’



De handen blijven wederom omlaag. Top. Natuurlijk is Nederlands een veelzijdig vak en is het zo goed als onmogelijk om een toetsvorm te vinden waarin al die aspecten op het examen aan bod komen, maar toch zou het fijn zijn om een vorm te hebben die iets meer bewerkstelligt dan alleen begrijpend lezen.&nbsp;



‘Wat is er allemaal mis met het examen Nederlands, volgens jullie?’



‘Ik vind het gewoon stom dat het bijna altijd gokken is wat ze nou precies willen horen,’ zegt Fleur. ‘En ik heb vaak het gevoel dat ik iets best goed heb beargumenteerd, maar omdat het dan niet in het antwoordmodel staat, is het meteen fout.’



Dat zijn interessante punten. Het voordeel van een tekst met vragen en een antwoordmodel is dat het enigszins makkelijk na te kijken is, zonder al te veel ruimte voor discussie &#8211; wat bij een examen dat op zo’n grote schaal wordt afgenomen handig is om het voor alle leerlingen zo eerlijk mogelijk te houden. Het nadeel is echter wel dat er weinig ruimte is voor nuance, waar de teksten die op examens worden gelezen echter vaak wel om vragen. De vragen en antwoorden zijn heel zwart-wit, goed óf fout en er zijn weinig tussenwegen. Daardoor wordt zo’n tekst eerder een puzzel die ze moeten oplossen dan een tekst die ze moeten begrijpen. Natuurlijk kan een docent ervoor kiezen één of twee punten te geven als het gaat om een vraag met meer punten, maar ook daarvoor staat vaak uitgeschreven voor welke elementen een leerling een punt krijgt of niet.



‘En ik vind het ook stom dat je voor je antwoorden een maximaal aantal woorden hebt,’ zegt Jasmijn. ‘Ik zou iets veel beter uit kunnen leggen als ik iets meer woorden zou mogen gebruiken.’



‘Dat snap ik,’ zeg ik, ‘maar je moet natuurlijk ook leren je antwoorden beknopt en helder te formuleren, zonder al te veel omwegen.’



Een knik met tegenzin: dat snappen ze dan ook wel weer.



‘Maar de teksten die we moeten lezen slaan ook echt nergens op,’ zegt Danja.



‘Hoezo niet?’



‘Allemaal saaie teksten over saaie onderwerpen.’



‘Oké, maar wat voor soort teksten zouden jullie leuk vinden om te lezen? Zouden jullie dan bijvoorbeeld fictie willen? Of een mix?’



Op zich zou fictie ze best leuk lijken, zeggen ze, maar natuurlijk hebben ze ook al literatuurtoetsen gehad. Daarnaast benoemt Fleur dat ze zakelijke teksten in principe wel op een examen thuis vindt horen. Desalniettemin zou een mix misschien leuk zijn, voor de afwisseling. Zo wordt het examen wellicht dragelijker én wordt de taalvaardigheid ook nog in iets bredere vorm getoetst, omdat leesvaardigheid natuurlijk niet alleen op zakelijke teksten van toepassing is.



‘Even uit nieuwsgierigheid,’ zeg ik, ‘wat voor cijfer hopen jullie te halen voor het examen, straks?’



‘Als jij als neerlandicus maar een 8 haalt, zou ik allang blij zijn met een 6,’ zegt Esther.



‘Ik ook,’ voegt Jasmijn toe. ‘Als ik nu een 6 haal ben ik zeer tevreden en dan zeg ik vrolijk dag tegen de middelbare.’



Zulk soort uitingen stemt men misschien wat pessimistisch, maar helaas is dit wel de realiteit. In plaats van persoonlijke ontwikkeling en het daadwerkelijk iets bijbrengen waar die scholieren wat aan hebben, lijkt de middelbare school zoals het nu is vormgegeven soms eerder een plek om alleen je diploma te halen zodat je op je studie straks echt iets nuttigs kunt leren. Het is een realiteit &#8211; en mentaliteit &#8211; waar we volgens mij (en velen met mij, denk ik) vanaf zouden moeten. Het maakt van de middelbare school een fabriek waar leerlingen wordt aangeleerd dat het vwo beter is dan het vmbo, hoe hoger de cijfers hoe beter. Het werkt hokjesdenken in de hand en bevordert een maatschappij waarin we meer waarde hechten aan ons opleidingsniveau, beroep en salaris dan aan het leiden van een gelukkig leven, het liefst in een wereld waarin we allemaal op gelijke voet onze bijdrage leveren aan de samenleving. Het onderwijssysteem is een van de belangrijkste pilaren waar een maatschappij &#8211; en haar toekomst &#8211; op rust. Een verandering van het onderwijs kan uiteindelijk doorwerken in een verandering binnen de maatschappij.



Tot zover mijn tirade. Omdat het de laatste aflevering van de reeks is, vond ik dat ik mijn moment maar even moest pakken voor het te laat zou zijn. Maar goed, om die verandering in het onderwijs te bereiken zou een paradigmawisseling nodig zijn; we zouden compleet moeten hervormen wat we als mensen in een samenleving waarderen. Dat zie ik op korte termijn niet gebeuren, dus voor nu is het zaak om te roeien met de riemen die we hebben en het onderwijs zo goed en draaglijk mogelijk te maken binnen wat de kaders ons toelaten.



Ik zou deze reeks heel graag af willen sluiten met een alomvattende oplossing, een alternatief examen dat alle problemen als sneeuw voor de zon doet verdwijnen, maar dat zit er helaas niet in. Daar zijn slimmere en meer ervaren mensen voor nodig dan ik &#8211; en het gaat langer kosten dan een paar weken om begrijpend lezen (en het vak Nederlands in het algemeen) te hervormen. Ik hoop dat ik met deze reeks in ieder geval wat stof tot nadenken heb gegeven, waar anderen weer mee verder kunnen. Of dat gelukt is, zien we vanzelf.



*



Ergens gaat er een bel, het interview zit erop. Terwijl de leerlingen langzaam opstaan en al kletsend hun tassen inpakken, veeg ik de lege snoepzakjes in de prullenbak. Allemaal pakken ze nog snel een Maoam of een zakje Haribo voor onderweg naar het volgende lokaal, waarna ik de resterende halve kilo weer in m’n tas prop. Ik bedank ze voor hun tijd, zeg dat ik het leuk vond om ze weer even te zien. Waarschijnlijk zal het de laatste keer zijn &#8211; nu echt. Ik wens ze succes met de voorbereidingen van hun examens, hoop dat ze allemaal slagen en een mooi leven tegemoet gaan. Ze zeggen bedankt, tot ziens. Een voor een schuifelen ze het lokaal uit, met een voorzichtige glimlach die verklapt dat ook zij snappen dat dit waarschijnlijk een definitief afscheid zal zijn. Het liefst had ik nog uren met ze gekletst, maar ze moeten door. Allemaal moeten we door. Door met onze dag, en weer op naar de volgende. 



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het...

Begrijpend lezen & het examen

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat weten ze eigenlijk van taalkunde?



***



Disclaimer: taalkunde is niet mijn specialiteit. Tijdens mijn studie Nederlands koos ik voor het pad van de letterkunde en had ik in mijn eerste jaar zonder de hulp van een studiegenootje (nogmaals bedankt daarvoor, H.) de boel nooit overleefd. Grote delen van taalkunde waren voor mij net iets te wiskundig, al vond ik de achterliggende taalkundige theorieën over taalverandering, dialecten en fonetiek altijd wél interessant. Taalkunde op de middelbare school gaat tegenwoordig vaak niet verder dan grammatica en werkwoordspelling, en hier en daar een taalkundig onderzoekje. Heel lang wordt er verder niet stilgestaan bij de ontwikkeling van onze taal (ook doordat er wegens tijdgebrek soms ook niet langer stilgestaan bij kan worden), terwijl het toch een enorm onderdeel is van de Nederlandse taal én de studie Nederlands. Waarom dan niet op school? Ik denk dat taalkunde op de middelbare, als we het een beetje goed aanpakken, zeker aan zou kunnen slaan bij leerlingen.



Om het onderwerp aan de leerlingen te introduceren begin ik deze keer met de volgende stelling: ‘Hand in de lucht als je het belangrijk vindt om te weten hoe de Nederlandse taal in elkaar zit en hoe deze zich heeft ontwikkeld.’



Het blijft even wat stilletjes en uiteindelijk durft wederom alleen Jasmijn haar hand in de lucht te steken. Net als bij de aflevering over <a href="https://www.vuurland.nu/post/literatuurgeschiedenis">literatuurgeschiedenis</a> kijkt ze haar medeleerlingen verontschuldigend aan: ‘Ja sorry, maar dit vind ik ook gewoon best interessant.’



Om eerlijk te zijn ben ik best verbaasd dat Jasmijn de enige is die haar hand omhoog doet. Zeker aangezien de studie voor zo’n groot deel uit taalkunde bestaat &#8211; is dat dan allemaal voor niets geweest? het belang dat er op de studie aan taalkunde wordt gehecht. Taal zoals wij het gebruiken is een van de belangrijkste dingen die ons een bijzondere diersoort maakt. Zonder taal waren we nergens. Vinden ze het dan echt niet belangrijk om daar meer van te weten?



‘Hoe komt het dat jullie het niet belangrijk vinden?’ vraag ik aan de andere vijf.



Er klinken meerdere antwoorden, maar het komt allemaal hierop neer: ‘Ik spreek toch al prima Nederlands, dus dan hoef ik echt niet te weten hoe het in elkaar zit en hoe het zich heeft ontwikkeld.’



‘Maar heb je taalkunde wel nodig voor een beter taalbegrip, denken jullie?’



‘Ja, dat wel. Zonder kennen geen kunnen.’



‘Hmm, oké. En wat houdt volgens jullie taalkunde eigenlijk in?’



En hier zit denk ik de kern van het probleem, want inderdaad komen ze niet heel veel verder dan (werkwoord)spelling en grammatica, allebei vrij breindodende onderwerpen voor de middelbare scholier. Het is wel begrijpelijk dat dit het enige is waar ze bij taalkunde aan moeten denken, want verder dan dat gaat het op school dus ook niet.



‘Taalkunde is veel meer dan dat,’ zeg ik. ‘In de studie ga je ook veel dieper in op taalverwerving, bijvoorbeeld, of dialecten. Je leert over taalbeschouwing, taalvariatie, semantiek en taalpsychologie. Een paar van jullie gaan volgens mij psychologie studeren, dus daar zul je vast ook met psycholinguïstiek te maken krijgen. Je kunt echt veel meer kanten op met taalkunde dan je denkt.’



Wederom merk ik, nu ik iets meer vertel over wat de studie inhoudt, interesse.&nbsp;



‘Waarom krijgen we dat dan niet in de les?’ vraagt Fleur.



Al sla je me dood. Al vermoed ik dat het deels komt doordat we op de middelbare helaas niet altijd de tijd hebben om bij al die onderwerpen uitgebreid stil te staan. ‘Weten jullie dat taalkundeproject van vorig jaar nog?’&nbsp;



Even wat context tussendoor: in 5 vwo moesten de leerlingen in groepjes van drie of vier allemaal een klein onderzoekje doen. Op <a href="http://www.taalcanon.nl/">Taalcanon</a> moesten ze op zoek naar een onderwerp dat ze interessant vonden en dat als uitgangspunt nemen voor een onderzoeksvraag. De conclusies van hun onderzoeken presenteerden ze aan de rest van de klas. Zo deed een groepje bijvoorbeeld onderzoek naar Whatsapp-taal, maar ook naar hoe taalgebruik iemands wereldbeeld kan kleuren. De onderwerpen die op Taalcanon te vinden zijn, zijn stuk voor stuk prikkelende thema’s en voor ieder groepje leerlingen zit er wel iets interessants tussen waar ze meer over willen weten.



‘Bedoelt u dat onderzoek met die presentatie op het eind?’ vraagt Danja.



Ik knik. ‘Hoe vonden jullie dat?’



‘Dat was best leuk, eigenlijk.’ De rest stemt in.&nbsp;



‘Precies! Al die onderwerpen waar je uit kon kiezen hebben allemaal met taalkunde te maken.’



Het is grappig om te zien dat ze dit project eigenlijk allemaal wel leuk vonden, maar toch nog hun handen omlaag hielden bij mijn stelling. Misschien dat ze het project zó leuk vonden dat ze zich amper voor kunnen stellen dat het onderdeel is van zoiets saais als taalkunde, maar dat is gissen. Als ik ze vraag of meer van dit soort projecten leuk zouden zijn zeggen ze voorzichtig van wel, maar ook hier geldt: zo’n project kost veel tijd. Zowel voor de docent aan lestijd, maar ook voor de leerling, aan onderzoek en voorbereiding.&nbsp;



Toch zou meer taalkunde in de les wel nuttig zijn, denk ik. Misschien niet altijd in de vorm van een project, om tijd te besparen (al kom ik zelf even niet veel verder dan een soort toetsloze voorlichting over taalkunde (docenten, denk mee!)), maar ik denk zeker dat het bij kan dragen aan iets waar we het <a href="https://www.vuurland.nu/post/schrijven-formuleren">vorige week</a> ook al over hadden: bewuste taalvaardigheid.&nbsp;



‘Denken jullie dat taalkunde daaraan bij kan dragen?’ vraag ik ze.



‘Op zich wel,’ zegt Esther. ‘Je wordt je dan toch ook weer iets bewuster van de taal die je gebruikt.’



‘Precies.’ Door dat bewustzijn spoor je misschien ook weer sneller fouten op, of wil je op z’n minst beter je best doen om een foutloze tekst te schrijven. Wat ik nu op ga schrijven klinkt veel boomer-achtiger dan ik zou willen, maar misschien heeft het iets te maken met respect voor de taal. Dit is even een gekke vergelijking, maar sommige hardcore Star Wars-fans worden ook boos als iemand ‘Luke, I am your father,’ zegt in plaats van ‘No, I am your father’, terwijl anderen het geen bal kan schelen. Net zoals dat ik boos word als iemand ‘Ik ben groter als jou,’ zegt, in plaats van ‘Ik ben groter dan jij’. Oké, toegegeven, ik word misschien niet echt boos, maar zal hoogstwaarschijnlijk wel een beetje teleurgesteld zijn.



Maar goed, tijd om af te ronden. Volgens mij kunnen we een paar aardige conclusies trekken: dat leerlingen taalkunde onbelangrijk vinden, omdat ze denken dat alleen (werkwoord)spelling en grammatica daar onderdeel van zijn. Ook hier geldt weer dat de interesse kan worden gewerkt als de onderwerpen aan bod komen die ook onderdeel zijn van de universitaire studie, zoals taalpsychologie en taalverwerving. De enige vraag is hoe dat op een qua lestijd efficiënte manier kan, zonder de veelzijdigheid van taalkunde tekort te doen. Door het misschien op een elegante manier te verweven met andere aspecten van het vak (makkelijker gezegd dan gedaan, dat weet ik, maar met z’n allen moeten we iets kunnen verzinnen) krijgen leerlingen misschien niet alleen meer respect voor de taal, maar leren ze ook de bewuste taalvaardigheid aan die ze kan helpen bij het schrijven en lezen van teksten.&nbsp;



Tot zover de brainstorm. Nu de uitvoering nog.&nbsp;



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat vinden ze van schrijven en formuleren?



***



Oké, een inleiding. Hoe moet dat ook alweer? Onderwerp introduceren, aandacht van de lezer trekken. Een anekdote? Is vast leuk. Oeps, er mist nog een onderwerp in die zin: dat* is vast leuk. Daarna het middenstuk, tijd om deelonderwerpen uit te denken. Onthoud: kernzinnen alleen in de eerste, tweede of laatste zin van de alinea, zodat leerlingen hem kunnen vinden als ze deze tekst ooit voor een toets moeten lezen. En dan &#8211; oh nee, wacht, ik mag een zin niet met ‘en’ beginnen. Maar ik weet even &#8211; shit, nu doe ik het weer. Met ‘maar’ mag het ook niet. Oké, poging drie: als laatst de conclusie. Daarin kan ik een samenvatting geven van de belangrijkste punten. Een vooruitblik, misschien een vraag. Trouwens, wat ben ik nu eigenlijk aan het schrijven? Is het een informatieve tekst? Een uiteenzetting? Wil ik mijn lezer amuseren of eerder iets leren? Wat ben ik in godsnaam eigenlijk allemaal aan het doen?



Sorry, genoeg ongein. Eerlijk: als ik een tekst als deze schrijf, denk ik aan geen enkele van de bovenstaande dingen. Natuurlijk, ik heb een klein beetje uitgedacht waar ik begin en wil eindigen en hoe ik daar wil komen, maar meer niet. Ik staar gewoon net zo lang naar mijn scherm tot me een begin te binnen schiet en kijk daarna wel waar het schip strandt en gaandeweg voel ik een beetje aan of het een tekst is die ermee door kan of dat ik een hoopje bagger heb geschreven.&nbsp;



Misschien is een klein kijkje achter de schermen van deze reeks leuk (ook al breek ik hiermee de illusie dat de gesprekken met de leerlingen in de tegenwoordige tijd plaatsvinden). Ik heb de leerlingen op één middag zo’n twee uur lang geïnterviewd en heb het gesprek met mijn telefoon opgenomen. Op de terugweg kwam ik erachter dat mijn telefoon na een kwartier was gestopt met opnemen, dus ik heb die middag als een gek in een Google Doc alle dingen getikt die ik me nog kon herinneren. Dat documentje deelde ik met de leerlingen zodat ze het nog konden aanvullen en dat alles is mijn uitgangspunt voor deze teksten: ik heb een overzicht van conclusies en quotes die ik in mijn tekst wil verwerken en markeer ze groen als ik ze gehad heb. Verder is het een kwestie van puzzelen om van het geheel een kloppend en goedlopend verhaal te maken, waarin niet alleen een paar dingen worden opgesomd, maar waarin daadwerkelijk iets wordt gezegd en een punt wordt gemaakt.



Natuurlijk verschilt het schrijfproces per persoon, maar dit is hoe ik het doe. Ik heb het zo geleerd door veel van dit soort teksten te schrijven &#8211; en ook door veel te lezen. Op die manier heb ik (denk ik) een gevoel gekregen voor hoe een tekst ongeveer in elkaar hoort te zitten (waar in mijn optiek geen vaste wetten voor bestaan, alleen richtlijnen) en wat qua stijl en formuleringen op wat voor momenten geoorloofd is.



Op de middelbare school gaat het anders. Leerlingen leren de bestanddelen van een tekst (inleiding, middenstuk, slot, deelonderwerpen, kernzinnen, hoofdvragen, hypotheses, de hele mikmak) als wetten aan en krijgen dan ook teksten als voorbeelden te zien die precies die puzzelstukjes bevatten die ze aangeleerd krijgen. Ze maken bouwplannen, denken hun teksten uit volgens de theorie en schrijven ze op, om ze vervolgens door de docent via een formulier te laten beoordelen op de aanwezigheid van al die puzzelstukjes.



Maar ho, wacht. Ik merk dat ik zelf te veel aan het woord ben en ik heb nog geen enkel punt uit mijn Google Doc groen kunnen markeren. Die leerlingen hebben ook nog niets gezegd, dus voordat ik zelf al te veel conclusies trek, is het misschien goed om nu over te gaan op de stelling waarmee ik dit gesprek met ze begin. Nu ga ik toch ook weer over op de tegenwoordige tijd, dat maakt het allemaal wat beeldender (ook weer zo’n stijldingetje). Dus nu alstublieft gewoon weer even net doen alsof ik op dit moment in dat klaslokaal zit, met zes leerlingen om me heen en een berg snoep op tafel.



Ik zeg: ‘Hand de lucht in als je er vertrouwen in hebt dat je een foutloze tekst kunt schrijven.’



Wederom proef ik twijfel bij ze, wat in ieder geval wel betekent dat ze er goed over nadenken. Of het betekent dat mijn stellingen te onduidelijk zijn, want ze vragen: ‘Bedoelt u alleen grammaticaal foutloos?’



‘Voor het gemak: ja.’



Dan komt er ineens meer zelfvertrouwen en gaan de meeste handen de lucht in. Al verbaast me dat ergens wel, want meestal vond ik altijd wel foutjes in de teksten die ik van hun handen las. Maar goed, mijn teksten zijn in hun eerste versies ook nooit foutloos, dus dat wil ik ze wel vergeven.



‘En als we verder kijken dan alleen grammaticaal? Hebben jullie dan niet het vertrouwen dat jullie teksten foutloos zijn?’



Er wordt resoluut met hoofden geschud. ‘Een docent heeft altijd wel iets op een tekst te zeiken, dus ik heb nooit het gevoel dat je het echt helemaal goed kunt doen.’



Misschien is dat ook wel de aard van het beestje: er is op een tekst eigenlijk ook altijd wel iets aan te merken. Een roman die van de een vijf sterren krijgt, wordt door de ander uitgekotst en ik weet zeker dat docenten ook verbeterpunten zullen vinden bij teksten uit de Volkskrant of het NRC.&nbsp;



‘En wat vinden jullie van hoe schrijfonderwijs nu gegeven wordt? Zien jullie het nut in van al die bouwplannen en voorbereidingen?&#8217;



De consensus is van wel, op zich snappen ze dat het inzichtelijk maakt hoe je zo’n tekst bedenkt en opbouwt. Ze snappen dat het handvaten geeft voor het schrijven van je tekst op de toets zelf. Maar ze hebben er ook kanttekeningen bij.



‘Op een toets van drie uur heb ik echt geen tijd om zo’n heel bouwplan uit te werken,’ zegt Jasmijn.



Famke haakt daarop in: ‘En eigenlijk zou ik geloof ik zelf zo’n bouwplan ook helemaal niet nodig hebben. Het zit allemaal gewoon in mijn hoofd, wat ik wil schrijven.’



Goede punten. Zoals ik al zei: het schrijfproces verschilt voor iedereen.



‘Oké, andere vraag. Wat vinden jullie van de onderwerpen waar jullie over moeten schrijven?’



‘Saaaaaaaaaaaaaaaai.’



‘Wat willen jullie dan?’



Het is even denken, maar uiteindelijk komt het neer op meer vrijheid. Ze willen het liefst zelf kiezen waar ze over schrijven, omdat schrijven over iets wat je interesseert veel makkelijker (en leuker) is dan over een onderwerp dat je wordt opgelegd, zoals ze nu vaak moeten kiezen uit een stuk of vijf onderwerpen.&nbsp;



‘En verhalen schrijven? Lijkt jullie dat wat?’



‘Ik zou dat denk ik wel leuk vinden,’ zegt Fleur. ‘Maar dat is misschien ook niet voor iedereen. Misschien zou een eigen keuze tussen een verhaal of een zakelijke tekst leuk zijn, dan heb je ook iets meer vrijheid.’ Daar ben ik het mee eens. En het bemoedigt docenten misschien ook om de teksten iets minder volgens een checklist te beoordelen en iets meer vrijheid en creativiteit toe te laten. Oftewel: misschien is het goed als die leerlingen wat meer persoonlijkheid in hun teksten kwijt kunnen.



‘Die eerste opdracht voor het leesdossier vond ik leuk,’ zegt Famke. ‘Toen we een column moesten schrijven vanuit het perspectief van een personage uit een boek dat we gelezen hadden.’



‘Jaaa, ik ook!’ voegt Danja toe. De rest lijkt ook in te stemmen.



‘Helder,’ zeg ik. ‘Meer vrijheid, minder bouwplannen en checklists. Dan wil ik even naar een ander onderwerp: formuleren. En ik hoef jullie volgens mij niet eens te vragen of jullie het stom vinden, dus ik vraag maar meteen: waarom vinden jullie dat stom?’



‘Het is ook gewoon weer zo saai,’ zegt Esther. ‘Ik heb er volgens mij echt niets aan om uit m’n hoofd te leren welke formuleringsfouten er zijn.’



‘En ik zie die fouten ook gewoon nooit als ik naar zo’n lijstje met zinnen kijk,’ vult Jasmijn aan.&nbsp;



Dat kan ik me goed voorstellen. In mijn optiek heeft het ook weinig zin om die soorten fouten te leren en die dan op te sporen in voorbeeldjes. Ook ik ben pas (zo goed als) foutloze teksten gaan schrijven tijdens mijn studie en toen ik verhalen ben gaan schrijven als hobby. Hoe meer ik schreef en daar feedback op kreeg, hoe minder fouten er in mijn teksten slopen. Misschien moeten we dan ook proberen die leerlingen zo veel mogelijk te laten schrijven en elkaar in kleine groepjes feedback te laten geven. Zo komen ze aan hun schrijfmeters en leren ze ook nog eens van elkaar. Wat ze dan schrijven mogen ze (voor zover ze met redelijke voorstellen komen) zelf weten.



‘Zegt de term bewuste taalvaardigheid jullie iets?’



Ze schudden hun hoofden.



‘Bij bewuste taalvaardigheid gaat het in taalgebruik niet per se om goed of fout, maar om je redenering. Je leert dus eigenlijk bewust om te gaan met (schrijf)taal. Zo word je hopelijk bewuster van je taalgebruik, stijl en formuleringen en kun je ook bewuste, beredeneerde keuzes maken om van de norm af te wijken.’



Op zich lijkt ze dat wel wat, alleen is het natuurlijk nog de vraag hoe je het onderwijs van schrijfvaardigheid zo kunt vervormen dat ze die bewuste taalvaardigheid aanleren. Het uit je hoofd leren van formuleringsfouten en ze vervolgens herkennen in voorbeeldjes lijkt in ieder geval iets te zijn om mee te stoppen, maar wat kan dan wel?



‘Misschien dat je met je docent in gesprek kunt gaan over een tekst die je geschreven hebt?’



Dat lijkt me op zich een goed idee, al kost dat natuurlijk wel heel veel tijd voor de docent. Maar op die manier voorkom je wel dat leerlingen hun teksten terugkrijgen en alleen maar rode strepen zien. Door met ze in gesprek te gaan over de teksten die ze schrijven kun je ze vragen naar hun redeneringen voor bepaalde keuzes die ze hebben gemaakt, waardoor de leerling op zijn beurt weer wordt aangemoedigd om daarop te reflecteren. Misschien is het schrijven van een tekst met een of twee (online) feedbackrondes (waarbij de docent bijvoorbeeld opmerkingen maakt en suggesties doet in een Google Doc) al een hele stap vooruit.



Misschien is het dus een idee om formuleren en het geven en krijgen van feedback meer te integreren met schrijven (en taalkunde, maar daar komen we volgende week op terug). Zo bouw je meer algemene taalvaardigheid op in plaats van dat je leerlingen alleen maar een trucje leert voor het opsporen van fouten in een tekst, wat volgens mij niet het doel van schrijfvaardigheid is. Het is immers niet verbetervaardigheid.



Al kunnen we formuleren nog niet helemaal afschrijven zoals het nu gegeven wordt, want Fleur merkt op: ‘Meer algemene bewuste taalvaardigheid is denk ik beter, maar je moet alsnog wel de begrippen kennen om fouten te kunnen benoemen en erover te kunnen praten.’&nbsp;



Zeker, goed punt. Net zoals je leert wat onderwerpen, persoonlijke voornaamwoorden en bijzinnen zijn zodat je over de opbouw van zinnen kunt praten, is het goed om een begrippenapparaat rondom formuleren klaar te hebben. Maar in plaats van dat een docent met een rode pen door je tekst heen gaat, is het dus misschien een goed idee om met de leerling het gesprek over de tekst aan te gaan.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Schrijven & formuleren

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe zit het met spreken, luisteren en argumenteren?



***



Je zou soms bijna vergeten dat spreken, luisteren &amp; argumenteren bij de vaardigheden horen die leerlingen officieel bij Nederlands leren. Al in <a href="https://www.vuurland.nu/post/het-vak">aflevering 1</a> bleek dat de leerlingen vonden dat spreken een van de hoofdonderdelen van het vak moest zijn. Het klopt dat er op de middelbare school bijna geen enkel vak bestaat waar je geen presentatie voor hoeft te geven, maar bij Nederlands leer je daadwerkelijk de vaardigheden die daarmee gepaard gaan. Ook wordt er bij Nederlands (en maatschappijleer) gediscussieerd en gedebatteerd, waarbij ze de vaardigheden leren om naar elkaar te luisteren en standpunten te beargumenteren.



Wel heb ik het gevoel dat bij Nederlands de nadruk vooral op het spreken ligt, en minder op het luisteren en argumenteren. Leerlingen moeten immers vaak genoeg presentaties geven en krijgen hier uitgebreid feedback op, maar op luistergebied is het in de praktijk vaak alleen zo dat de docent ze opdraagt om ‘goed te luisteren’ naar de presentatie van de ander en ‘een vraag klaar te hebben liggen’ als hij afgelopen is. Wanneer de docent dan achteraf de beurt geeft aan iemand en diegene blijkt geen vraag voor de presentator te hebben, gaat de beurt vaak al snel naar de volgende leerling (al weten goede docenten dit wel tegen te gaan).&nbsp;



Desondanks wordt er niet echt getoetst op luistervaardigheden. Bij debatten en discussies in de les is het ook vaak zo dat leerlingen de opdracht krijgen om het andere kamp te overtuigen, waardoor ze wel heel goed hun eigen argumenten uit hun hoofd leren, maar niet per se echt luisteren naar de andere partij, waardoor ze er ook niet op in kunnen gaan en het gesprek eigenlijk niet meer is dan een potje tennis, waarbij constant argumenten naar elkaar worden geslagen.



Daarom begin ik dit gesprek met de leerlingen met de volgende stelling: ‘Debatteren en discussiëren moet plaatsmaken voor constructieve gespreksvoering in het SE Nederlands.’



De leerlingen kijken elkaar wat onzeker aan. Mis ik iets? Heb ik iets raars gezegd? Hangt er een snottebel aan mijn neus en durven ze er niets van te zeggen?&nbsp;



‘Ehm, meneer?’ zegt Esther uiteindelijk voorzichtig.



‘Ja, Esther?’



‘Wat is constructieve gespreksvoering?’



Ah, tuurlijk. ‘Eigenlijk is het een soort gesprek waarin je zonder de ander te veroordelen naar elkaar luistert en samen probeert met meer kennis het gesprek te verlaten, in plaats van dat je alleen maar je tegenstander van jouw standpunt probeert te overtuigen. Constructieve gespreksvoering is wanneer twee politici écht met elkaar in gesprek zouden gaan om samen iets op te lossen en niet alleen maar kiezers proberen te winnen. Het is een gesprek als een soort samenwerking, in plaats van een wedstrijd.’



En ineens begint het te tochten: alle monden vallen open als het kwartje valt.&nbsp;



‘En?’ vraag ik. ‘Hoe klinkt dat?’



Ze staren stuk voor stuk in gedachten naar de tafel voor zich. Het is een lastige, blijkbaar. Uiteindelijk kijkt Jasmijn op.



‘Maar bij zo’n gesprek kun je toch ook gewoon van tevoren afspreken wie wat zegt?’ zegt ze.



Hmm, goed punt. ‘Klopt, maar dan laten we jullie het gewoon niet van tevoren voorbereiden. Dan krijgen jullie ter plekke een onderwerp, tekst of stelling voorgeschoteld en moeten jullie daarover in gesprek.’



‘Maar dat is toch bijna onmogelijk te toetsen als al die groepjes dan door elkaar heen gaan zitten praten?’ vraagt Famke.



‘Jullie hebben nu toch ook al kringgesprekken, over literatuur?’ zeg ik. Voor context: voor het literatuurdossier lezen de leerlingen in groepjes een boek en tijdens het kringgesprek moeten ze er met elkaar over in discussie. ‘Het kost misschien wel wat tijd voor de docenten, maar in principe zou het in dezelfde vorm kunnen. Maar dan zonder dat jullie van tevoren weten waar het gesprek over zal gaan.’



‘Dat is toch niet eerlijk?’



‘Misschien niet, maar anders gaan jullie blijkbaar alles van tevoren in zitten studeren. Toch, Jasmijn?’



Alleen al bij de gedachte aan dit alles lijken ze er moe van te worden. Ze vragen me nog net niet wat ze mij ooit hebben misdaan om dit te verdienen, al proef ik die vraag wel op hun lippen.



‘Maar denken jullie dan ook niet dat je op deze manier veel meer leert om naar de ander te luisteren, omdat je er als het ware toe wordt gedwongen?’



Het is met tegenzin, maar ze knikken.&nbsp;



‘Want hoe gaat dat nu dan, met presentaties?’ vraag ik. ‘Luisteren jullie wel echt als er een presentatie wordt gegeven?’



‘Ik stop eigenlijk met luisteren als ik een vraag heb bedacht, om eerlijk te zijn,’ geeft Fleur toe.&nbsp;



‘Dat bedoel ik. Hoe zouden we dat tegen kunnen gaan?’



Ik hoor de radars draaien. Hier en daar grijpt iemand nog maar een keer naar een zak snoep, in de hoop dat een beetje suiker een vleugje inspiratie biedt.



‘Misschien dat leerlingen elkaar kunnen beoordelen?’ stelt Danja voor. ‘Ook dan moet je naar de ander luisteren.’



‘Ja, of een groepje leerlingen echt de verantwoordelijkheid geven voor het bedenken van vragen,’ voegt Jasmijn eraan toe.



Oké, beide prima oplossingen. Al denk ik persoonlijk dat het nog steeds te weinig doet om leerlingen echt te leren luisteren. In een constructief gesprek komen spreken, luisteren en beargumenteren op een natuurlijke wijze bij elkaar en wordt ook nog eens de eigenschap aangeleerd dat niet elk gesprek een wedstrijd is, maar dat we hier als mensen in de kern op aarde bestaan om er samen beter van te worden. Lijkt me een win-win-win-situatie. Maar goed, ik wil die leerlingen niet nog langer teisteren met nachtmerries over constructieve gesprekken en lastige toetsvormen waar ze zich niet op kunnen voorbereiden, dus tijd voor een overstap naar een ander onderwerp.



‘Wat vinden jullie verder eigenlijk van al die presentaties? Om ze te geven, bedoel ik?’



‘Eigenlijk best leuk,’ zegt Fleur. De rest stemt tot mijn verbazing in.



Zelf vond ik presentaties geven vroeger het verschrikkelijkste wat er was. Ik was eigenlijk altijd meer bezig met het bedwingen van mijn klotsende oksels dan dat ik met mijn hoofd daadwerkelijk bij mijn eigen presentatie aanwezig was. Ook ik ben over die presentatie-angst heen gekomen (anders had ik mijn jaren voor de klas denk ik niet overleefd), maar ik sta er nu wel van te kijken dat die leerlingen presenteren waarachtig leuk lijken te vinden.



‘Echt?’



‘Ja, het is niet al te moeilijk en je haalt er niet snel een onvoldoende voor.’



Dat is ook weer zo. Dan is het wel nog steeds de vraag of de leerdoelen voor presentatievaardigheden worden behaald. Ik pak ze er even bij: volgens de Handleiding schoolexamens Nederlands havo/vwo (SLO, 2012) moeten leerlingen “ten behoeve van een voordracht, discussie of debat: relevante informatie verzamelen en verwerken; dit adequaat presenteren met het oog op doel, publiek en gespreksvorm; adequaat reageren op bijdragen van luisteraars of gespreksdeelnemers”.&nbsp;



‘En, worden die doelen behaald denken jullie?’



Ze denken even na, maar komen eigenlijk tot de conclusie van wel. En ik ben het met ze eens: door te presenteren voor de klas komen al deze vaardigheden aan bod. Toch wil ik ze ook nog een andere vorm voorleggen, om te kijken wat ze daarvan vinden.



‘Wat zouden jullie er bijvoorbeeld van vinden om een vlog of een podcast te maken, in plaats van een presentatie?’ Zelf vond ik het vroeger namelijk veel leuker (en veiliger) om gewoon een leuk filmpje in elkaar te flansen vanuit mijn woonkamer dan dat ik met rode koontjes voor de klas stond te stamelen.



‘Op zich ook leuk,’ antwoordt Fleur en de rest knikt, ‘maar ook echt awkward als ze aan de klas worden laten zien.’



Dat kan ik me voorstellen: filmpjes en podcasts die gemaakt worden door leerlingen zijn voor hun vrienden (en vijanden) een rijke bron aan uitlachmateriaal.&nbsp;



‘En als de klas ze niet te zien krijgt en de docent ze gewoon in z’n uppie bekijkt of beluistert en beoordeelt?’



Dat lijkt ze een prima oplossing. ‘Maar in principe is presenteren ook gewoon leuk. En zo’n filmpje of podcast maken kost veel meer tijd.’



Ik moet zeggen: ze hebben een hoop goede punten, deze keer. Het lijkt erop dat presenteren toch echt de beste manier is om spreekvaardigheid te oefenen, al blijven luistervaardigheid en argumenteren dan nog wel een dingetje. Meer constructieve gespreksvoering zou een oplossing kunnen zijn, maar misschien dat we de leerlingen daar niet per se een plezier mee doen. Daarnaast zou het veel tijd kosten voor de docent om het te toetsen.&nbsp;



De vraag is dus hoe we presentatievaardigheden en constructieve gespreksvoering met elkaar kunnen combineren en of we dat überhaupt die leerlingen aan willen doen. Daar heb ik zo snel ook even geen antwoord op, maar dat is niet erg. Een gesprek begint immers vaak genoeg met een vraag zonder antwoord.&nbsp;



Dus bij dezen. De vraag is gesteld, nu hopen dat er iemand luistert.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Spreken, luisteren & argumenteren

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe kijken ze naar literatuurgeschiedenis?



***



Oh God, oh jee, oh nee: literatuurgeschiedenis. Het is het vakonderdeel waarbij ik vroeger zelf ook altijd in slaap viel. Het enige wat ik me er nog van kan herinneren is dat mijn docente altijd heel enthousiast werd van de openingszin van Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants (‘Mijn vrouw is dood en al begraven’). Nu, zo’n acht jaar later, staat de tiendelige <a href="https://www.dbnl.org/tekst/geld008gesc01_01/">Geschiedenis van de Nederlandse literatuur</a> (Bert Bakker, 2006-2017) in mijn boekenkast te pronken. Ik probeer terug te graven in mijn herinnering om erachter te komen waar mijn interesse in literatuurgeschiedenis precies is begonnen, maar het wil niet echt lukken.&nbsp;



In ieder geval weet ik zeker dat het pas begon tijdens mijn studie Nederlands en ik vermoed dat het te maken had met mijn eigen schrijfambities. Bij de studie in Utrecht begonnen we bij de moderne tijd (alles na 1830) en gingen we via de vroegmoderne tijd (ca. 1500 &#8211; 1830) door naar de middeleeuwen, dus aan het begin van de studie kwam ik al de grote schrijvers tegen waarvan ik hoopte dat ik er zelf ooit één zou worden en las ik de boeken waarvan ik hoopte ze zelf ooit te schrijven. Tegen de tijd dat we verder de literatuurgeschiedenis in doken had ik me al zo stevig aan het onderwerp vastgeklampt dat ik niet meer los kon laten &#8211; en gaf ik later dus ook nog eens honderden euro’s uit aan een reeks boeken die ook gewoon online te lezen zijn en kocht ik een tweede druk van de Max Havelaar.



Over de Max Havelaar gesproken: ik wil hier, voordat ik de stelling van deze week aan mijn oud-leerlingen voorleg, nog even een klein bruggetje maken naar het onderwerp van vorige week (<a href="https://www.vuurland.nu/post/de-leeslijst">de leeslijst</a>): het lezen van historische werken (van vóór 1880) op school, waarvan vwo’ers er in de bovenbouw drie moeten lezen. Denk aan bijvoorbeeld Warenar, Karel ende Elegast, Van den vos Reynaerde &amp; Reize door het Aapenland. Het zijn boeken die vaak lastig te lezen zijn, zowel door het oude taalgebruik als door het feit dat de verhalen zich heel ver van de belevingswereld van de leerlingen afspelen.



‘Nu worden dat soort werken vaak klassikaal gelezen en krijgen jullie om en om de beurt. Hoe vinden jullie dat?’



‘Afschuwelijk,’ zeggen ze bijna allemaal in koor.



‘Lezen jullie dat soort boeken dan liever zelfstandig, om het daarna in de klas te bespreken?’



‘Niet per se,’ zegt Fleur. ‘Eigenlijk vind ik klassikaal juist wel fijn, maar alleen als de docent voorleest en wij mee kunnen lezen. Sommige van die oude zinnen snap ik gewoon echt niet als ik ze lees.’



Dat is heel goed te begrijpen: als student Nederlands kreeg ik in mijn eerste jaar zelfs een handboek voor het lezen van middeleeuwse en vroegmoderne teksten. Daarom wordt er op de middelbare ook vaak gebruikgemaakt van hertaalde versies, al gaat er in die teksten helaas altijd wel iets van het origineel verloren. Omdat docenten nu eenmaal niet de tijd hebben om zo’n boek integraal in de klas voor te lezen, zouden luisterboeken een mooi alternatief zijn.&nbsp;



Vergeef me deze schaamteloze zelfpromotie, maar zelf maak ik bijvoorbeeld een podcast (<a href="https://verhalenvoorhetslapengaan.com/">Verhalen voor het slapengaan</a>) waarin ik een paar historische werken heb voorgelezen (waaronder de Max Havelaar en Reize door het Aapenland), met context en uitleg. Voor leerlingen zou zoiets een toegankelijke manier zijn om een historisch werk te consumeren. Het kost misschien wat tijd, maar het maken van dat soort lesmaterialen kan op de lange termijn in mijn optiek zeker zijn vruchten afwerpen.



Maar goed, tot zover dit kleine uitstapje. Nu weer terug naar literatuurgeschiedenis. Deze keer begin ik met de volgende stelling: ‘Handen omhoog als je literatuurgeschiedenis nutteloos vindt.’



Eerst vermoed ik dat ze mijn stelling niet goed gehoord hebben, maar als ik hem herhaal, blijven toch echt alle handen omlaag.&nbsp;



‘Echt?’ vraag ik.



Ze knikken standvastig. Hmm, oke. Interessant. ‘Wat zijn volgens jullie dan de doelen van literatuurgeschiedenis?’



‘Het zegt iets over je eigen cultuur,’ zegt Jasmijn. ‘Ik vind wel dat je daar iets over moet leren, het is toch belangrijk om te weten waar de literatuur in het land waarin je leeft vandaan komt.’ Ook komen we al snel op historische bewustwording en het vergroten van je wereldkennis, aangezien de Nederlandse literatuurgeschiedenis natuurlijk ook raakvlakken heeft met grotere bewegingen in de wereldgeschiedenis. 



Op mijn telefoon zoek ik ter plekke op wat er nog meer wordt genoemd als leerdoel. Ik kom esthetische vorming en individuele ontplooiing tegen, maar daar moeten ze alle zes voornamelijk heel hard om lachen. En hoewel ik het allebei nobele doelen vind, moet ik zeggen dat ik het met ze eens ben. Voor de enkeling die al interesse heeft in literatuur en geschiedenis zal het er misschien een bijdrage aan leveren, maar voor de meesten is literatuurgeschiedenis alleen een manier om misschien iets te leren over de cultuur van het land waarin ze leven, maar vooral is het een toets waar ze even voor moeten stampen om een voldoende te halen, waarna ze het af kunnen strepen en kunnen vergeten.



‘Daarover gesproken: als ik het jullie zou vragen, kunnen jullie mij dan een beknopte samenvatting van de Nederlandse literatuurgeschiedenis geven? Dus van de stof die jullie de afgelopen jaren hebben gehad?’



Ze kijken me allemaal aan met ogen alsof ik ze zojuist heb gevraagd een olifant uit een hoed te toveren. Heel voorzichtig zegt Jasmijn uiteindelijk zachtjes: ‘Ik wil wel een poging wagen.’



De rest kijkt haar verbaasd aan.



‘Ja sorry, maar ik vind literatuurgeschiedenis dus eigenlijk gewoon best interessant.’



Ha, dus ze bestaan wel, leerlingen die er niet bij in slaap vallen. Maar goed, het is dan ook weer veelzeggend dat ze het aan de rest moet opbiechten alsof ze een driedubbele moord heeft gepleegd. De rest geeft na even in hun brein te hebben gewroet aan dat het hen misschien nog wel zou lukken een samenvatting te geven van de stof van de toets die ze een paar weken (!) geleden hebben gehad (waarin ze die stof alleen maar hoeven te reproduceren door theorievragen en een paar toepassingsvragen te beantwoorden),&nbsp; maar daar blijft het bij.&nbsp;



‘Komt het dan ook niet vooral door die toetsvorm dat er zo weinig blijft plakken, denken jullie?’ vraag ik ze.



‘Misschien, maar het is wel lekker makkelijk. Gewoon stampen en klaar.’



Fair enough, geen speld tussen te krijgen. Al is het natuurlijk niet wat je als docent voor ogen hebt als je zo’n toets onder hun neus schuift. Eigenlijk zou ik ze het liefst meteen een andere toetsvorm voor willen leggen, maar we blijven nog even bij de reproductie.



‘En hoe vinden jullie het dan het fijnst om die stof binnen te krijgen? Via een soort hoorcollege in de les, via PowerPoints, SchoolTV of bijvoorbeeld Dautz-’



‘Neeeeee, Dautzenberg is echt verschrikkelijk, meneer.’



Dautzenberg (Malmberg) is de methode die op onze school wordt gebruikt voor literatuurgeschiedenis, maar blijkbaar maken de leerlingen die ik spreek er zo goed als geen gebruik van. Ze geven de voorkeur aan de powerpointpresentaties van de docenten, omdat daar alle namen, jaartallen en stromingen in staan die ze nodig hebben voor de toets. Wat dat betreft hechten ze ook meer waarde aan een soort hoorcollege van de docent waarbij ze aantekeningen moeten maken dan aan een andere lesvorm. Vooral ook omdat ze dus (door de manier waarop er nu getoetst wordt) niets hebben aan een literair onderzoekje of een verdiepende aflevering van SchoolTV.



Al zou een literatuuronderzoek denk ik voor de leerlingen veel inzichtelijker maken wat het belang van literatuurgeschiedenis is, en ook aan ze laten zien wat we er vandaag de dag nog aan hebben om het te onderzoeken. Tijdens mijn studie Nederlands deed ik bijvoorbeeld een onderzoek naar het taalgebruik in De Afrikaanse brieven van Willem Godschalk Focquenbroch. Ik onderzocht hoe hij in die brieven over tot slaaf gemaakte mensen praatte. Zo’n onderzoek geeft een nieuw beeld op hoe taal onze gedachten stuurt en ook ons beeld van de wereld schept, waardoor je indirect anders naar de wereld om je heen gaat kijken.&nbsp;



‘Ik denk dat het op zo’n manier inderdaad wel wat meer gaat leven voor leerlingen,’ zegt iemand als ik ze dit voorbeeld geef.



‘Ja,’ zegt een ander. ‘Het helpt denk ik ook als je al die oude stof een beetje aan de actualiteit kunt koppelen. Want waarom zouden we anders wat leren over schrijvers die toch allemaal dood zijn?’



‘Dat snap ik,’ zeg ik. ‘Dus een onderzoekje zouden jullie wel zien zitten?’



‘Op zich wel, maar aan de andere kant is het wel weer nog een opdracht die we moeten doen. En we hebben het al zo druk met opdrachten, onderzoeken en het profielwerkstuk. Het zou fijn zijn als we er dan een beetje bij worden begeleid.’



Ah, maar dat kan! Een goede oplossing is <a href="https://litlab.nl/">LitLab</a>, een initiatief van de Universiteit Utrecht met allerlei proeven en opdrachten. Leerlingen worden hierbij digitaal begeleid bij hun onderzoek. Op LitLab staan stuk voor stuk onderwerpen en opdrachten waarin de stof zoveel mogelijk wordt gekoppeld aan de belevingswereld van leerlingen en dus hopelijk zou kunnen bereiken wat je als docent het liefst wilt: een leerling wiens interesse wordt gewekt en langzaam vergeet dat hij stiekem iets aan het leren is. Als toetsvorm zou je de leerlingen er vervolgens een korte presentatie over kunnen laten geven (zodat de rest van de klas er ook iets aan heeft en niet elk groepje uiteindelijk maar iets leert over één klein onderdeel van de literatuurgeschiedenis) of ze er een essay over laten schrijven. Die zou je door de rest van de klas dan weer kunnen laten beoordelen en zo combineer je literatuurgeschiedenis, lees- én schrijfvaardigheid. Er is dus echt een hoop mogelijk, alleen moeten we misschien af en toe buiten de huidige kaders denken en het vak hier en daar misschien wat anders vormgeven.



In ieder geval: genoeg te doen om bij dit vakonderdeel weer wat leven in de brouwerij te schoppen. Volgens mij is de conclusie vandaag: zoals het nu vaak wordt gegeven is literatuurgeschiedenis voornamelijk het uit je hoofd leren van feitjes over dode schrijvers, boeken die ze nooit gaan lezen en stromingen die zo goed als niet meer bestaan, om al die feitjes een dag na de toets weer te vergeten. Als we lesvormen en -materialen zouden maken om de stof wat meer tot leven te brengen en de focus wat meer verschuiven naar literatuuronderzoek in plaats van reproductie, zou het denk ik kunnen lukken.



Misschien dat een hypothetische volgende Jasmijn dan niet alleen literatuurgeschiedenis ‘eigenlijk gewoon best interessant’ vindt, maar ook, heel misschien, als het een beetje meezit (en het hoeft echt niet want we zijn allang blij dat ze het onderwerp leuk vindt), daadwerkelijk Nederlands gaat studeren.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat vinden ze nou eigenlijk van die leeslijst?



***



We moeten het over die leeslijst hebben. Spoedberaad, want dit werkt zo niet. Leerlingen lezen de boeken die ze op de lijst zetten nauwelijks en halen met uittreksels makkelijk een voldoende op hun mondeling. Van de boeken die ze wel lezen moeten ze bijna kotsen &#8211; op een enkel boek na dat net een minuscuul snaartje weet te raken.



Heel soms is zo’n minuscuul snaartje genoeg: zelf was ik op de middelbare ook gestopt met lezen omdat ik de PlayStation had ontdekt en meer waarde hechtte aan het vernederen van mijn tegenstanders op FIFA dan dat ik me verdiepte in boeken die ik niet snapte. Op een gegeven moment pakte ik echter Birk op, van Jaap Robben, en toen ik er tijdens het lezen achter kwam dat het verhaal van twee meeuwtjes symbool stond voor wat er gebeurde tussen het hoofdpersonage en zijn moeder, ging er een wereld voor me open. Langzaamaan begon ik lezen weer leuk te vinden en ik denk niet dat ik zonder dat boek Nederlands was gaan studeren en nu zoveel zou lezen.&nbsp;



Maar goed, dat snaartje wordt vaker niet dan wel geraakt. Leerlingen lezen niet of weinig en mogen ook niet de boeken kiezen die ze daadwerkelijk zouden willen lezen. Om die hypothese te testen, begin ik dit gesprek met de leerlingen weer met een stelling:



‘Handen omhoog als je plezier ervaart als je boeken leest voor school.’



Er gaat geen enkele hand omhoog. Ze zeggen er gelukkig nog bij dat het wel ligt aan het boek, maar de meeste boeken lezen ze dus plezierloos. Yikes. Hoe kunnen we dan verwachten dat ze dat later wel gaan doen?&nbsp;



Ik vraag waar die plezierloosheid vandaan komt.



‘Ik hoor mensen weleens zeggen: alles wat ik voor school moet lezen is stom, omdat ik het voor school moet lezen,’ zegt Camiel.



Ergens begrijpelijk (en herkenbaar uit mijn eigen middelbareschooltijd), maar als dat echt zo is kunnen we net zo goed nu opgeven, want dan is er geen winst meer te behalen. School blijft school. Maar er moet een manier zijn om leerlingen ook voor school met plezier in een boek te laten duiken.



Om een beeld te krijgen van hoeveel leerlingen eigenlijk lezen (en stiekem ook omdat ik benieuwd ben hoeveel leerlingen zich vorig jaar door hun mondeling gebluft hebben) vraag ik ze hoeveel van de vijf boeken ze vorig jaar daadwerkelijk gelezen hebben. Conclusie: één leerling heeft niets gelezen, twee leerlingen hebben alles gelezen en de rest heeft tussen de één en drie boeken tot zich genomen. Op zich: niet zo erg als ik had gevreesd, maar alsnog minder dan ik stiekem had gehoopt, hoe naïef dat misschien ook van mij is.



De leerlingen die het niet is gelukt om alle boeken te lezen, geven voornamelijk twee redenen aan: de boeken zijn stom en er is te weinig tijd.&nbsp;



‘Vaak wordt de planning niet op tijd gecommuniceerd, en dan heb je zowel te weinig tijd om een boek uit te kiezen dat bij jou past als om het boek te lezen, ook omdat er voor andere vakken ook allemaal opdrachten en presentaties op de planning staan.’



In principe weten de leerlingen wel dat ze elk jaar vijf boeken moeten lezen en kunnen ze een ruwe planning vinden op Magister.



‘Maar daar kijken we nooit.’



Misschien betekent dit inderdaad dat docenten vaker de planning in de les moeten herhalen voor de leerlingen, zodat ze op tijd hun boeken kunnen kiezen en lezen. Dan leren ze op hun latere studies wel dat ze verantwoordelijk zijn voor hun eigen agenda’s en planning.



Ik stel aan ze voor dat het lezen van maar een of twee boeken per jaar ook een oplossing zou zijn, boeken waarbij je dan wel langer stil zou staan en echt meer de diepte in zou duiken. Hoewel dat zou betekenen dat ze drie keer zo weinig boeken zouden moeten lezen, is eigenlijk niemand enthousiast over dat idee. Ze vinden de diepgang die ze nu ervaren wel genoeg en vijf boeken moeten echt wel haalbaar zijn, zeggen ze, als ze maar genoeg tijd krijgen.&nbsp;



Oké, helder. Maar dan zitten we nog steeds met het probleem dat de leerlingen de meeste boeken die ze lezen stom vinden. Ik vraag ze welke boeken ze wel leuk zouden vinden om te lezen, en eigenlijk komen ze tot de conclusie dat het waarschijnlijk de boeken zijn van de auteurs die ze vroeger ook lazen.



‘Als ik straks klaar ben met school ga ik gewoon weer Mel Wallis de Vries lezen, hoor,’ zegt Fleur. Ook Simone van der Vlugt wordt als favoriet genoemd. Sommige leerlingen lezen ook graag Young Adult of Fantasy, maar dat zijn genres die vaak niet worden geaccepteerd voor de leeslijst &#8211; ook omdat het vaak geen Nederlandstalige boeken zijn. Wat weer de vraag opwerpt of het erg is als ze boeken lezen die niet Nederlandstalig zijn. Zelf vind ik het zonde om je alleen te beperken tot Nederlandstalige boeken als je ziet hoeveel prachtige boeken er over deze hele wereld worden geschreven, maar de gedachte dat je voor het vak Nederlands nu eenmaal Nederlandstalige boeken moet lezen, kan ik ook ergens wel begrijpen.



Als ik ze vraag of ze snappen waarom ze juist die moeilijke boeken moeten lezen voor school, blijkt dat niet zo te zijn. Fleur zegt daarop tegen haar medeleerlingen: ‘Natuurlijk wel, die boeken hebben veel meer diepgang.’ Waarop Jasmijn weer laconiek antwoordt: ‘Ik kan Mel Wallis de Vries ook diepgang geven als ik wil. En deze tafel ook.’



Ineens schiet me nog een vraag te binnen: ‘Waarom denken jullie eigenlijk dat jullie boeken moeten lezen voor school? Wat zijn de doelen van literatuuronderwijs?’



Ik hoor de radars draaien. Woordenschat is iets dat al snel wordt genoemd. Ook zeggen ze dat je zo leert hoe verhalen in elkaar zitten. Dan wordt het al snel stil.



‘Wat dachten jullie van inlevingsvermogen?’



Er wordt even nagedacht en uiteindelijk ingestemd. Behalve Fleur, die zegt: ‘Ik heb er echt geen boek voor nodig om empathie te voelen voor iemand die ziek is.’ Camiel knikt instemmend: ‘Er zijn ook andere manieren om empathie aan te leren.’



Ook hier lijkt het dus voor velen niet helemaal helder te zijn waarom we eigenlijk moeten lezen op school. En, toegegeven, het nut van het lezen van fictie laat zich niet meteen zien als je na veel geploeter eindelijk dat boek uit hebt. Het algemene tekstbegrip, inlevingsvermogen, taalontwikkeling, het verminderen van vooroordelen en het verruimen van ons denken: het zijn allemaal processen die zich op de achtergrond afspelen als je een boek leest en die dus ook moeilijk te voelen zijn, zeker voor leerlingen die drukker zijn met het uitkiezen van hun jurk voor het volgende gala.



Daarom ben ikzelf ook nog altijd een beetje in dubio over het soort boeken dat ze moeten lezen: het liefst zou ik willen dat die leerlingen met plezier lezen en zou ik ze dus de boeken willen geven die ze zelf willen lezen, maar aan de andere kant zie ik er ook het belang van in om ze kennis te laten maken met wat zwaardere, literaire werken, ook al zijn die misschien wat taaier.&nbsp;



Al sluit het een het ander ook weer niet uit: er worden echt wel boeken geschreven die zware, serieuze onderwerpen en thema’s aankaarten en die ook nog eens leuk zijn om te lezen. Zo noemt Jasmijn De geschiedenis van mijn seksualiteit van Tobi Lakmaker en Danja heeft Confrontaties van Simone Atangana Bekono gelezen, twee boeken geschreven door jonge schrijvers over jonge mensen. Ze zijn thematisch interessant en volwassen én ze zijn genomineerd voor literaire prijzen. Dat soort boeken zijn er dus wel, maar ze moeten wel door de leerlingen gevonden én door de school toegelaten worden.



Ook vinden ze dat docenten meer hun best zouden moeten doen om boeken uit te kiezen die bij hen passen.&nbsp;



‘Docenten hebben geen idee wat er omgaat in ons leven,’ zegt Famke. ‘Ze kunnen niet met ons levelen en dus ook niet goed een boek aanraden dat bij ons past.’



Het liefst zouden ze willen dat een docent in de les wat langer stilstaat bij een paar boeken die hij ze aan zou raden. Zo weten leerlingen beter wat ze van een boek kunnen verwachten én kan de docent zijn enthousiasme over een boek uitstralen &#8211; wat zomaar weer kan overslaan op een leerling (kijk maar naar al die jongeren die boeken oppakken omdat TikTokkers ze vol enthousiasme aanraden). Nog beter zou het zijn om als docent je leerlingen zo goed te kennen dat je ze persoonlijk boeken aan kunt raden, maar dat is voor docenten met meerdere klassen niet altijd haalbaar.



Zelf had ik de leerlingen vorig jaar een enquête voorgelegd waarin ik ze vroeg naar hun persoonlijke voorkeuren, op leesgebied. Aan de hand van de resultaten zocht ik voor elke leerling een boek in de kringloop (van hardcore Fantasy tot De aanslag) en deed het ze met Kerstmis cadeau. Zeker niet iedereen zal het boek lezen, maar bij de meesten proefde ik wel een soort interesse: ze zijn in ieder geval nieuwsgierig waarom ik specifiek dit boek voor hen heb gekozen. Dat is óók een manier om ze aan het lezen te krijgen. Een enkeling heeft uiteindelijk zelfs het boek dat ze hebben gekregen op de lijst voor het mondeling gezet.



‘Wat vinden jullie eigenlijk van dat mondelinge tentamen?’



Tot mijn verbazing is iedereen enthousiast over deze toetsvorm.&nbsp;



‘Als de vragen niet al te moeilijk zijn, is het best leuk om gewoon een beetje over zo’n boek te kletsen.’



‘En je kunt makkelijk bluffen,’ zegt Esther.&nbsp;



Dat is waar: als je een beetje vertrouwen hebt in je eigen blufkunsten, goed de uittreksels hebt bestudeerd en thema’s, motieven en samenvattingen hebt gestampt, dan haal je met gemak een voldoende zonder ook maar een letter van het boek gelezen te hebben.&nbsp;



‘Ik kan wel 10 uur een boek lezen,’ voegt Camiel nog toe, ‘maar ik haal meer uit een samenvatting van 20 minuten.’



Goed, dat is dus in de kern het probleem met de mondelingen: het liefst wil je als docent een interessant gesprek met een leerling aangaan over een boek, om te achterhalen hoe zij zo’n literair werk lezen en begrijpen, maar als leerlingen de boeken überhaupt niet lezen zit je eigenlijk voor Jan lul een toneelstukje op te voeren. Het mondeling is er immers niet voor gemaakt zodat leerlingen over tien jaar nog weten wat de motieven uit De donkere kamer van Damokles zijn, het mondeling is er om literair begrip te testen.



Als ik voorstel om ze een essay over een literair werk te laten schrijven reageren ze vol afschuw, dus het mondeling lijkt the way to go. Het is dan alleen nog zaak om die smurfen aan het lezen te krijgen.



Oké, tot zover het spoedberaad, tijd voor een stappenplan.&nbsp;



Stap 1: maak de planning zo helder mogelijk voor de leerlingen, geef op tijd aan wanneer ze hun boeken gelezen moeten hebben en herinner ze daar zo vaak mogelijk aan.&nbsp;



Stap 2: stop er moeite in om op zoek te gaan naar de boeken die én van hoog niveau zijn én leuk zijn voor scholieren om te lezen.



&nbsp;Stap 3: spendeer in de les tijd aan het uitlichten van die romans zodat de leerlingen een betere keuze kunnen maken voor zichzelf.&nbsp;



Stap 4 (optioneel): leer je leerlingen zo goed kennen dat je ze persoonlijk boeken aan kunt raden.&nbsp;



Dan hebben we als laatst nog stap 5, die helaas onoverkomelijk is: gewoon maar hopen op het beste. Misschien moeten we er berusting in vinden dat er nu eenmaal lezers en niet-lezers zijn. Als we aan het eind van de dag maar onszelf in de spiegel aan kunnen kijken en met een rechte rug kunnen zeggen: we hebben in ieder geval ons best gedaan.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat vinden ze eigenlijk van het vak Nederlands in het algemeen?



***



Geloof het of niet, maar ik heb ze niet eens om hoeven kopen met snoep: toen ik zes leerlingen uit mijn 5 vwo-klas van vorig jaar vroeg om mee te doen aan dit groepsgesprek, waren ze eigenlijk allemaal meteen enthousiast.



Er is al een lange tijd veel kritiek op het schoolvak Nederlands en de berichten over de alsmaar dalende leesvaardigheid van scholieren blijven binnenstromen. Iedereen heeft een mening over hoe het wel moet, behalve, zo lijkt het, de groep om wie het daadwerkelijk gaat: de leerlingen. Misschien worden ze niet slim genoeg geacht om zelf inspraak te hebben in het onderwijs dat ze volgen, maar ik denk dat we die scholieren dan onderschatten: leerlingen kunnen zelf het beste verwoorden waarom het onderwijs dat ze krijgen saai is of niet binnenkomt. Hoog tijd dus om eens te vragen wat die leerlingen nou eigenlijk vinden van het vak en hoe zij denken dat het beter kan. Zelf sta ik op het moment niet meer voor de klas en werk ik bij een uitgeverij, maar af en toe mis ik het lesgeven en de leerlingen wel. Voor mij is deze reeks twee vliegen in één klap: ik kan hiermee een poging wagen om een steentje bij te dragen aan de verbetering van het schoolvak, maar tegelijkertijd is het ook een goed excuus om die leerlingen weer eens te zien.



Daarom zitten we nu met z’n zevenen rondom een paar tegen elkaar aangeschoven schooltafels. En ja, ondanks dat ik ze niet heb hoeven omkopen, ligt er nu toch een berg snoep op tafel. Terwijl ze traditiegetrouw het eerste kwartier kletsen &#8211; dit keer over wie er wat over wie in het jaarboek heeft geschreven &#8211; trekken ze de zakken Skittles, Haribo en zure matten open. Er wordt een lading M&amp;M’s leeg gekieperd in de deksel van een doosje Celebrations.&nbsp;



Maar goed: we zijn hier niet om te snoepen. Als ik mijn telefoon op tafel leg en de opname start, wordt het eindelijk stil.



‘Oké, ik wil beginnen met een stelling,’ zeg ik. ‘Handen omhoog als je vindt dat Nederlands een kernvak moet blijven.’



Alle handen gaan omhoog. Gelukkig, opluchting nummer één. ‘Waarom?’ vraag ik.



‘Omdat iedereen het anders zou laten vallen en alle docenten Nederlands hun baan kwijtraken,’ zegt Camiel.



Oh. Ik zie de opluchting van net uit het raam fladderen.



‘Het is ook niet al te moeilijk om er een voldoende voor te staan, dus het is fijn dat je dan één kernvak in ieder geval al in de pocket hebt,’ voegt Famke eraan toe.



Als ik vraag of ze echt denken dat leerlingen het vak zouden laten vallen, schudden ze uiteindelijk toch hun hoofd. ‘Het is wel je moedertaal, of de taal van het land waarin je woont,’ zegt Fleur. ‘Het zou raar zijn als dat geen kernvak was, omdat het toch belangrijk is dat je er iets over leert.’



Daar is de rest het gelukkig wel mee eens. Dan lijken ze Nederlands dus toch een belangrijk vak te vinden. Maar tegelijkertijd vinden ze het ook allemaal een saai vak. Nederlands is vaak een rustmomentje voor ze om even op te laden voor de les biologie of wiskunde daarna &#8211; ze hoeven in de les niet bijster veel intensieve, lastige dingen te doen. Oftewel: misschien worden ze niet genoeg uitgedaagd.&nbsp;



‘Nederlands is eigenlijk het enige vak waarbij ik het gevoel heb dat ik niets leer,’ zegt Fleur.&nbsp;&nbsp;



Auw. Oké. Hoe komt dat dan?



‘Kijk, in de onderbouw leer je nog wel echt iets over spelling en grammatica en dat soort dingen, maar in de bovenbouw heb ik het gevoel dat ik alleen maar heb gelezen.’



Danja haakt daarop in: ‘Eigenlijk gaat het dus alleen maar om vaardigheden.’



‘Zijn die dan niet belangrijk?’ vraag ik.&nbsp;



Ze twijfelen even, maar knikken uiteindelijk wel. ‘Uit welke onderdelen zou het vak volgens jullie moeten bestaan?’ vraag ik.



Na wat over en weer komen ze op drie hoofdlijnen: lezen, schrijven en spreken. Dus toch weer die vaardigheden. Als ik dan nog literatuurgeschiedenis opwerp als onderdeel, duiken ze bijna allemaal onder hun tafel van schrik.&nbsp;



Het probleem lijkt dus voornamelijk te zitten in dat die leerlingen ergens wel vaag vermoeden dat die vaardigheden belangrijk zijn, maar tegelijkertijd niet het idee hebben dat ze daadwerkelijk iets leren. Ergens mist er dus toch een soort besef van belang van het vak. En ja, natuurlijk kunnen docenten wel vertellen waarom een vaardigheid belangrijk is, maar dat heeft weinig zin.



‘Eigenlijk luister ik er niet eens naar,’ geeft Danja toe. ‘En leerlingen willen het ook helemaal niet horen,’ zegt Camiel. Het liefst willen ze horen dat ze de stof morgen weer kunnen vergeten. Er is geen enkele leerling bij wie zo’n ingestudeerd praatje van een docent binnenkomt en het motiveert niemand om harder te werken. Om het echt binnen te laten komen, moeten ze het belang van de vaardigheden zelf ondervinden.&nbsp;



Ook ikzelf ondervond dat pas toen ik Nederlands ben gaan studeren, in Utrecht. Ineens begon de taal te leven en zag ik in op hoeveel vlakken in de maatschappij de kennis en vaardigheden die ik opdeed van toepassing waren. De studie liet me zien welke rol de taal speelt in de wereld waarin ik rondloop, terwijl je op school alleen leert formuleringsfouten op te sporen en een zakelijke tekst als puzzel op te lossen. Als ik die studie niet had gedaan had ik nu nog steeds lopen verkondigen dat Nederlands een afschuwelijk vak is. Nou ja, dat is het dus stiekem wel een beetje, maar dat hoeft het niet te zijn.



‘Weten jullie eigenlijk wat de studie Nederlands inhoudt?’



‘Meer van hetzelfde, maar dan moeilijker?’



Ze hebben geen flauw idee, maar als ik ze er meer over vertel, merk ik dat hun interesse wordt gewekt. Zeker als ik dingen noem die meer de kant van taalbeschouwing opgaan: taalverwerving, taalvariatie, de psychologische kant van taal: allemaal dingen waar op school weinig aandacht aan wordt besteed.



‘Maar wordt iedereen die Nederlands studeert dan ook echt docent?’ vraagt Esther.



Nee, weer een misvatting, maar wel een logische. Bij een studie als Journalistiek, Geneeskunde of Psychologie is het heel helder wat je er later mee kunt; bij een studie als Nederlands is dat veel abstracter. Je kunt er heel veel kanten mee op, want overal is taal, en taal is veel breder inzetbaar dan veel mensen denken. Aangezien leerlingen hier blijkbaar geen beeld van hebben, lijkt het me goed om er eens voor te zorgen dat dat wel zo is. Als het schoolvak meer zoals de studie zou zijn opgebouwd en scholen er meer moeite in zouden stoppen om toelichting te geven over studies zoals deze, zou het misschien lukken om de komende jaren meer dan tien eerstejaars studenten Nederlands de universiteiten binnen te harken.



Als afsluiter van deze aflevering vraag ik hoe het vak er in hun ideaalbeeld uit zou moeten zien.



Fleur zegt dat ze graag de les zou beginnen met een leeskwartiertje, en de rest stemt in. Toen ik vorig jaar zelf les gaf begon ik mijn lessen de eerste weken met een leeskwartiertje en toen kreeg ik het gevoel dat ze daar eigenlijk vooral moe van werden (veel gekreun en gesteun en een zucht van opluchting als het kwartier voorbij was), dus het is interessant om te horen dat (in ieder geval een paar) leerlingen zo’n kwartier toch waarderen, ook al is een kwartiertje eigenlijk net te weinig om écht goed in een boek te komen. Zo blijkt dus ook dat wat een docent waarneemt en wat een leerling ervaart niet altijd op dezelfde lijn ligt. Als docent is het dan ook altijd goed de leerlingen te betrekken in het gesprek: wat willen zij nou eigenlijk het liefst?



Hoewel het leeskwartiertje dus een goed idee lijkt, zijn vijf van de zes leerlingen het er aan de andere kant wel over eens dat er minder literatuurgeschiedenis en poëzie in het vak moet. Poëzie vinden ze verschrikkelijk.



‘Ik zie er echt het nut niet van in om gedichten te ontleden en dingen te leren over metrum en rijm,’ zegt een leerling.



‘En wat als we het wat moderner aanpakken en bijvoorbeeld kijken naar slam poetry of straatpoëzie?’ opper ik.



‘Ja, dan is het tenminste nog een beetje leuk. Bij Engels doen we dat ook, en dan geven we een korte presentatie over zo’n gedicht.’&nbsp;



Oké, duidelijk. Voor literatuurgeschiedenis zijn ze echter minder te porren. Famke zegt dat je alleen literatuurgeschiedenis zou moeten krijgen als je ook geschiedenis in je pakket hebt, en dat brengt ze op het idee om leerlingen zelf hun Nederlands-pakket samen te laten stellen. Praktisch misschien lastig uitvoerbaar, maar wel een leuke gedachtesprong. Zo zouden leerlingen dan bijvoorbeeld moeten kunnen kiezen uit een lessenserie poëzie of spreekvaardigheid, of extra lessen literatuurgeschiedenis. Al zijn ze het er wel over eens dat er voor iedereen dezelfde kern moet zijn.&nbsp;



‘Met alleen dingen waar je echt iets aan hebt,’ zegt Esther.



‘Zoals?’ vraag ik.



‘Ja, geen idee.’



Tijd om daar dus verandering in te brengen. En in mijn nederige optiek kunnen we al een heel eind komen als we het vak meer op zouden bouwen zoals de studie: met prikkelende en uitdagende opdrachten, zodat de taal en vaardigheden wat meer voor ze gaan leven. Hoe dat er per vakonderdeel uit moet komen te zien, onderzoek ik in de volgende afleveringen van deze reeks: bij elk onderdeel ga ik met de leerlingen in gesprek over wat ze ervan vinden en hoe het beter (en leuker) zou kunnen. In de volgende aflevering: de veelbesproken en door eenieder gevreesde leeslijst.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Boreling

Ansicht a priori

Daar ben ik

Grenslijnen / Centrifugeren / Hechtingen

Wachtkamer

Is dit mijn derde adem

Zes poëtische reacties op bestaande gedichten

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een bestaand gedicht dat ze aansprak. In deze reeks lees je zes resultaten daarvan. In deze aflevering: Mike reageert op het laatste gedicht uit de reeks ‘Gute Nacht Einsamkeit’ van Maria Barnas uit de bundel Nachtboot (2018).



Tijdens de Vuurlanddag bladerde ik als een kip zonder kop door alle dichtbundels die op tafel lagen. Gedichten lezen vraagt bij mij normaal gesproken al het grootste deel van mijn RAM. Nu, onder tijdsdruk, drong er bijna niets tot me door. Gelukkig kwam ik in de bundel Nachtboot van Maria Barnas vier regels tegen (die halverwege <a href="https://www.athenaeum.nl/recensies/2018/de-werkelijkheid-is-een-rolletje-plakband">deze pagina</a> te lezen zijn) die me meteen aanspraken. Het waren korte, simpele regels, die desondanks meteen het beeld schiepen van een enorm eenzaam persoon die zelfs niemand heeft om zich tegen te beklagen over die eenzaamheid. Het deed me denken aan Hemingway’s kortste kortverhaal ooit: ‘For sale: baby shoes, never worn.’ Het zijn zes woorden, maar toch gaat er een hele wereld achter schuil.



Ook vond ik dat het gedicht een antwoord uitlokte. De spreker verlangt naar iemand om ‘laat me met rust’ tegen te kunnen zeggen. Nou, als je dat wil, kun je het krijgen ook. Dat was het vertrekpunt voor mijn gedicht.



*



Daar ben ik



Hee, hoi, daar ben ik dan Je zocht me toch? Ik hoorde je wel En nee, ik ga je niet met rust laten Hoe vaak je het ook herhaalt



Nu zie ik je kijken Met die scherpe ogen en Je trillende neusvleugels willen me weg Nergens voor nodig, die boosheid



Mij krijg je toch niet weg gescholden Daar ben ik hier namelijk voor Je hebt er zelf om gevraagd



Roep maar en schop maar, Trek me aan mijn haren Bedek mijn gevoel met je schreeuw



&#8211;



Zie je? Alles is eruit En ik ben er nog Toe maar, rustig aan Kom maar hier bij mij



Gaan we lekker samen huilen

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een...

De drummer

De gitarist

De pianist

De achtergrondzangeres

De fan

De zanger

Het concert

Zeven verhalen over de rockband der gebroken zielen

En nu staat het concert op het punt om te beginnen. De opening van de tour in de Ziggo Dome is uitverkocht, en dat is te horen aan het rumoer in het publiek. De gesprekken van 17.000 mensen die hier wekenlang naartoe hebben geleefd ballen samen tot een onverstaanbaar, luid gezoem. Duizenden hongerige magen, wachtend op hun favoriete maaltijd.



Ook backstage is het gezoem te horen. De bandleden maken zich allemaal op hun eigen manier klaar voor het optreden. De drummer luistert met een koptelefoon naar heavy metal, tikt met zijn vingers mee op de beat; de gitarist zit op een kruk strak voor zich uit te staren; de pianist gluurt door de coulissen de zaal in om de sfeer te peilen; de achtergrondzangeres loopt keer op de keer de toonladder op en af; de fan wil niemand in de weg lopen, heeft zich verdekt opgesteld in een hoekje; de zanger ijsbeert met zijn hand onder zijn kin heen en weer.



De zanger heeft zijn stem nog steeds niet terug. Voor iemand die straks voor duizenden mensen moet zingen is dat best een beetje problematisch. De afgelopen tijd hadden ze gerepeteerd terwijl hij vanaf de zijkant toekeek. Ze speelden simpelweg de opnames van zijn stem af terwijl de band de muziek speelde. Over een oplossing voor het concert zelf hebben ze het niet gehad. In stilzwijgen hoopten ze allemaal dat de stembanden terugkwamen. Of misschien durfden ze er niet over na te denken, dat het zonder zanger gedoemd was te falen.



Het ziet er echter niet naar uit dat de zanger zijn stembanden binnen de komende vijf minuten terug gaat vinden, en dus ijsbeert hij met een diepe frons door de gangen. Uiteindelijk stopt hij voor de gitarist, die zijn staarwedstrijd met de muur onderbreekt om naar de zanger op te kijken. Deze duwt zijn telefoon in zijn gezicht.



‘Ik kan het niet,’ staat er getypt.



‘Jawel,’ zegt de gitarist.



De zanger typt een nieuw bericht. ‘Hoe gaan we dit in godsnaam doen?’



De gitarist legt een hand op zijn schouder, glimlacht. ‘Vertrouw mij maar.’



De zanger schudt zijn hoofd en gaat verder met ijsberen, verloren in gedachten die elkaar steeds overstemmen. Hij beeldt zich in hoe het publiek begint te tieren nadat ze te horen krijgen dat hij niet kan zingen, dat ze zijn opgelicht. Hij ziet de tomatenregen al voor zich, hoe ze allemaal zullen schreeuwen om een terugbetaling. Voor eeuwig zal hij bekendstaan als de zanger die niet zingen kan. Deze avond zal de ondergang van de band betekenen. Vanaf volgende week staat hij in de supermarkt schappen te vullen, waar hij om het kwartier zal worden uitgescholden.



Misschien is het niet te laat om te vluchten. Voedselvergiftiging, een kapotte tourbus, ontvoerd door aliens &#8211; allemaal opties die door het hoofd van de zanger schieten. Afwezigheid is altijd nog beter dan een publiekelijke afgang, denkt hij. Op het moment dat hij zich om wil draaien om het op een lopen te zetten voelt hij een hand op zijn schouder. Het is de drummer. ‘We moeten op,’ zegt hij.



Het voelt alsof zijn voeten vastzitten in opgedroogd cement, maar voordat hij tegen kan stribbelen wordt hij door de drummer aan zijn arm meegesleurd, het podium op. Er komt een oorverdovend geluid uit de kelen van het publiek. Nu ze hem eenmaal hebben gezien kan hij niet meer terug. Oké, denkt hij, dan maar met opgeheven hoofd ten onder. Uit een soort reflex verschijnt er automatisch een glimlach op zijn gezicht en zwaait hij de zaal in.



Hij loopt naar het midden van het podium, waar er normaal gesproken een microfoon voor hem klaar zou staan. Ineens heeft hij geen flauw idee waar hij zijn handen moet laten. Hij probeert een paar houdingen uit – over elkaar, achter zijn rug – maar uiteindelijk steekt hij ze in zijn zakken en laat ze daar. Hij probeert de zaal in te kijken, gezichten te lezen. Zouden ze zich afvragen wat hij daar staat te klunzen?



Achter hem hoort hij de drummer zijn keel schrapen in de microfoon.



‘Halloooooo Amsterdam!’ Zijn stem echoot door de zaal. ‘Wat geweldig dat jullie er zijn. Hebben jullie er een beetje zin in?’



Er stijgt applaus en gejuich op uit het publiek. De drummer gaat verder.



‘Voor we beginnen een paar huishoudelijke mededelingen. Een paar maanden geleden ben ik mijn huis kwijtgeraakt in een brand. Maar dat weten jullie allemaal al. Wat jullie niet weten, is dat de afgelopen maanden voor de rest ook niet bepaald een pretje waren. Onze gitarist zit namelijk in een echtscheiding en krijgt zijn dochter amper nog te zien. De pianist is een pink verloren.’ Hier steekt de pianist zijn hand in de lucht, waarop een schok door de zaal gaat. ‘De achtergrondzangeres is in een tragisch ongeluk haar dochter verloren en tussen de coulissen staat een fan die een tijd lang heeft gevochten tegen depressie.’



De drummer laat een stilte vallen, de zaal mompelt onrustig.



‘En degene die ons er doorheen heeft gesleept, staat daar. Of hij het nou voor zichzelf deed of voor ons, hij heeft ons gepusht om door te gaan met het maken van dat album. Daarom staan we hier nu, met z’n allen. Door hem. En zoals jullie misschien al is opgevallen staat hij daar zonder microfoon een beetje doelloos te staan. Dat komt doordat diezelfde zanger twee weken voor dit concert zijn stem is verloren. Gewoon, plots, foetsie.’



Het rumoer in de zaal stijgt op. Het voelt als het moment waarop een komediant zijn tekst vergeet en het publiek zich afvraagt of dit onderdeel is van de act. Maar nee, dit is echt.



‘Ondanks alles hebben we er toch voor gekozen om het concert door te laten gaan,’ zegt de drummer. ‘Om jullie niet teleur te stellen, maar ook voor die arme man daar, die zanger zonder stem. We hebben dus alleen jullie hulp nodig. Wij spelen de nummers en jullie moeten zingen. Als jullie dat kunnen, tenminste…’



Het publiek begint te joelen en te applaudisseren. Natuurlijk kunnen ze dat. Daarom zijn ze hier gekomen. De zanger draait zich om, de drummer knipoogt naar hem.



‘Dat dacht ik al. Oké, meneer de zanger, dan mag jij plaatsnemen aan de rand van het podium en genieten van de show.’



De zanger loopt naar voren, gaat aan de rand van het podium zitten en staart de zaal in. 17.000 zielen staren terug.



‘Zijn jullie er klaar voor?’ roept de drummer. De zaal schreeuwt van ja, dus de drummer telt af en de band begint te spelen. Het publiek dat voor het podium staat begint voorzichtig, de eerste paar woorden nog amper hoorbaar, maar langzaam verspreid het gezang zich, als de rimpeling in het water als je er een steentje in gooit. De mensen achterin, de mensen op de eerste en tweede rang: een voor een schieten ze aan en beginnen ze mee te zingen. Langzaam maar zeker zwelt het gezang aan, net zolang tot het stemgeluid bij het inzetten van het refrein als een tsunami over de band heen valt. Het geluid is een symfonie van tragiek, die snijdt en streelt tegelijk.



Want als je goed de zaal in kijkt, zie je de gebroken zielen staan. Je ziet een man die zijn baan is kwijtgeraakt, met zijn arm om de schouders van zijn dochter wiens hart een week geleden in duizend stukjes is gebroken. Je ziet het kind met het gebroken been en krukken en dat toch zijn staplaats heeft gehouden. Je ziet de jongen die vroeger is misbruikt, de vrouw die nog steeds niet weet of abortus de goede keuze is geweest. Je ziet de oude man die zijn zoon al in geen jaren heeft gezien en die niet eens weet of hij inmiddels al een kleinzoon heeft. Je ziet het meisje dat is weggerend van huis en de ouders wiens dochter al jaren vermist wordt. Je ziet een vijftiger wiens leven zijn dromen voorbij is gestreefd en je vraagt je af hoe het kan dat dit alles je nu pas opvalt.



En dan kijk je naar de zanger… ach ja, die zanger. Je ziet hoe hij luistert naar het stemgeluid van 17.000 gebroken zielen. Je ziet dat hij zich nog even groot probeert te houden, maar als je hem door het gezang heen toefluistert dat het mag, dat het oké is, dat hij niet alleen is, barst hij uiteindelijk in tranen uit.

En nu staat het concert op het punt om te beginnen. De opening van de tour in de Ziggo Dome is uitverkocht, en dat is...

De zanger was zijn stem verloren. In plaats van dat hij als Gregor Samsa in een insect was veranderd, werd hij op een dag wakker zonder dat er tot zijn verbazing geen geluid meer uit zijn strot kwam.



Het was een droom, natuurlijk. Dat moest wel. Hij had de hele avond al vervelend gedroomd, dus dit was simpelweg de zoveelste nare droom. Echter, naarmate er steeds meer licht door zijn gordijnen kwam en hij iedere keer toch weer pijn voelde als hij zichzelf kneep, begon hij zich af te vragen of hij wakker was. Hij pakte zijn telefoon en het scherm lichtte op, het was half zeven. Hij kneep zijn neus net zo lang dicht tot hij bijna stikte. Toen wist hij het zeker. Attention, this is not a drill. De zanger was zijn stem verloren.



Hij haalde een paar keer diep adem. Misschien was hij gewoon schor, dacht hij. En moesten zijn stembanden nog een beetje opwarmen. Ja, dat was het vast. Een boterham en een glaasje melk moest helpen. Misschien nog een keelpastille of twee door z’n strot duwen en hij was weer klaar om te repeteren voor de tour, die al over drie weken van start zou gaan.



Toen hij er vier boterhammen, twee gebakken eitjes, vijf glazen melk en een hele verpakking Strepsils doorheen had gejaagd, begon hij paniekerig te worden. Hij banjerde door zijn appartement, alsof hij op zoek was naar een verklaring, een oplossing. Of misschien had zijn stem zich ergens in een hoekje van de kamer verstopt, zou hij straks vanachter een bank omhoog springen. ‘Gefopt! Was je daar even van geschrokken, hè?’



De zanger vond zijn stem niet terug, dus zag hij geen andere oplossing dan zijn dokter te bellen. Pas toen de dokter met een vriendelijke groet opnam vroeg de zanger zich af hoe hij in godsnaam van plan was zonder stem uit te leggen wat het probleem was, dus hing hij maar weer op.



Een kwartier later kwam hij op zijn fiets aan bij de praktijk. Achter de balie zat de doktersassistente zo druk op haar toetsenbord te tikken dat ze de zanger niet zag, dus ramde hij op het belletje. De assistente schrok op en keek naar hem.



‘Heeft u een afspraak?’



De zanger schudde zijn hoofd en wees naar zijn mond. ‘Ik heb geen stem.’ Hij hoopte dat ze kon liplezen. Aan haar blik – ze keek alsof er een buitenaards wezen voor haar stond – zag hij dat ze hem allesbehalve had begrepen. Hij reikte over de balie en griste pen en papier bij haar weg. Hij schreef: Heb geen stem. Geen afspraak. Moet dokter zien.



‘Ik ben bang dat u zonder afspraak nog eventjes zult moeten wachten, meneer. Dokter Jansma zit vandaag helemaal vol.’



De zanger pakte de pen weer op. Het is dringend.



‘Sorry, meneer. Ik kan wel een afspraak voor u inplannen? Verder kan ik niets voor u betekenen.’



De zanger rolde met zijn ogen. Stomme trut, dacht hij. Verlies zelf anders eens je stem, kijken of je dan nog steeds niets kunt betekenen. Met je kutafspraak. Hij maakte een gebaar waar hij welgeteld maar één vinger voor nodig had, stak de pen en het papier in zijn zak en liep verder. Hij probeerde elke deur in de praktijk, tot hij in de spreekkamer van de dokter terechtkwam.



Daar zat een man in zijn onderbroek op de behandeltafel, terwijl dokter Jansma zijn rug onderzocht. De man sprong van schrik van de tafel, ook al leek hij niet goed te weten wat verder zijn plan was. De zanger liep op de man af, greep hem bij zijn bovenarm en sleurde hem onder luid protest mee naar de gang, waar hij struikelde door de broek die nog op zijn enkels hing. De zanger ging weer naar binnen, trok de deur achter zich dicht en draaide hem op slot. Hij ging op de stoel tegenover het bureau van de dokter zitten wachten. De dokter stond van een afstandje verbouwereerd toe te kijken, de stethoscoop bungelde verloren om zijn nek. De zanger trok zijn wenkbrauwen omhoog, alsof hij de dokter probeerde te vragen of er nog wat van zou komen.



‘Waar denkt u dat u mee bezig bent?’ Dokter Jansma kwam nogal verongelukt over, vond de zanger. Nergens voor nodig.



De zanger pakte zijn pen en papier. Ik ben mijn stem verloren.



‘Dat kan dan misschien zo zijn, maar dat geeft u absoluut niet het recht hier zomaar binnen te stormen en, en…’ – hier zocht de dokter even naar woorden – ‘mijn patiënten wég te slepen.’



De zanger bleef de dokter onbewogen aanstaren.



‘U maakt maar een afspraak,’ ging de dokter verder. ‘En als u niet meteen mijn spreekkamer verlaat, bel ik de politie.’



De zanger zuchtte. Hij pakte zijn portemonnee en haalde zes briefjes van vijftig tevoorschijn, die hij op het bureau van de dokter wierp. Toen ze rustig op het bureau neer waren gedwarreld keek hij weer op naar de dokter, die nog steeds naast hem stond. Deze keer was het de beurt van de dokter om zijn stem te verliezen. Hij staarde met een lichte fonkeling in zijn ogen naar de briefjes op zijn bureau. Hij begon nog net niet te watertanden, de geldwolf.



‘Oké, u wint. Zegt u het maar. Of eerder: schrijft u het maar.’



Dus de zanger schreef en de dokter onderzocht. Hij deed enkele testjes, bevoelde zijn keel en keek in zijn mond. Hij tikte druk op zijn computer en na een kwartier had de dokter een oordeel.



‘Ik ben bang dat ik slecht nieuws heb. Het lijkt erop dat uw stembanden verdwenen zijn. Ja, ik zie u kijken, maar ik snap er ook niets van. Het is net alsof ze in het niets zijn opgelost. Ik zal u doorsturen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek, maar één ding weet ik zeker: u zult nooit meer kunnen praten. Of zingen.’



‘Maar dokter, jij bent gek. Mijn stembanden? Verdwenen? Een geest heeft ze eruit gerukt, zeker? Dat kan toch niet, dokter? Je hebt het helemaal bij het verkeerde eind. Ze hadden jou nooit een diploma moeten geven, kwakzalver. Ja, een veterstrikdiploma misschien. Maar een dokter ben je niet, als je dit soort dingen roept. Hippocrates draait zich om in zijn graf. Ze zouden je moeten stenigen, voor het uitkramen van deze onzin. Een dokter, noemt dat zichzelf.’



Dit alles bleef hangen op het puntje van zijn tong. Dus liet hij zijn hoofd maar hangen, en slenterde met de fiets aan zijn hand in de regen terug naar huis.



*



Een week lang liet de zanger niets van zich horen. Hij reageerde niet op appjes, nam zijn telefoon niet op. Zijn stem was nog steeds weg en met elke dag die verging wist hij steeds zekerder dat er geen wonder zou plaatsvinden waardoor hij hem ineens weer terug zou krijgen.



Ja, een afgebrand huis, een scheiding, een verloren pink en een gestorven kind, dat was allemaal nog tot daaraan toe. Maar wat is een band met een zanger die niet zingen kan? Een televisie met een kapot scherm, een boek zonder letters, een schip zonder zeilen. Het concert was zo natuurlijk ook compleet nutteloos. Dat moest maar worden uitgesteld. Nee: afgelast. Die stem kwam toch niet meer terug. In zijn hoofd liep hij al rond in een klooster.



Uiteindelijk besloot hij dat het beter was om zo snel mogelijk tegen de band te vertellen dat de boel niet door zou gaan. Toen hij bij de eerstvolgende repetities de zaal binnenkwam gebaarde hij dat de drummer, de gitarist en de pianist hem moesten volgen naar een apart kamertje. De zanger had van tevoren iets uitgetypt in een applicatie. Hij drukte op play, hield zijn telefoon in de lucht en een blikkerige robotstem begon hakkelig te praten.



‘Vraag me niet hoe, maar vorige week zijn mijn stembanden verdwenen. Ik ga nooit meer kunnen zingen. Of praten. Het concert moet dus worden afgelast. Tenzij jullie iemand anders vinden. Wat mij betreft blijft de band bestaan, maar ik zal er geen onderdeel meer van zijn. Het was me een genoegen.’



Terwijl de robotstem dit alles zei, keek de zanger constant naar de grond. Nu hij hier stond, nu hij de woorden daadwerkelijk hoorde, moest hij zijn best doen om zijn tranen binnen te houden.



Het bleef een lange tijd stil. Het lukte de zanger niet om de bandleden aan te kijken, dus hield hij zijn blik naar beneden gericht totdat de drummer uiteindelijk sprak.



‘Het eerste concert is over twee weken,’ zei hij.



De zanger haalde zijn schouders op.



‘We kunnen het toch niet zomaar afblazen?’ zei de pianist ‘Al die tijd die erin is gaan zitten? Al die fans?’



De zanger typte wat in zijn telefoon: ‘Het heeft toch geen zin.’



Nog altijd durfde hij ze niet aan te kijken.



‘Jij bent niet goed bij je hoofd, jij,’ hoorde hij de gitarist zeggen. ‘Dat jij denkt dat je dit zomaar kunt flikken. Dat je hem daar uit z’n hotelkamer trekt omdat jij zo nodig nieuwe teksten moest schrijven. Dat je mij uit m’n scheiding haalt omdat de zanger per se wat wilde rommelen in de studio. Dat je deze hier met een pink te weinig in z’n pyjama over de drempel trekt omdat jij zo nodig een nieuw album op moest nemen. Dat je iemand uit haar rouwproces sleurt omdat meneertje graag op tournee wil. Een depressieve fan rekent op je en dan wil jij, uitgerekend jij alles twee weken van tevoren laten schieten? Jij denkt dat je er zo makkelijk vanaf komt? Dan ben je stommer dan ik dacht.’



De zanger was stil. Na een minuut typte hij weer iets. ‘Maar ik kan niet zingen. Wat ga ik dan doen?’



‘Boeit me geen reet,’ zei de gitarist. ‘Al koop je een eenwieler en ga je daar kunstjes op doen. Je zorgt maar dat je er staat. Dat ben je ons schuldig. Anders was alles voor niets.’



‘Sorry,’ klonk de robotstem. ‘Ik kan het niet.’



Hij hoorde voetstappen dichterbij komen en niet veel later voelde hij een harde pets in zijn gezicht.



Toen pas keek hij voor het eerst op. De gitarist keek niet boos. Toch zat er iets ijzigs in zijn blik, waardoor de zanger zich enorm klein voelde. De gitarist keek op hem neer, met een opgetrokken neus, alsof de zanger een stuk vuil was waar ze maar snel vanaf moesten. Zonder verder nog iets te zeggen draaide de zanger zich om, verliet het gebouw en droop hij af naar huis.



*



Het was diep in de nacht, toen de maan alweer aan zijn terugweg begonnen was en de zanger het gevoel had dat hij de enige was op de hele planeet die nog wakker was, dat hij een bericht stuurde in de groepsapp van de band der gebroken zielen.



‘Oké,’ stond er geschreven. ‘Het gaat door.’

De zanger was zijn stem verloren. In plaats van dat hij als Gregor Samsa in een insect was veranderd, werd hij op een dag wakker...

De fan was depressief. Alleen wist ze dat zelf nog niet. Althans, ze wist het wel, maar ze durfde het niet uit te spreken. Het uitspreken maakte het echt, definitief. Ze moest gewoon op haar tanden bijten, doorpakken, de schouders eronder, huppakee. Niet lullen maar poetsen.



Maar het lukte niet. Elke dag waarvan ze tegen zichzelf zei dat het weer een nieuwe was, werd ze wakker onder een deken dat weer een stukje zwaarder leek dan de dag ervoor. De wolken waren donkerder, het regende vaker, de muren van haar kamer leken dichter op elkaar te staan dan eerst.



Zelf wist ze ook niet hoe het kwam. Anders had ze er wel wat aan gedaan. Er was geen dag, geen gebeurtenis die ze aan kon wijzen, niets waardoor ze kon zeggen: ‘Daardoor ben ik depressief.’ Ook al had ze dat gewild. Nadat ze zich een paar weken lang kut had gevoeld vroeg ze zich op een dag simpelweg af of ze niet gewoon depressief was.



En ja, de talloze websites beschreven precies hoe ze zich voelde. Ze bleef zoeken naar een bron die het tegendeel bewees, die haar zou vertellen dat ze zich nergens zorgen om hoefde te maken. Dat het vanzelf over zou gaan. Die website vond ze niet. Overal zeiden ze dat je erover moest praten en professionele hulp moest zoeken, maar wanneer ze dacht aan al het gezeur dat daarbij kwam kijken en aan alles wat men van haar zou denken, klapte ze haar laptop dicht en kroop maar weer onder haar dekbed.



Een paar maanden geleden was ze ontslagen van haar baantje en ze kon geen energie opbrengen om een nieuwe te vinden. Naar school hoefde ze allang niet meer, dus spendeerde ze het grootste gedeelte van de tijd op haar kamer. Ze kwam pas rond het middaguur uit bed, at beneden haar ontbijt en vertrok weer naar boven voordat haar ouders konden beginnen over een nieuwe baan. Op haar kamer keek ze series, dwaalde ze door YouTube en luisterde ze naar muziek. Aan het eind van de dag kon de fan zich vaak maar amper herinneren wat ze precies had gedaan. Het was alsof ze de wereld ervaarde in een verdoofde staat, waarin niets echt tot haar doordrong.



Ze lag op haar bed, scrollend door haar Twitterfeed met een serie op de achtergrond, toen er op haar deur werd geklopt. Ze reageerde niet. Pas na een paar seconden stilte kwam haar moeder de kamer binnenlopen.



‘Hey, lieverd.’ Ze ging op het puntje van het bed zitten. De fan richtte haar blik niet op van haar telefoon.



‘Hoe gaat het met je?’



De fan gaf geen antwoord. Ze bleef naar haar telefoon staren, maar registreerde amper wat er op het scherm voorbij kwam. Ze luisterde naar de stem, ademhaling en minuscule bewegingen van haar moeder. Die schoof licht ongemakkelijk over het bed en schraapte haar keel.



‘Je vader en ik zien je de laatste tijd zo weinig beneden…’ Wederom liet ze een stilte vallen, zodat haar dochter haar kon onderbreken en kon vertellen wat er aan de hand was óf dat ze haar gerust kon stellen. ‘En we maken ons zorgen om je,’ voegde haar moeder er nog aan toe, toen een reactie uitbleef.



Er raasden allerlei zinnen door het hoofd van de fan. Zinnen die haar moeder zouden vertellen hoe somber ze was, hoe nutteloos ze zich voelde, hoe ze soms dacht dat de wereld ook goed zonder haar kon. Dat het geen verschil maakte als ze vandaag in de badkuip haar polsen door zou snijden. Ze bedacht zich hoe fijn het zou zijn om door haar moeder vastgehouden te worden, om zich tegen haar aan te laten drukken. Toch bleef ze zitten op haar bed, met haar rug tegen de muur en haar ogen gericht op haar telefoon. Hoe graag ze misschien ook iets wilde zeggen of haar moeder wilde omhelzen of haar op z’n minst aankijken, iets hield haar tegen. Een onzichtbare muur, een onzichtbare hand die zich om haar keel klemde.



‘Je weet dat je met ons over alles kunt praten, toch?’



Ze knikte voordat ze het doorhad.



‘Oké… dus er iets niets aan de hand?’



‘Nee, mam. Alles prima.’ Haar stem kraakte, als een houten deur die al lang niet meer open was geweest.



Ze voelde haar moeder aarzelen. Ze wist dat haar moeder wist dat er wél iets aan de hand was, maar om de een of andere reden durfde ook zij het niet te benoemen. Het onuitgesproken woord hing als een verstikkende mist in de kamer.



‘Oké dan,’ zei haar moeder uiteindelijk. Na nog een paar seconden te hebben gewacht stond ze op en verliet ze de slaapkamer. Het leek alsof haar schouders lichtjes schokten. Toen de deur dichtviel en ze weer omlaag keek zag ze dat er tranen op haar scherm gedruppeld waren.



*



Haar favoriete band had onlangs een nieuw album uitgebracht. Dat niet alleen, een week eerder hadden ze ook aangekondigd dat ze op tournee gingen. Hoewel de fan een jaar geleden in een oogwenk een kaartje zou hebben gekocht, deed de aankondiging haar nu maar weinig. Ze scrolde niet eens verder om te kijken of ze bij haar in de buurt speelden voordat ze het scherm alweer weg klikte.



Dat was misschien nog het ergste: hoe weinig die muziek haar nu deed. Ze herinnerde zich hoe de band haar vroeger door de middelbare school had gesleept. Ze luisterde constant naar ‘You’re mine’ toen ze voor het eerst een vriendje kreeg, kocht alle lp’s voor de platenspeler die ze van haar opa kreeg. Wanneer ze ruzie had met haar ouders zette ze de muziek zó hard dat de ramen trilden. De posters van de zanger die in een microfoon stond te schreeuwen was hingen nog altijd aan haar muur. Wanneer ze luisterde naar de band was het niet zomaar muziek, maar voelde het als een geruststelling. Alsof die band alleen maar bestond om er voor haar te zijn.



Nu had de muziek al haar waarde verloren. Het nieuwe album raakte haar niet, stond alleen maar aan op de achtergrond, als ruis, zodat de stilte niet overheerste. Hoewel ze het album nu misschien al vijftig keer had gedraaid – deze vorm van marteling had ze zelf uitgevonden – kon ze nog steeds geen enkele titel of melodie reproduceren als je het haar zou vragen, laat staan dat ze de nummers kon meezingen.



Hoe hard ze het ook zette, haar gedachten overstemden de muziek. Ze dacht aan hoe het haar schuld was dat haar ouders zich zorgen om haar maakte, aan hoeveel makkelijker het zou zijn als ze er niet meer was. Ze vroeg zich af of ze haar nek zou breken als ze vanuit het raam met haar hoofd naar de grond zou duiken. En nog altijd was er niemand tegen wie ze het vertelde, ondanks dat de gedachten dat het morgen beter zou zijn inmiddels waren verdwenen.



Totdat op een dag haar moeder weer op de deur van haar slaapkamer klopte.



‘Schat? Ik heb iets voor je.’



‘Oké,’ riep ze terug, waarop haar moeder de kamer binnenkwam met haar telefoon in haar handen. Met een brede glimlach liep ze richting het bed.



‘Daar komt ze.’ Ze gaf de telefoon aan haar dochter, die een paar keer moest knipperen voordat ze geloofde wat ze zag: op het scherm zat niemand minder dan de zanger. Ze keek van de telefoon naar haar stralende moeder en weer terug, met een openhangende mond.



Nadat ze zich aan elkaar hadden voorgesteld en de fan haar mond weer dicht had, trok de zanger een serieuze blik.



‘Zo,’ zei hij. ‘Dus jij bent depressief.’



De fan draaide haar hoofd naar haar moeder, die rood aanliep en haar blik naar de grond richtte. De fan haalde haar schouders op.



‘Niet echt.’



‘Jawel, jij bent depressief. Je moeder heeft ons in een handgeschreven brief van zo’n tien kantjes alles verteld. Ook hoeveel jij vroeger naar ons luisterde. En nu heb ik een verrassing voor je, maar alleen als je het toegeeft.’



‘Als ik wat toegeef?’



‘Dat je depressief bent.’



‘Maar ik ben niet depressief.’



‘Ik weet niet hoe serieus jij jezelf neemt, maar mij hou je niet voor de gek.’ Op zijn gezicht hing de soort glimlach waarvan je wist dat je het nooit ging winnen.



De fan voelde de onzichtbare hand weer om haar keel klemmen. De woorden bleven ergens in haar strot hangen, als een braakbal die ze maar niet omhoog gehoest kreeg.



‘Ik weet hoe hij voelt, die hand. Gewoon wegslikken,’ zei de zanger.



Dus ze slikte, haalde diep adem en voelde de lucht haar longen binnenstromen. ‘Oké,’ zei de fan. ‘Ik ben depressief. Echt fucking depressief.’



‘Goed zo. En je zorgt maar dat je over een paar maanden beter bent, want dan ga je met ons mee op tournee. Het hele land door.’



Op dat moment voelde ze de sluizen opengaan. Er rolden tranen over haar wangen. Haar moeder kwam naast haar op bed zitten en legde het hoofd van haar dochter tegen haar borst. De fan voelde een warmte die ze een lange tijd niet had gevoeld. Pas toen het buiten donker werd en ze na uren te hebben gepraat de telefoon ophing, merkte ze dat ze kramp in haar kaken had van het glimlachen. Morgen weer een dag, dacht ze. Nu nog doorpakken.

De fan was depressief. Alleen wist ze dat zelf nog niet. Althans, ze wist het wel, maar ze durfde het niet uit te spreken. Het...

De achtergrondzangeres is haar kind verloren. Het gezin – de vader, de moeder, de dochter – was op vakantie in Ierland en het waaide. Hard. Zoals dat alleen maar kan aan de rand van de wereld. Door de manier waarop de rotswanden uitstaken in de zee was het net alsof ze ergens naar reikten. Alsof er ooit zomaar een stuk was afgebroken en ze hoopten dat het ooit nog terug kwam drijven om zich weer bij hen te voegen.



Het gezin staarde achter een laag muurtje naar de meer dan tweehonderd meter hoge kliffen, terwijl onderaan de golven met onuitputtelijk geweld tegen de wanden stuk sloegen.



‘Het is zo… woest, die natuur,’ zei de achtergrondzangeres.



‘Alsof een paar reuzen die kliffen zomaar even uit de grond hebben gestampt.’ De vader legde een arm om haar heen.



De dochter draaide zich om, keek naar haar ouders omhoog. ‘Er bestaan toch helemaal geen reuzen?’



‘Klopt,’ zei een man die naast hen stond. ‘Kun je nagaan hoe sterk de mensen waren die dit hebben gemaakt.’



Het meisje keek de man met opgetrokken wenkbrauwen aan. ‘Hebben mensen dit echt gemaakt?’



De man lachte. ‘Nee hoor, ik maakte maar een grapje. Wil je weten hoe het wel is ontstaan?’



De dochter knikte gretig en zo ontstond er een gesprek tussen het viertal, dat echter al snel te technisch werd voor het dochtertje. De achtergrondzangeres en de vader luisterden aandachtig terwijl de man vertelde over erosie, water en wind dat stukjes steen mee de zee in neemt. Hij vertelde met het enthousiasme van een aardrijkskundeleraar, tot zijn blik viel op iets wat zich achter hen afspeelde.



‘Ho, volgens mij gaat uw dochter op avontuur.’



Ze was over het lage muurtje heen geklommen en stond nu dicht op de rand van de afgrond, tuurde op haar tenen naar beneden.



‘Jongedame,’ schreeuwde de achtergrondzangeres. ‘Jij maakt onmiddellijk dat je terugkomt.’



De dochter draaide zich om. ‘Maar vanaf hier kan ik het goed zien! Het is hier veel mooier!’



Juist op dat moment kwam de wind opzetten. De achtergrondzangeres werd zo hard aan haar jas getrokken dat ze struikelde. Ze moest zich aan het muurtje vastklampen om niet tegen de grond te smakken. Ze zag niet eens dat de windvlaag ook aan haar dochtertje trok, alsof een onzichtbare gedaante ineens aan haar capuchon sjorde. Ze zag niet dat haar dochtertje wild om zich heen maaide in de hoop iets vast te kunnen grijpen en ze zag ook niet hoe ze achterover tuimelde, de eindeloze diepte in.



Toen ze zich weer oprichtte was de achtergrondzangeres verstomd. De wind was gaan liggen. Ze hoorde niet hoe de mensen om haar heen gilden van schrik. De geur van de zee kwam haar neus niet meer binnen, haar mond was kurkdroog. Haar dochter was weg. Ze zag alleen een lege afgrond, een uitgestrekte zee en naar iets ongrijpbaars reikende rotswanden.



*



Het moest een begrafenis worden, vond ze. Haar dochter zou geen hoopje as worden. Iets dat pas zo kort op de aarde rondliep mocht niet nu al compleet weggevaagd worden. Ze had een graf nodig, een steen waar de achtergrondzangeres naar terug kon keren.



Ze hadden haar lichaampje, dat tijdens de val tegen de rotsen was geklapt en flink verminkt was, zo goed mogelijk hersteld, zodat ze in ieder geval nog een beetje leek op de dochter die ze ooit was. Toch lukte het de achtergrondzangeres niet om in de kist te kijken. Het was alsof een magneet haar blik naar de grond trok en iedere keer dat ze het probeerde, kwam ze niet voorbij dan de rand.



Ze keek wel toe toen ze de kist lieten zakken. De vader hield haar vast en ze had een zwarte sluier voor haar ogen. Waarschijnlijk hielp dat. Zo kwamen de beelden minder hard binnen en was het net alsof ze door een oud televisiescherm naar een trieste film keek, alsof het niet haar dochtertje was dat daar in de aarde verdween.



Later die middag, toen de achtergrondzangeres en haar man terug naar de auto liepen, kwam er iemand op hen af. Hij droeg een zwart pak en een pet die zijn ogen met schaduw bedekte. Door haar sluier kon de achtergrondzangeres niet zien wie het was.



‘Gecondoleerd,’ zei de man met een zware stem. ‘Ik kan me niet voorstellen hoe het is om zoiets mee te maken.’



Aan zijn stem herkende ze hem meteen. De zanger. Ze kon zich niet herinneren dat ze hem had uitgenodigd. Ze kon zich zelfs niet eens herinneren dat ze hem van het overlijden van hun dochtertje had verteld. Wat deed hij hier? Ze kon niks beters verzinnen, dus besloot het maar gewoon te vragen.



‘Waarom ben jij hier?’



De zanger glimlachte. ‘Je hebt vast al meegekregen dat er een nieuw album uit is. Van de band. En we hebben het nog niet aangekondigd, maar we willen binnenkort op tournee. Dus eigenlijk is mijn vraag of je binnenkort langs kunt komen om alvast wat te repeteren.’



Haar mond viel open en ze staarde hem aan. Had hij dit werkelijk aan haar gevraagd? Op de begrafenis van haar dochter? Waar haalde hij het gore lef vandaan? Hij was hier helemaal niet om zijn steun te betuigen, hij was hier omdat hij zo nodig op tournee moest.



‘Je bent een egoïstische klootzak, weet je dat?’ Ze sloeg hem vol in het gezicht. Ze draaide zich om en ze reden weg, lieten de zanger met een rode wang achter.



*



In de weken die volgden probeerde de zanger haar keer op keer te bellen. Wanneer ze niet opnam stuurde hij talloze sms’jes. Ze hadden haar nodig, typte hij. Zonder haar stem was een tournee de moeite niet waard, hield hij vol. Het zou haar goed doen, zei hij. Ze negeerde hem volledig.



Terwijl haar man langzaam maar zeker weer naar zijn werk ging, zat zij thuis op de bank. Vroeger had ze nog het zingen, maar sinds het verlies van haar dochter had ze zich daartoe niet meer kunnen zetten. Er waren dus geen redenen meer over om de buitenwereld op te zoeken en ze kon binnen de veilige muren van haar huis blijven, waar ze alleen was met haar gedachten. Ieder belletje en elk sms’je van de zanger deed haar herinneren aan de dag van de begrafenis, dus toen de zanger na een maand nog niet was gestopt, blokkeerde ze zijn nummer.



Een paar dagen later kwam haar man thuis van werk. Hij hield zijn telefoon in de lucht.



‘Hij belt mij nu ook al. Hoe is hij überhaupt aan mijn nummer gekomen?’



‘Zeg hem maar dat hij dood kan vallen, met z’n tournee.’



Haar man zuchtte. ‘Schat… ik heb eens zitten denken, en volgens mij-‘



Ze wierp hem een waarschuwende blik toe.



‘Nee, alsjeblieft,’ ging hij verder. ‘Luister nou. Ik denk dat hij misschien gelijk heeft, die zanger. Dat het zingen je goed kan doen.’



Ze keek hem aan alsof hij had voorgesteld hun dochter achterna te springen. ‘Ben je serieus? Je denkt toch zeker niet dat ik kan zingen in deze staat? Of ben je alweer zo druk met je werk dat je bent vergeten dat onze dochter dood is?’



‘Vergeet niet tegen wie je het hebt. Ze was evenveel mijn dochter als de jouwe. Ik rouw evenveel als jij.’



Ze richtte haar blik naar de grond. ‘Sorry,’ mompelde ze.



‘En zij was jouw grootste fan. Ik kan me niet voorstellen dat ze had gewild dat je om haar zou stoppen met zingen.’



Ze was een tijdje stil. ‘Het voelt zo snel, allemaal. Te snel.’



‘Toch denk ik dat je het moet doen.’



Er rolde een traan langs haar wang richting haar mondhoek. Ze ving hem op met haar tong, proefde het zout en knikte. Ze pakte haar telefoon, deblokkeerde het nummer van de zanger en opende hun chat.



Oké. Zeg maar wanneer ik waar moet zijn.



*



Een hoop mensen waren druk in de weer met materialen, instrumenten en kabels. De meeste mensen kende ze van vroeger, uit zalen en repetitieruimtes zoals deze. Ergens voelde het fijn om weer met hen samen te zijn. Niemand vroeg met medelijdende ogen hoe het met haar ging, alsof ze van tevoren met z’n allen hadden afgesproken het er niet over te hebben. Natuurlijk was er ook een kans dat niemand überhaupt iets wist. In ieder geval was ze opgelucht dat ze er niet over hoefde te praten.



De zanger omhelsde haar en bedankte haar dat ze er was. Hij zei dat hij het meende dat er zonder haar stem geen tournee zou zijn geweest. Ze wisselden wat beleefdheden uit, waarna de zanger zijn keel schraapte.



‘Oké, straks gaan we de eerste paar nummers doorlopen. Maar voordat we beginnen wil ik dat je iets voor me doet. Ik wil dat je op dat podium klimt en voor ons gaat zingen. Voor de crew. Je mag me niet vragen waarom.’



‘Waarom?’



De zanger grijnsde. ‘Doe nou maar.’ Hij liep weg, begon de bandleden en crew te verzamelen. Hij wees ze een plek op de stoeltjes voor het podium. De achtergrondzangeres keek van een afstandje toe.



Toen de lichten werden gedempt en het publiek stiller werd, liep ze zonder dat ze het doorhad naar voren en klom ze op het podium. De spotlight scheen fel in haar ogen en nu ze hier eenmaal stond had ze geen idee wat ze hier deed.



‘Wat moet ik zingen?’ vroeg ze in het luchtledige.



‘Doe maar iets.’



Ze sloot haar ogen en begon. Klein, zacht, met een trillende stem. Langzaam maar zeker vergat ze de crew, de bandleden, de zanger. Haar hoge stem werd zekerder en vulde de zaal, drong de buitenwereld weg, raakte iets in haar dat openbrak.



Ze had haar ogen dicht, dus kon niet zien hoe haar stem de anderen tot tranen bracht. Wel rook ze zoutige zeelucht, ze voelde de wind langs haar gezicht strijken. Ze reikte naar iets, ongrijpbaar ver weg. Voor haar ogen danste haar dochter, die op haar tenen over een muurtje naar de kliffen keek. En ze kon zweren dat ze haar kon horen zingen.

De achtergrondzangeres is haar kind verloren. Het gezin – de vader, de moeder, de dochter – was op vakantie in Ierland en het waaide. Hard....

De pianist was zijn pink kwijt. Tot aan de knokkel. Zijn hele leven was hij al bang dat het zou gebeuren en nam hij alle mogelijke maatregelen om het te voorkomen. Hij zou koste wat het kost zijn leven doorkomen met alle tien vingers nog aan zijn hand.



Hij was een hobbyklusser, iemand die zijn eigen stoelen maakte die allesbehalve comfortabel waren om op te zitten, maar waarvan het bloed, zweet en de tranen aanvoelden als een kussentje. Zijn pronkstuk, een handgemaakte piano die hij een prominente plek in huis gaf, kostte hem zo’n drie maanden van zijn leven. Nee, het was zeker niet de Fazioli in de opnamestudio. Het was eerder de soort schelle piano die je vond in een kleine, bruine kroeg. Net verkeerd gestemd en eigenlijk alleen geschikt om Billy Joels ‘Piano man’ op te spelen voor een dronken publiek. Toch was die piano zijn favoriet.



Zijn hobby en zijn angst om een vinger te verliezen gingen slecht met elkaar gepaard. Een verkeerde hamerslag, een uitgeschoten hand op de tafelzaag, een overhaast geplaatste klem – er waren ontelbare manieren waarop zijn belangrijkste ledematen buitenspel konden worden gezet. Hij zorgde er dan ook voor dat er overal waar het kon beschermingskapjes overheen zaten, dat hij beschermende handschoenen droeg, dat hij altijd minstens drie keer de positie van zijn vingers controleerde voordat hij iets deed. Zijn maatregelen hadden zijn vingers al een paar keer van een ondergang gered en zo was hij vijfendertig jaar ongehavend doorgekomen.



Des te tragischer is het feit dat hij op 1 januari, toen hij de ravage van het door de relschoppende jeugd afgestoken vuurwerk aan het opruimen was en hij onwetend iets opraapte wat achteraf een nog onontplofte Cobra bleek te zijn, zijn rechter pink verloor.



*



In het ziekenhuis keken ze hem boos aan toen hij vertelde dat het door vuurwerk was gekomen. Ze rolden zuchtend met hun ogen toen hij vertelde dat hij niet degene was die het had afgestoken. Klagend over de jeugd van tegenwoordig die steeds wilder werd, de laksheid van de overheid en het vuurwerk dat steeds explosiever werd, maakte de arts een mooi stompje van wat ooit zijn pink was geweest.



Toen hij na een paar dagen weer thuiskwam ging hij meteen op zoek. Misschien had iemand de vinger al opgeruimd, was hij in een struik beland of had de Cobra hem naar een andere dimensie gebombardeerd, maar in ieder geval kon de pianist zijn pink nergens meer vinden. Hij wist eigenlijk ook niet zo goed waarom hij hem zo graag wilde hebben. Als aandenken, misschien. Of hij dacht dat hij hem er zelf nog aan kon lijmen.



Al had hij dat laatste waarschijnlijk toch niet gedaan, want nadat hij uit het ziekenhuis terug was gekomen kwam hij niet meer in zijn schuurtje. Ook zijn piano liet hij staan. Sterker nog: hij deed zijn schuur op slot en legde een plastic zuil over de piano in de woonkamer, zodat hij er niet eens meer naar hoefde te kijken. Ja, de zanger had hem laatst verteld dat er een nieuw album zou komen en dat hij hem zou bellen om het een en ander op te nemen, maar dat was voor latere zorg. Eerst maar eens oefenen met andere dingen voordat we verdergaan met het echte werk, zei de pianist tegen zichzelf.



Het vasthouden van zijn telefoon, bijvoorbeeld. Nu pas besefte hij dat zijn telefoon eigenlijk altijd op zijn pink had geleund, dus moest hij een nieuwe manier vinden om comfortabel te appen, die hij maar niet leek te vinden. Toen hij zijn telefoon na een paar dagen voor de tachtigste keer uit zijn handen had laten vallen pakte hij hem in een opwelling op en smeet hem kapot tegen de muur. Zo was het probleem ook weer opgelost.



Ook voor het schillen van appels, het typen op een toetsenbord en het strikken van zijn veters moest hij nieuwe strategieën vinden. Het ging vrijwel nooit zoals hij wilde. Dus stopte hij met het eten van appels, deed hij tot zijn frustratie een uur over het typen van een zin en propte hij na een kwartier worstelen zijn veters in zijn schoenen. 



Als hij zijn hand een tijdje niet had gebruikt voelde het net alsof die pink er nog zat. Wanneer hij een glas water vast wilde pakken herinnerde hij zich pas dat hij geen pink meer had toen hij het glas van schrik kapot had laten vallen. Zo werd hij constant herinnerd aan zijn gebrek, zijn handicap, aan het feit dat zijn lichaam hem in de steek had gelaten. Het liet zijn bloed koken. De piano bleef wekenlang onaangeroerd in de hoek van de kamer staan.



*



Zoals hij al had gevreesd belde de zanger na een paar weken. Op zijn huistelefoon, want zijn mobiel had hij nog niet vervangen.



‘Gast, je bent onbereikbaar,’ zei de zanger. ‘Heb je je mobiel verstopt?’



‘Mijn oplader is kapot.’



‘En je hebt geen geld om een nieuwe te kopen?’



‘Geen tijd.’



‘Je hebt geen tijd om naar de winkel te gaan voor een oplader? Zit je de hele dag aan je pik te sjorren, of zo?’



‘Nee.’



Dit ging zo nog een tijdje door, totdat de zanger er genoeg van kreeg.



‘Oké, jij je zin, geen telefoon. Anyway, vrijdag gaan we nummers opnemen in de studio. Ik mag hopen dat je daar wél tijd voor hebt.’



‘Ik ben ziek,’ zei de pianist.



‘Ziek? Je klinkt kerngezond.’



‘Koppijn kun je niet horen, hè.’



‘Jezus, wat heb jij?’



De pianist bleef stil, luisterde naar de steeds luider wordende ademhaling van de zanger.



‘Oké, dan zeg je lekker niets. Je zorgt maar dat je op tijd uit bent geziekt. De boeking staat voor vrijdag. Ik zie je daar.’ De pianist hoorde aan de andere kant van de lijn nog een ongelovig lachje voordat de zanger ophing.



Die vrijdag bleef hij thuis. Hij liet niets van zich horen, had de huistelefoon uit de stroom getrokken en de gordijnen niet open gedaan. Die ochtend kleedde hij zich zelfs niet fatsoenlijk aan en liep hij nog steeds in zijn pyjama rond toen om half drie ’s middags de bel ging en hij de deur opendeed. De zanger stond met zijn handen in zijn zij en trillende neusvleugels voor de pianist.



‘Wat ben jij aan het doen?’ vroeg hij.



‘Ik was toch ziek?’



‘Je lult. Meekomen.’ De zanger pakte hem bij zijn pols, trok hem over de drempel en trok de deur achter hem dicht.



‘Mijn sleutels liggen nog binnen, eikel.’



‘Volgens mij klinkt dat als een jou-probleem,’ zei de zanger, waarna hij hem met grof geweld mee sleurde naar de auto.



‘Wacht. Wacht nou even! Ik kan écht niet spelen.’



De zanger liet hem los en de pianist stak zijn rechterhand de lucht in. Hij had verwacht dat de zanger zou schrikken, zich zou verontschuldigen, hem misschien wel zou troosten, maar in plaats daarvan staarde hij hem onbewogen aan.



‘Dus?’ vroeg hij.



‘Wat nou “dus”? Ik. Mis. Een. Vinger. Zo kan ik toch niet spelen?’



‘En de drummer mist een huis en de gitarist mist een vrouw en dochter. Zij spelen ook. Die pink van jou kunnen we ook wel zonder.’



Zo geschiedde. Ze reden naar de studio, waar de gitarist en de drummer op hen zaten te wachten. De zanger zei dat de pianist zonder rechter pink ging spelen alsof hij aankondigde dat hij straks nog wat boodschappen moest halen. De anderen knikten simpelweg. De pianist ging achter zijn Fazioli zitten en liet zijn negen vingers voorzichtig over de toetsen glijden. Hij deed zijn ogen dicht, probeerde zich voor te stellen dat zijn pink nog aan zijn hand zat en begon.



En ja, het klopt dat ze niet de sterren van de hemel speelden. Het verbrande huis, de vechtscheiding, de missende pink: het was allemaal in de muziek te horen, maar de band luisterde amper naar wat ze deden. De gebreken konden hen gestolen worden. Zij waren daar en speelden met elkaar. Een zanger en drie gebroken zielen in een kamer, samen.

De pianist was zijn pink kwijt. Tot aan de knokkel. Zijn hele leven was hij al bang dat het zou gebeuren en nam hij alle...

De gitarist zat midden in een echtscheiding. Of eigenlijk: een vechtscheiding. Toen hij op een avond eerder naar huis kwam van het pokeren vond hij zijn vrouw met een andere man in bed. Hij kende de man niet. Ook de manier waarop zijn vrouw op die vreemde man tekeer ging herkende hij maar amper. Hij stond een tijd in de deuropening, lang genoeg om hen allebei te laten schrikken en de dekens over zich heen te trekken, lang genoeg om zijn vrouw hem met grote ogen aan te laten kijken en hem te vragen: ‘Wat doe jij hier?’



Alsof dit niet zijn huis was. Alsof deze slaapkamer, dit echtelijk bed niet ook van hem was. Hij gaf geen antwoord, liep weg, vertrok naar het dichtstbijzijnde hotel. Toen hij eenmaal in bed lag – nadat hij een uur had gedoucht, met het water zo heet dat zijn huid nog een halfuur nagloeide – vroeg hij zich af of ze na zijn vertrek verder waren gegaan, of ze hadden afgemaakt waar ze aan begonnen waren. Hij vroeg zich af of hun vijfjarige dochtertje wakker was geworden, of ze de man kende. Hij vroeg zich af wat voor leugens zijn vrouw zou hebben verzonnen. Hij wist niet precies of en wat het uitmaakte, grotendeels omdat hij ook wel wist dat hij daar nooit een antwoord op zou krijgen.



De volgende dag besloot hij toch maar weer naar huis te gaan. Een goede reden had hij er niet voor, maar hij wist tenminste zeker dat op zijn hotelkamer blijven zitten ook niet de oplossing was. Toen hij de woonkamer binnenliep zat zijn vrouw aan de eettafel, met hun dochtertje naast haar. Haar hoofd gebogen, steunend op haar handen, alsof ze daar op hem had zitten wachten. Ze huilde. Hun dochter staarde naar het hout. De gitarist gooide de sleutels op de tafel, kuchte een paar keer, liep met zware voetstappen door de woonkamer en ging toen tegenover hen zitten wachten. Ze zou hem zeggen dat het een fout was, dat het niets betekende, dat het nooit meer zou gebeuren. Hoe de gitarist zou reageren wist hij nog niet, maar dat zou hij vanzelf bedenken.



Ze keek hem met betraande ogen aan en zei: ‘Je maakt het me ook zo verdomd moeilijk.’



De gitarist knipperde een paar keer. Had hij dat goed verstaan? In zijn hoofd leek er een soort kortsluiting te ontstaan – ineens waren al zijn gedachten leeg. Hij staarde naar haar, zag hoe ze daar met rode ogen door haar vingers heen naar hem keek. Hij deed zijn mond een paar keer open en weer dicht, als een vis die naar adem hapte op het droge.



‘Pardon?’ wist hij uiteindelijk toch nog uit te brengen.



Ze haalde haar neus op, veegde haar tranen weg en zuchtte diep. ‘Je bent altijd weg. In de kroeg, in het casino, god weet waar. Wanneer is de laatste keer dat je me spontaan ergens mee naartoe hebt genomen? Je raakt me nooit meer aan… Ik herkén je gewoon bijna niet meer. En altijd dat geklaag van je. Ik krijg het gevoel alsof ik niets goed kan doen. Ik voel me hier de laatste tijd gewoon steeds minder thuis. Dit is niet mijn schuld.’



Dit was niet haar schuld. Dat was wat ze zei. Het was niet haar schuld dat ze een vreemde man had uitgekozen, niet haar schuld dat ze met hem naar boven was gelopen en met hem in bed was gaan liggen, niet haar schuld dat ze zich door die gast had laten aanduwen en dat ze op hem was gaan zitten om hem te berijden zoals ze dat bij hem in jaren niet had gedaan. Dat was allemaal zijn schuld natuurlijk. Hij heeft haar gedwongen met hem te neuken. Zij kon er helemaal niets aan doen. Ze lagen daar gewoon plots samen in bed.



Dat alles had hij op dat moment willen zeggen. Of nou ja, achteraf bedacht hij zich pas dat hij dat alles misschien op dat moment had willen zeggen. In werkelijkheid zag hij een vreemde in de zogenaamde spiegel die ze hem voorhield, was hij zo met stomheid geslagen dat hij haar secondenlang met een open mond aanstaarde, net zolang totdat ze de hand van hun dochtertje vastpakte en zei: ‘Ik wil van je scheiden.’



*



Ze trok hem leeg. Misschien niet fysiek, maar mentaal was ze hem aan het vermorzelen. Ze was vertrokken en had hun dochter meegenomen. Er waren nog geen advocaten of rechters in zicht, maar ze was al druk bezig met de immateriële strijd die buiten rechtszaken en afspraken om plaatsvindt: de strijd om het sociale gelijk. Terwijl de gitarist thuis zat en de puzzelstukjes van de afgelopen weken in elkaar probeerde te passen, verkondigde zijn vrouw aan alle vrienden en kennissen die wilden luisteren haar versie, waarin hij de dronken, afwezige echtgenoot en vader was.



Sommigen vroegen hem nog of het waar was, wat ze hadden gehoord, terwijl anderen hem zonder pardon meteen een hork noemden. Ze hadden het altijd al geweten, zeiden ze, dat hij een slechte echtgenoot zou zijn, dat hij überhaupt een slecht mens was. Hij kon maar beter wegblijven, zowel van zijn vrouw als van zijn dochter.



Dat laatste kon hij simpelweg niet. Na bijna een week van radiostilte van zijn gezin besloot hij zijn vrouw te bellen. Pas na de vierde keer nam ze op, met een geërgerde ‘Hallo?’



‘Mag ik onze dochter even?’ vroeg de gitarist. ‘Ik wil haar stem horen.’



Het was eventjes stil aan de andere kant van de lijn. Toen zei ze: ‘Wacht even.’



De gitarist hoorde gestommel, traptreden, vage stemmen op de achtergrond. De telefoon werd weer naar haar oor gebracht.



‘Ze wil je niet spreken,’ zei ze.



Pas op dat moment begon hij zichzelf te zien zoals zijn vrouw hem zag. Als zelfs zijn dochter niet meer met hem wilde praten, dan moest hij bijna wel de man zijn van wie zijn vrouw zei dat hij het was. Hij dacht terug aan de afgelopen weken, maanden. Aan de keren dat hij niet thuis was, aan de laatste keer dat hij haar had aangeraakt of mee uit eten had genomen. Hij dacht aan wat voor vader hij was geweest. En ja, natuurlijk kon hij zich momenten herinneren dat hij een goede echtgenoot was, een goede vader, maar misschien, dacht hij nu, dat hij die momenten in zijn herinnering groter had gemaakt dan ze eigenlijk waren en zijn gebreken juist kleiner. Misschien had zijn vrouw gelijk, had hij het haar inderdaad simpelweg verdomd moeilijk gemaakt.



*



Een week of twee later kreeg hij een appje van de zanger.



Morgen 16:00 wat rommelen in de studio. Met z’n 4’en. Idee voor nieuw album.



Daar had hij nu precies even geen zin in. Hij appte terug dat hij ziek was, maar zijn bericht bleef hangen op één vinkje. Hij probeerde bandleden te bellen, maar niemand gaf gehoor. Toen hij de volgende ochtend nog steeds niemand wist te bereiken zag hij geen andere optie dan gewoon te gaan.



De zanger sprong op toen hij hem zag. ‘Ein-de-lijk! We waren al bang dat je niet zou komen.’



De gitarist bromde iets en ging zitten terwijl de zanger uitlegde wat de bedoeling was. Blijkbaar was hij een tijd geleden begonnen aan een paar teksten waar hij iets in zag. Ook de drummer had er al een blik op geworpen en nu was het tijd om gewoon maar eens wat te spelen en te kijken wat er zou gebeuren.



Dus dat is wat ze deden. De drummer maakte zich klaar, de pianist ging achter zijn piano zitten, de gitarist stemde zijn gitaar en ze begonnen te spelen. Al voordat ze het refrein hadden bereikt riep de zanger de groep een halt toe en keek hij naar de gitarist. ‘Je valt uit de toon,’ zei hij. ‘Blijf erbij.’



Maar de gitarist luisterde amper. Ze gingen verder en de gitarist harkte maar wat op zijn gitaar, had geen oor voor het ritme en de melodieën van de anderen. Hij werd pas wakker toen de zanger plots naast hem stond en in zijn oor tetterde. ‘Gast! Wat is er met jou aan de hand?’



De gitarist keek hem gapend aan. ‘Ik…’ stamelde hij. ‘Mijn… We gaan scheiden. Mijn vrouw en ik. Zij heeft m’n dochter.’



De woorden waren eruit voor hij het doorhad. Alsof hij een glijbaan op gestruikeld was kon hij ineens ook niet meer stoppen. Hij vertelde hoe hij haar met die man in bed had gevonden, hoe ze aankondigde dat ze wilde scheiden, hoe hij niet meer werd aangekeken door vrienden en kennissen, hoe zijn bloedeigen dochter niet meer met hem wilde praten. Hij vertelde hoe hij zijn vrouw had verwaarloosd. Hoe hij dit alles had verdiend. Toen hij klaar was met zijn verhaal keek de zanger hem nog woester aan dan net.



‘Nee,’ zei de zanger. ‘Dat ben jij niet. Het kan me geen reet schelen wat die vrouw van je over jou zegt, maar dat is niet de gitarist die ik ken. De gast die ik ken, heeft het zelfvertrouwen van een beer en is een van de beste mensen op deze godvergeten planeet. Dus wat jij gaat doen is het volgende: jij recht die schouders van je, haalt diep adem, zet die vrouw uit je kop en je speelt de sterren van de hemel, verdomme. Daarna laat je de hele wereld zien wat voor een topvent jij bent, gesnopen?’



De gitarist veegde een traan uit zijn ogen, knikte toen.



‘Oké dan, daar gaan we weer.’



Het ging ietsje beter, nu. De gitarist luisterde naar de klanken om hem heen, naar de sfeer van de tekst en de instructies van de zanger. De muziek werd beter, kreeg langzaam meer vorm.



‘Juist ja,’ riep de zanger. ‘Kom op, en nu nog wat pit!’ 



En de gitarist gaf pit. Hij ramde op de snaren, trok de muziek uit zijn tenen, het zweet stond op zijn voorhoofd. Hij stelde zich voor hoe hij op het podium stond, met duizenden juichende mensen voor zich en hij op zijn knieën losging op zijn gitaar. Langzaam verdwenen de scheiding, de bandleden, de studio en hijzelf &#8211; tot alleen de muziek nog over was.

De gitarist zat midden in een echtscheiding. Of eigenlijk: een vechtscheiding. Toen hij op een avond eerder naar huis kwam van het pokeren vond hij...

De drummer zag zijn huis in vlammen opgaan. En het ergste was: hij kon er niets aan doen. In zijn tuin stond een hoge boom. Tijdens een storm sloeg de bliksem in en de boom vatte vlam. Natuurlijk, hij belde het alarmnummer, maar voordat de brandweer ter plaatse was, was de boom geknapt en op zijn huis gevallen. Of eigenlijk in zijn huis, want het dak en de muren waren niet bestendig tegen de grote, zware boom. Voor de drummer het wist, stond zijn zolder in de fik en spreidden de vlammen zich langzaam uit door zijn huis.



Achteraf weet hij nog goed dat zijn eerste gedachte was: ik moet mijn telefoon hebben. Niet de foto’s aan de muur, niet zijn laptop en zijn harde schijven, niet de mappen met documenten die ongetwijfeld van pas zouden komen als zijn huis eenmaal afgebrand was. Nee, door de paniek dacht hij aan niets van dat alles. Zijn telefoon, die moest hij hebben.&nbsp;



Toen hij hem zag liggen griste hij ook zijn portemonnee van de salontafel. Als hij over een uurtje niets meer over had, dan had hij tenminste nog wat contant geld, een pinpas, een OV-chipkaart. En een identiteitsbewijs, dat vooral. De vlammen konden hem zijn huis afnemen, maar van zijn identiteit bleven ze verdikkeme af.



Hij rende de trap op, probeerde in een oogopslag te polsen hoe lang het zou duren voordat het vuur de zolder zou hebben opgeslokt en aan zijn weg naar beneden zou beginnen. Toen hij op de overloop stond deed het vuur pijn aan zijn ogen. En aan zijn huid ook eigenlijk, want het was heet, dat vuur. Hij hield zijn arm voor zijn gezicht om zijn ogen af te schermen. Onderhand waren de vlammen al begonnen aan het volgende slachtoffer: de houten trap.



Hij keek met grote ogen om zich heen en zijn blik viel op de badkamer. Ineens zag hij zijn tandenborstel en wist hij dat hij die koste wat het kost moest redden. Wat bleef er nog van hem over zonder tandenborstel? Niets meer dan een holbewoner, een man zonder hygiëne. Hij wilde al een stap richting de badkamer zetten, maar toen hij de trap naar de zolder hoorde kraken herinnerde hij zich weer dat hij eigenlijk vooral bezig moest zijn met het maken dat hij wegkwam.



Dus dat deed hij. De drummer sprintte zó snel naar beneden dat hij bijna struikelde. Hij wierp nog een laatste blik op de woonkamer &#8211; was er nog iets dat hij mee moest nemen? &#8211; en ging de straat op. Daar ging hij zitten op het stoepje tegenover zijn huis. Ergens in de verte hoorde hij vaag sirenes, maar daar op die stoep klonk vooral het geknisper, alsof zijn huis een groot blok hout was. Voor zijn ogen zag hij hoe zijn huis met het helse kabaal van duizend drumsolo’s in elkaar stortte. Hij stak zijn handen naar voren, alsof hij voor een kampvuur zat. Zo had hij er in ieder geval nog een beetje warmte van.



*



Pas na twee dagen, toen hij moe was geworden van de telefoontjes met de verzekering en hij – omdat hij niets anders wist – in een klein hotelkamertje zat waar de muren vergeleken met zijn huis toch wel erg dicht op elkaar leken te staan, realiseerde hij zich hoeveel hij was verloren. De brandweer was niet op tijd en het vuur had de woonkamer al bereikt voordat het geblust was. Hoewel een deel van het huis nog overeind stond, was er niets dat niet door het vuur aangevreten was.



De foto’s aan de muur, de harde schijven, de mappen met papieren – nu pas dacht hij aan dat alles. Zijn kleren, de boeken die hij in zijn leven bij elkaar had gespaard, relieken uit zijn jeugd, al zijn schriften en dagboeken, zijn drumstel: alles was weg, foetsie. Het was net alsof het vuur naast zijn huis ook zijn hele leven had opgebrand.



Het duurde natuurlijk ook niet lang voordat de media hadden opgevangen dat zijn huis was afgebrand. Hij was immers de drummer van een rockband die af en toe in de hitlijsten verscheen en dat maakte hem net relevant genoeg voor een berg kleine online artikeltjes, maar landelijk nieuws werd het niet. Op Instagram en Twitter werd hij doodgegooid met steunbetuigingen en liefde en hoewel hij dat normaal misschien lief had gevonden, herinnerde elk ontvangen berichtje hem er nu alleen nog maar aan dat zijn hele leven verdwenen was.



Zijn dagen in dat hotel waren als volgt: hij ontbeet, keek tv, ging lunchen, keek nog wat meer tv, bestelde room service, staarde ’s avonds net zo lang naar het scherm tot hij in slaap viel, om ditzelfde proces de volgende dag te herhalen. Naar buiten ging hij niet. Waarom zou hij? Om boodschappen te doen? Het gebrek aan een koelkast maakte dat overbodig. Om bij vrienden langs te gaan? Die leken hem niet te missen: op een paar meelevende berichten na had hij van zijn naasten niets ontvangen. Dus versleet hij zijn dagen op die hotelkamer in de hoop dat de verzekering op een dag een nieuw huis uit de grond stampte – het liefst met zijn oude leven er nog in.



Twee weken ging dit door, totdat de zanger belde. De drummer keek een volle tien seconden naar de naam op zijn telefoonscherm voordat hij opnam.



‘Ik hoorde het van de brand, klote man,’ zei de zanger. ‘Gaat ‘ie?’



‘Gaat wel.’



‘Waar zit je?’



‘Een hotel.’



‘Een hotel?’



De drummer knikte. Blijkbaar vatte de zanger de stilte op als een bevestiging, want hij praatte zelf verder.



‘Ja, dat gaat dus niet, een hotel. Achterlijk. Je komt bij mij slapen. Pak je spullen, ik ben de hele dag thuis.’



En wanneer de zanger zoiets zei, deed je dat ook. No questions asked. De drummer pakte zijn spullen, checkte uit en pakte de trein naar Amsterdam, waardoor hij diezelfde middag nog voor het flatgebouw van de zanger stond. Hij belde aan, hoorde wat gekraak uit de speaker en de deur sprong open. Toen hij bij het appartement aankwam stond de zanger hem in de deuropening op te wachten. Hij bekeek de drummer alsof hij een standbeeld stond te bewonderen en liet zijn blik dalen naar zijn bagage.



‘Is dat alles?’ vroeg hij.



De drummer knikte.



Tot zijn verbazing moest de zanger lachen. ‘Allemachtig. Heb je goed voor mekaar.’ Hij draaide zich om en liep zijn appartement binnen, wat de drummer opvatte als een uitnodiging om achter hem aan te lopen.



Het was geen bende, maar netjes was het ook niet. Overzichtelijk rommelig, dat was het. Hij vermoedde dat het brein van de zanger er precies zo uitzag. Overal lagen schriftjes, losse blaadjes met teksten. Hier en daar stond een loos instrument tegen een stoel of tafel aangeleund. Tegen de muur stond een houten, krakkemikkig bureautje met een typemachine waar een half blaadje uitstak, waar hij ongetwijfeld ging zitten als hij in de geest van de Grote Overleden Tekstschrijvers wilde kruipen.



De zanger plofte op de bank. Hij wees naar de gang. ‘Je krijgt de logeerkamer,’ zei hij. ‘En doe verder alsof je thuis bent.’



*



Ze brachten hun dagen en avonden door met series, videogames en veel eten. De drummer las boeken uit de privébibliotheek van de zanger en de zanger rommelde vaak door zijn schriftjes en volgeschreven pagina’s heen. Soms zat hij ’s avonds achter zijn bureautje. Dan zei hij heel lang niets, tikte af en toe wat en keerde weer terug naar zijn stilte.



Op een avond doorbrak hij dit patroon. Na een heftige tikbui zuchtte hij diep, greep het blaadje uit de typemachine en legde het op een stapeltje, waarna hij het hele pak papier in de schoot van de drummer wierp, die op de bank een boek zat te lezen.



‘Hier,’ zei de zanger. ‘Lees.’



‘Wat is het?’



‘Teksten. Wat ideeën. Lees nou maar.’



‘Waarom ik?’



‘Zie jij nog iemand anders in dit huis?’



De drummer begon te lezen. In zijn achterhoofd hoorde hij een stemmetje dat zich afvroeg waarom hij dit aan het lezen was, waarom hij überhaupt in dit appartement zat. Had de zanger hem alleen maar uitgenodigd zodat hij zijn teksten kon beoordelen? En was hij nog zo stom om erin te trappen ook?



Naarmate hij zich verdiepte in de teksten vervaagde het stemmetje in zijn hoofd. Hij zakte in de teksten weg, verloor zich in de rijkdom. Hij was vergeten hoe mooi een liedtekst kon zijn, vergeten wat het effect van zijn teksten op hem waren. Alles om hem heen smolt weg, hij kon alleen nog aan die woorden denken. Bij sommige teksten kon hij een melodie, een rif, een drumsolo al horen.



Na een paar dagen legde hij het weer op de schoot van de zanger. Voor het geval dat de zanger hem daadwerkelijk alleen bij hem thuis had uitgenodigd om zijn teksten te lezen wilde hij zijn enthousiasme nog niet te veel laten blijken.



‘Ik heb het gelezen,’ zei hij. ‘Ze zijn aardig, maar er kan nog aan gesleuteld worden. Ik heb een paar aantekeningen gemaakt. Maar vertel, waar is het voor?’



De zanger staarde even voor zich uit, zei toen: ‘Ik heb een idee voor een nieuw album.’



Dat zette de drummer op scherp. Er rommelde iets in zijn buik, een laag tromgeroffel. Hij wilde springen, dansen, maar hield zich in. God, ja, een album. Wanneer zouden ze beginnen? Morgen? Waarom niet nu?



‘Ja,’ zei de drummer, ‘dat lijkt me niet zo’n gek idee. Met deze teksten kunnen we wel wat.’



De zanger glimlachte. ‘Kun jij misschien ook weer wat bij elkaar sprokkelen voor een nieuw huis.’ 



En pas toen de zanger dat had gezegd realiseerde hij zich dat hij al meer dan twee weken niet aan zijn oude huis had gedacht. Toen hij opkeek naar de zanger zag hij dat hij naar hem lachte.

De drummer zag zijn huis in vlammen opgaan. En het ergste was: hij kon er niets aan doen. In zijn tuin stond een hoge boom....

Aan de andere kant van het zand

Die vraag

Voor altijd kwart voor vijf

Dit is niet mijn huis

De brieven

Oefeningen in eenzaamheid

Nog heel even

Zeven verhalen over het eenzame leven van Steven

Hey, ouwe rakker. Wat leuk dat jij ook even bent komen kijken. Kom eens wat dichterbij het bed, bij je baasje, dat ik je kan aaien. Ja, goed zo. Dat vind je lekker hè, zo achter je oren. Vroeger ook al, toen je nog een pup was. Toen krabde ik ook altijd achter die oortjes van je, waar ik je toen in had gebeten omdat iedereen tegen me zei dat je dat bij husky’s moet doen. Dat doen husky’s, blijkbaar. Die bijten bij de geboorte in de oren van de pup, dan weten ze wie de baas is. Maar jij weet wel wie het baasje is, hè Spot, inmiddels. Heel goed. Ik ga je missen, jongen. Maar maak je vooral geen zorgen, er gaat goed voor je gezorgd worden als ik weg ben. Dat heeft je baasje tot in de puntjes uitgewerkt, wees gerust. Die laat z’n ouwe rakker echt niet zomaar in de steek, hè Spot? Niet na alles wat je voor mij hebt gedaan. Na al die keren dat je me meenam naar buiten om door het park te struinen, dat je bij me op schoot kwam zitten om met me te kroelen. Ik ben je eeuwig dankbaar, lief dier, als je dat maar weet. Ik hou van jou. We hebben een geweldige tijd gehad hè, samen. Nooit een wolkje aan de zon. Hé joh, wat zit je nou aan mijn vingers te likken. Gekkie. Je maakt er weer een smeerboel van. Je hebt zeker honger, is dat het. Ga nu maar, er staat een bakje brokjes in de hoek. Dan praat ik even met de rest.



Goh, wat een drukte om het bed. En dat allemaal voor mij. Snap jij dat nou, Bart, al die mensen voor mij? Nee, ik ook niet. Haha. Wat ben je ook een eikel eigenlijk hè, jij. Altijd grapjes maken. Mij voor schut zetten. Alleen God weet waarom wij vrienden zijn. Maar jij was wel mooi de eerste van iedereen, dat moet ik je nageven. In de zandbak was jij er al. Jij liet me zien hoe ik de mooiste torens kon maken, die ook nog eens overeind bleven staan. We speelden Mario Kart op onze Nintendo’s, ruilden Pokémons met elkaar. Tjonge, om te bedenken dat vroeger de levels van onze Charizards onze grootste zorgen waren. En wie er als eerste bij de eindbaas zou komen. Dat veranderde wel op de middelbare, hè. Toen maakten we ons ineens druk om meisjes en wie van ons er het eerste gekozen werd als de teams werden gemaakt bij de gymles. Weet je nog, die keer dat je je uitsloofde door op de tafel te dansen toen mevrouw Janssen weg was? En dat ze toen ineens in de deuropening stond en jouw kop zo rood als een tomaat werd? God, wat hebben we gelachen, toen. Dat waren tijden. De koningen van de school, jij en ik. Niemand deed ons wat. Op onze wenken bediend, werden we. Dat moet misschien toch wel de mooiste tijd van m’n leven zijn geweest. En dat zegt wat. Toen gingen we ook nog eens studeren in dezelfde stad. Het tweekoppige front. Wij tegen de rest van de wereld. Lallend van feest naar feest om uiteindelijk toch altijd weer uit te komen bij tante Cil.  



Ach, kijk nou wie daar is. Speak of the devil. Daar ben ik echt even stil van. Wat lief dat je bent gekomen, Cil. Jemig, nu moet ik toch bijna een traantje wegpinken. Nog steeds prima ter been, zie ik. Dat was even schrikken hè, toen ze zeiden dat je kanker had. Ja. Maar je hebt ze een poepie laten ruiken, die dokters. Tante Cil krijg je niet één twee drie kapot. En toen waren de rollen ineens omgedraaid, lig ik hier langzaamaan te vergaan. Het is fijn dat je er bent. Trouwens, dat je het even weet: ik heb al je adviezen opgevolgd. Ik ben nooit voor het geld gegaan, altijd voor de liefde. Ik ben blijven lachen en als het regende was ik degene die buiten stond te dansen. Volgens mij ben ik niet veranderd, alleen van buiten, en is Steven Steven gebleven. Kijk maar, het klokje zit nog om mijn pols. Kwart voor vijf, toch Cil? Ik krijg meteen trek in een bitterbal. Als hij nog warm is, tenminste. Haha. Zeg Cil, Bart, hebben jullie eigenlijk ooit mijn ouders ontmoet? Nee hè? Dan hebben jullie geluk, daar zul je ze net hebben. Kijk, ze schuifelen langzaam naar mijn bed.



Hey pap. Hey mam. Hoe is het? Met mij gaat het prima. Althans, als je niet meerekent dat ik hier lig. Ziet het er toch naar uit dat jullie me gaan overleven. En jullie zien er nog geweldig uit ook. Nergens een rimpel te bekennen. Nou, het is jullie gegund hoor. Bedankt, voor alles. Dat jullie er mijn hele leven lang voor me waren. Dat jullie van mij zo’n vrolijk kind hebben gemaakt, zo’n vrolijk mens, zo’n gelukkig iemand. Ik had me geen betere ouders kunnen wensen. Ik keek altijd uit naar het moment dat je me kwam ophalen van het kinderdagverblijf, mama, om dan samen hand in hand naar huis te lopen, naar papa. Ik herinner me de avonden op de bank, voor de televisie. Dat ik dan vroeg of ik nog eventjes op mocht blijven, nog heel eventjes op mocht blijven, en dat dat dan bijna altijd mocht als ik het lief genoeg vroeg. Jullie weten dat niet, maar mijn vriendjes wilden het allerallerliefst bij ons thuis spelen omdat ze dan verwend werden met koekjes en snoepjes en lekker drinken. Ik herinner me onze eindeloze telefoongesprekken. Ik een student in de grote stad, jullie nog steeds in het kleine dorp. Jullie wilden alles weten. Hoe het met mijn vakken ging, wat ik die week had uitgevreten, of ik al een vriendinnetje had. En ja, toegegeven, destijds kon dat weleens op mijn zenuwen werken, maar nu snap ik ook heus wel dat jullie dat alleen maar deden omdat jullie van me hielden. Houden. Ik kon altijd bij jullie terecht. Met vragen, met zorgen, met tranen: jullie ontvingen me met open armen. Daar ben ik jullie dankbaar voor. Ik heb me bij jullie mijn hele leven veilig gevoeld. Ik hou van jullie, papamama. Fantastisch waren jullie. Waarom zeggen jullie eigenlijk niets terug? Hey, waar gaan jullie nou naartoe? Kom eens terug…



Oké, volgens mij is het tijd om te gaan. Wat is het stil, ineens. Waar is iedereen? Ach, ze hebben het vast druk. Het is ook wel mooi geweest, zo. Ik heb toch eigenlijk best een geweldig leven gehad, als ik er zo over nadenk. Altijd vrienden om me heen, iedereen vol liefde. Fantastisch, was het. Werkelijk waar fantastisch. Echt. Geloof me. Een beter leven had ik me niet kunnen wensen. Maar… mag ik misschien toch nog heel even…? Ja, wat eigenlijk? Gewoon, nog heel even. Een paar laatste ademteugen … misschien nog een keer proberen die bal in de voetbalkooi te schieten in plaats van eroverheen … een laatste zandkasteel bouwen … nog een keer luisteren naar een fluitende vogel … nog een laatste keer Spots natte snuit in m’n gezicht … een laatste lach, laatste traan … een laatste verhaal … gewoon, nog heel e-

Hey, ouwe rakker. Wat leuk dat jij ook even bent komen kijken. Kom eens wat dichterbij het bed, bij je baasje, dat ik je kan...

Vandaag gaat hij naar buiten.



Hij is gedoucht, gewassen en geschoren. Zijn grijze haar is gekamd, zijn blouse gestreken, zijn borst staat vooruit. Het bestek ligt in de juiste lades, de papieren zijn gesorteerd, de brieven liggen in de prullenbak. Het aanrecht is leeg, de vloer is vuilvrij en het ronde brilletje op zijn neus heeft de juiste sterkte: alles klaar voor een tocht door het dorp.



Maar niet voordat hij eerst een uur op de bank heeft gezeten om uit het raam te kijken, op zoek naar een wit busje. Zodra de jonge gast in zijn PostNL-kledij door zijn voortuin loopt, springt Steven op van de bank en holt (voor zover je het voor iemand van zijn leeftijd ‘hollen’ kunt noemen) naar de deur, waar hij enkele seconden nadat de bel is gegaan opendoet.



‘Ah, u heeft een pakje voor mij,’ zegt Steven met een glimlach.



De jongeman zegt niets. Overhandigt hem de doos en steekt een apparaat met een pennetje naar hem uit, waarop Steven een krulletje zet dat in de verste verte niet lijkt op zijn handtekening. De bezorger haalt het apparaatje naar zich toe, gromt iets dat volgens Steven zou moeten lijken op ‘dag’ en draait zich weer om.



‘Mooie dag is het vandaag, vind je niet? Ook om post te bezorgen,’ zegt Steven nog tegen de rug die zich van hem verwijdert, maar die reageert niet meer. Wanneer de jongen in zijn busje stapt ziet Steven dat er twee witte staafjes in zijn oren zitten. Steven vraagt zich af waar hij naar luistert, of hij de muziek of de artiest zal herkennen. Of een mening van een gepensioneerde over muziek er voor de jeugd nog toe doet. In ieder geval: de motor van het busje begint te ronken en het antwoord op de vraag stuift de straat uit.



Nou goed, denkt Steven, we houden de moed erin. Hij gooit de deur met een vrolijk klapje achter zich dicht en gaat op stap.



Op straat is er bedrijvigheid: kinderen lopen fietsen rennen achter elkaar aan door het dorp, op zoek naar het volgende avontuur. Ouders met hun kroost laten de hond uit, zijn op weg naar de hockeywedstrijd of naar het wekelijkste uitje in het winkelcentrum. Zelfs de vogels zijn druk, want de nestjes bouwen zichzelf natuurlijk niet. &nbsp;



Wanneer Steven halverwege zijn weg naar het park is, rolt er een bal voor zijn voeten. Hij kijkt op: rechts van hem schreeuwt een stel kinderen vanachter de hekken van een voetbalkooi om de bal. Zoals ze daar staan is het net alsof Steven degene is die in het veld staat en de kinderen hem toejuichen. Het is lang geleden sinds hij een bal heeft getrapt, moet Steven toegeven, maar hij wil best een poging wagen. Hij lacht naar de kinderen, schreeuwt: ‘Daar komt ‘ie!’



De fonkeling in de ogen van die kinderen: die man gaat die bal een geweldige trap geven en dan kunnen wij verder spelen. Steven pakt de bal in zijn handen, neemt een diepe teug adem. Hij laat de bal een keertje stuiteren en trapt – te ver. De bal vliegt gracieus over de voetbalkooi heen en belandt ver aan de andere kant. Na een kreun van afschuw vallen de kinderen stil en hangen hun schouders naar beneden. Steven biedt nog aan de bal opnieuw te pakken, maar hij hoort een zachte stem vanuit de kooi: ‘Laat maar, wij gaan wel.’



De dag is nog niet voorbij, denkt Steven, we mogen de moed niet verliezen. We gaan naar het park.



Daar vindt hij op een open veld een speeltuin. Een van de toestellen bestaat uit twee torentjes die aan elkaar verbonden zijn met een gele buis waar je doorheen kunt kruipen. Een trap en een brandweerpaal aan de ene toren, een schuine klimwand en een glijbaan aan de andere. De glijbaan is populair: het ene kind is nog niet beneden of het andere sjeest er alweer achteraan.



Niemand speelt echter met het grote spelletje boter-kaas-en-eieren, aan de buitenkant van een van de torens. Steven draait alle negen schijven op blank. Misschien dat er vanzelf een kind uit nieuwsgierigheid aansluit als hij gewoon begint en dus doet hij de eerste zet: hij draait de schijf rechts bovenin zodat er een kruisje te zien is. Steven speelt langzaam, kijkt zeker een goede minuut aandachtig naar het raster voordat hij de volgende schijf naar een kruisje draait, maar er is geen enkel kind dat zich bij hem voegt, dat ook maar enige interesse in het spel toont. Daarbij komt dat boter-kaas-en-eieren verdraaid lastig in je eentje te spelen is, en dus eindigt Steven na tien minuten simpelweg met een raster vol kruizen.



Nee, daar zit niets symbolisch in, denkt Steven. Kansen zat. Kijk, daar rent een hond.



Een prachtige border collie, met een zwarte vacht en een witte snuit en buik. De tong hangt uit zijn bek en de staart wappert achter hem aan terwijl hij door het veld rent. Steven kijkt hem na, pakt een stevige stok op van de grond en wacht tot de hond bij hem in de buurt komt.



Het heeft een paar pogingen nodig, maar dan lukt het hem toch om met de stok de aandacht te trekken van de border collie die rakelings langs hem scheert. Steven laat met een gebogen rug de stok voor de neus van de hond op en neer gaan, alsof hij hem een lekker hapje voorhoudt. Het kwijl druipt van zijn tong en als Steven goed in zijn ogen kijkt ziet hij zichzelf glimlachen. Hij komt overeind en gaat klaarstaan om de stok weg te gooien, de hond zakt door zijn poten om op elk moment als een elastiek weg te schieten. ‘Apport!’ roept Steven en hij slingert de stok het veld in. De hond sjeest erachteraan en wanneer hij de stok bereikt struikelt hij bijna door zijn snelheid, maar uiteindelijk heeft hij hem te pakken.



Met zijn neus in de lucht en de stok in zijn bek kijkt de border collie om zich heen. Steven zwaait om zijn aandacht te trekken, roept zelfs nog ‘Hier ben ik!’ maar de hond lijkt hem niet te horen en sprint de andere kant op. Daar staat een jongeman hem op te wachten om de stok van hem over te nemen en hem weer een andere richting in te gooien, waarna de hond er weer achteraan rent en niet meer omkijkt naar Steven.



Ach, denkt hij, het was natuurlijk ook niet mijn hond. Hij ziet alleen die stok en zijn baasje. Volgens mij is het tijd voor een pauze.



Aan de rand van de speeltuin staat een loze, jongvolwassen boom. Eentje die al zonder zijstokken kan, maar die nog lang niet dik genoeg is dat je hem een knuffel kunt geven zonder aan de andere kant je eigen handen weer te voelen. Steven wandelt ernaartoe en gaat tegen de stam zitten, begint te mompelen.



‘Ja, boom, daar zitten we dan. Jij en ik. Mooi weer is het, hè? Lekker windje ook. Sorry, ik ben nooit zo goed geweest met small talk. Het helpt ook niet dat je niet terugpraat, maar je bent natuurlijk een boom. Bomen zijn niet zulke praters, heb ik gehoord. Ik ook niet, normaal gesproken. Ik luister liever. Naar jou zou ik ook wel kunnen luisteren, naar je bladeren, maar ik ben bang dat ik jouw taal nog niet versta. Nu ik zo bezig ben krijg ik ineens het gevoel dat ik nog nooit zo lang aan één stuk aan het woord ben geweest. Haha. En dat tegen een boom. Nou, je hebt het verdiend hoor, boompje van me. Omdat ik tegen je aan mag leunen. Laat mij maar brabbelen. Lekker brabbelen. Terwijl ik tegen je aan leun. Jij hebt nog langer dan ik. Wist je dat? Over tien of twintig jaar zit het er voor mij wel op, maar jij hebt nog een stukje langer te gaan. Wil je wat voor me doen? Als ik er niet meer ben, als ik onder de grond lig, wil je me dan komen opzoeken? Met je wortels? Dat je wortels mij dan door de grond heen zoeken, dat ze door mijn kist graven en me komen kietelen. Wil je me dan vertellen hoe het boven de grond is, wat ik allemaal mis? Ik denk dat ik je tegen die tijd wel kan verstaan. Dat zou ik heel fijn vinden, als je dat voor me zou willen doen. Ik zou je eeuwig dankbaar zijn. Dan heb ik ook een cadeautje voor jou. Ik heb een klein zakmesje bij. Ik zal je mijn initialen geven. Dan vergeet je me niet. Wil je me niet vergeten, boom? Dan ga ik je nu mijn cadeautje geven.’



Steven komt omhoog en draait zich om, begint te kerven. Als hij halverwege de laatste letter is wordt hij op zijn schouders getikt door een wat oudere man met een hesje en een helm.



‘Sorry meneer,’ zegt de man, ‘maar ik ben bang dat u even plaats moet maken. We gaan deze boom kappen.’



Steven knikt. Ja, denkt hij bij zichzelf, het heeft zo moeten zijn. Hij draait zich om, fluistert een zacht gedag en sloft weer terug naar huis.

Vandaag gaat hij naar buiten. Hij is gedoucht, gewassen en geschoren. Zijn grijze haar is gekamd, zijn blouse gestreken, zijn borst staat vooruit. Het bestek...

Buiten fluiten de vogels, zijn de bomen groen en de lucht blauw, maar als Steven denkt aan wat er achter zijn gordijnen zit komt hij niet verder dan de rand van zijn eigen balkon, vraagt hij zich alleen maar af hoelang het zou duren voor hij de stoep bereikt, of het pijn zou doen, vanaf twaalf hoog.



De gordijnen laten misschien net een reepje van tien centimeter licht binnen. De rest komt van het scherm van de tv en van zijn telefoon, maar die laatste verlicht vooral Stevens eigen gezicht. Een buitenstaander die naar binnen zou gluren ziet het volgende: een man op een bank met een gezicht verlicht als dat van een geest in een donkere kamer, omringd door opgestapelde pizzadozen en platgetrapte blikjes cola. Er staan vieze borden, glazen en pannen op het aanrecht, de prullenbak is duidelijk toe aan een nieuwe vuilniszak, maar in plaats van dat Steven er iets aan doet, blijft hij eeuwig zitten op die bank voor zijn tv, net zolang tot hij in slaap valt.



Over de salontafel verspreid liggen, tussen andere rommel, een stuk of twintig brieven. Het ruitjespapier en de blauwe inkt van elke brief is hetzelfde, ze zijn geschreven door dezelfde hand. Rechts bovenin de hoek staat consistent de datum: de brieven zijn met tussenpozen van vijf tot tien dagen geschreven. Eens in de zoveel dagen – oftewel: als hij zich ertoe kan zetten, of als zijn telefoon leeg is en hij geen zin heeft om hem op te laden – hijst Steven zichzelf van de bank en gaat met de lift naar beneden om te kijken of er nog een nieuwe brief in zijn postvakje ligt. Dan leest hij hem, laat hem een tijdje rijpen en schrijft er vervolgens eentje terug.



Zo gaat het nu al meer dan een half jaar, maar hoe het is begonnen kan Steven zich niet meer goed herinneren. Als je het hem zou vragen zou hij zeggen dat hij op een dag gewoon zin kreeg om een brief te schrijven over hoe het met hem ging en die te versturen. Op de vraag of het dan ging om een soort bezigheidstherapie of een schreeuw om hulp zou hij geen antwoord kunnen geven. In ieder geval kreeg hij een paar dagen na die eerste brief ineens antwoord van de ontvanger en sindsdien zijn de brieven niet gestopt.



Ook vandaag ligt er weer een nieuwe brief op hem te wachten. Het is twee uur wanneer hij opstaat, een koude, overgebleven pizzapunt van gisteren naar binnen propt en in dezelfde kleren als waarin hij de afgelopen drie dagen in slaap is gevallen naar beneden strompelt. Er ligt nog meer in zijn postvakje dan alleen de brief, maar de rest – reclamefolders en rekeningen waar ze op den duur vast iemand voor langs zullen sturen – laat hij liggen. Wanneer hij weer boven is en plaats heeft genomen op zijn bank opent hij de brief en begint hij met lezen.



Ha Steven,



Bedankt voor je laatste brief. Ondanks dat de inhoud ervan misschien niet altijd even vrolijk is, lees ik je brieven graag. Het is goed om te lezen dat het leven niet altijd rozengeur en maneschijn is, dat niet iedereen altijd maar met vrienden op pad gaat om geweldig leuke dingen te doen, dat een filter blijkbaar echt alleen doet waar het voor is: het lelijke wegfilteren. Ze zijn op een bepaalde manier troostend, je brieven. Ze laten me zien dat er ook nog echte levens zijn.



Dit alles zeg ik niet om je voor schut te zetten en ik hoop ook niet dat je het leest alsof ik zeg: ‘gelukkig zijn er altijd mensen die het slechter hebben dan ik’, maar ik zeg het om je hopelijk wat perspectief te bieden. Wat jij nu meemaakt is niet raar of apart, het is de normaalste zaak van de wereld. Je hoort steeds vaker over burn-outs, mensen die hun leven niet meer bij kunnen benen. Voel je dus ook geen lapzwans, voel je niet nutteloos: het is niet jouw schuld dat de wereld zoveel van je vraagt dat je brein en je lichaam het niet meer aankunnen. Neem je tijd. Zoek hulp als je dat ziet zitten. We hebben elkaar nooit ontmoet, dus ik vind het lastig om in te schatten hoe erg de situatie is, maar volgens mij is het vooral belangrijk dat je op je eigen tempo je rust probeert terug te vinden. Als je wil, kunnen we ook eens afspreken. Misschien is het goed om iemand te zien.



Je vroeg in je laatste brief hoe het met mij ging en volgens mij gaat het best goed. Ik ben druk aan het werk aan mijn derde roman, die Oefeningen in eenzaamheid gaat heten en waarvoor ik de eerste versie over een paar maanden in moet leveren. Ik moet toegeven dat ik aardig wat meters maak, maar toch, die deadlines werken me altijd op de zenuwen. Je schreef ooit dat jij ook schrijver wilde worden. Wil je me eens laten lezen wat je hebt geschreven? Ik ben heel benieuwd. Je kunt ook iets nieuws schrijven, als je wil. Geen zorgen, ik zal je geen deadline geven.



Als ik die van mij gehaald heb ga ik met Lisa op vakantie. We zijn van plan om op Bali te vieren dat we twintig jaar getrouwd zijn. Ik zal je een ansichtkaart of foto waarop we cocktails achteroverslaan besparen. Na de zomer gaat Anne voor het eerst naar de middelbare. Volgens mij vindt ze het spannender dan ze laat blijken, maar ze houdt zich sterk. Ze is slim en bijdehand zat, dus ze zal zich vast redden. Met Spot gaat het wat minder. Die ouwe husky begint kuren te krijgen, maar we hopen dat een bezoekje aan de dierenarts hem weer even op de been houdt.



Dan ga ik langzaam mijn brief afsluiten, Steven. Nogmaals: ik ben er als je me nodig hebt. Ik zal mijn nummer onderaan de brief zetten, mocht je me willen bellen of iets dringends te zeggen hebben. En als je vaker aan dat balkon van je gaat denken is het misschien een goed idee om gewoon de deur naar het balkon dicht te timmeren, voor de zekerheid. Hou goede moed, Steven, er komen vast vlug betere tijden.



Laat snel van je horen.



Liefs,



Je vriend



Steven staart nog een tijdje naar die twee laatste woorden, legt de brief dan weg en grijpt weer naar zijn telefoon. In de dagen die volgen leest hij hem nog drie keer. Hij stelt zich voor hoe zijn vriend in zijn kantoortje, omringd door boeken, hard op een typemachine tikt om zijn deadline te halen en hoe hij dat ondanks de zenuwen met liefde doet. Hij stelt zich voor hoe hij en zijn vrouw cocktails drinken en een geslaagd huwelijk vieren op een prachtig strand op een tropisch eiland. Hoe dat huwelijk een kind heeft voortgebracht waar ze trots op zijn, die ze zonder zorgen naar de middelbare school kunnen sturen. Hoe Spot de hond alle liefde krijgt die hij verdient. Hoe hijzelf in een donkere kamer zit en dit alles in een ander universum ook van hem had kunnen zijn. Dan pakt hij zijn ruitjespapier en zijn pen met de blauwe inkt, schrijft rechts bovenin de datum en begint aan zijn brief.

Buiten fluiten de vogels, zijn de bomen groen en de lucht blauw, maar als Steven denkt aan wat er achter zijn gordijnen zit komt hij...

Na iets meer dan een half uur rijden komt hij aan in Maarssen, op het hofje. Althans, het doet denken aan een hofje: aan de rand van de wijk staan er een stuk of vijftien huizen in een burgerlijk vierkantje om een groen begroeide speelplaats heen. Tussen de bomen en het gras vind je een pingpongtafel, een klimrek met touwbruggen en een glijbaan, een wipwap, wat stangen om koprollen aan te doen, een paar keien voor de natuurlijke uitstraling en een smal paadje om van de ene naar de andere kant te lopen, al heb je met een wandeling van twintig seconden eigenlijk alles al wel gezien.



Het moet een multifunctionele middag worden: een housewarming, een borrel, een sectie-uitje en een viering van het feit dat Elisa naast een zoontje nu ook een dochtertje gaat krijgen. Dat vindt Steven dan wel weer fijn; zo kunnen vier vergane middagen in één middag bij elkaar gepropt worden. Elisa regelt de locatie en het drinken, aan de rest van de docenten Nederlands de taak om de tafel vol te krijgen met borrelhapjes en andere snacks.



Op de bijrijdersstoel staat een koeltas, met daarin de twee bakjes met yakitori spiesjes. Katrien heeft een Google Docs aangemaakt, zodat ze allemaal in een mooi, overzichtelijk tabelletje kunnen aangeven wie ze zijn (‘Petra’), wat ze mee zullen nemen (‘pastasalade geitenkaas’) en of het vegetarisch is (‘wel kaas, geen vlees’). Steven heeft gezien dat er genoeg vegetarisch zal zijn, dus vond hij best dat hij vlees mee mocht nemen. Hij had het uitgerekend: er zitten acht spiesjes in een bakje en ze zijn met twaalf mensen, anderhalf spiesje de man. Eén bakje is te weinig, drie te veel, maar toen hij ze eenmaal in de supermarkt zag waren ze kleiner dan hij had gedacht. Toch nam hij er maar twee mee: vijftien euro was net iets te duur voor een middag waarop hij eigenlijk liever ergens anders zou willen zijn.



Met de spiesjes achter zijn rug belt hij aan bij het grootste hoekhuis en wordt hij door Elisa na een knuffel binnengelaten. ‘Zet je spullen maar op de eettafel, Steven,’ zegt ze terwijl ze een vluchtige blik werpt op de arm die achter zijn rug verborgen zit. ‘De anderen zitten buiten.’



Hij is aan de late kant, blijkbaar. Wanneer hij in de woonkamer komt ziet hij dat de eettafel al bijna compleet gevuld is met bergen aan voedsel. Wat in de Google Docs nog leek op een borrelhapje of op z’n minst een kleinigheid, blijkt in het echt een maaltijd te zijn waar bloed, zweet en tranen in zijn gestoken, met hoeveelheden voor een heel weeshuis. De stapel wraps met zalm en kip reikt bijna tot aan Stevens haargrens, de zelfgemaakte salade zit niet in een normale schaal, maar in iets dat lijkt op een enorme voederbak die je vindt op een boerderij. Er staan bakken vol stokbrood, eindeloos veel humus, snacks uit landen waarvan Steven niet eens wist dat ze bestonden en een zelfgemaakte quiche die er dan ook echt zelfgemaakt uitziet – of dat op positieve of negatieve manier dient te worden opgevat laten we in het midden.



En daar staat Steven, met twee aluminium bakjes met yakitori spiesjes die met een beetje moeite in één hand passen. Vlug moffelt hij ze ergens weg tussen de bakken en schalen. Misschien vergeten ze dan dat de spiesjes van hem komen, of kan hij bluffen dat dit heus niet alles is wat hij heeft meegenomen. Met een diepe zucht stapt hij de tuin in: de middag is nog niet eens begonnen en nu al staat hij met 5-0 achter.



Hij begroet zijn collega’s en wil in de kring plaatsnemen, maar dan blijkt er (hoe kan het ook anders) een stoel te weinig te zijn: 6-0. Uit de schuur wordt er een klapstoel voor Steven tevoorschijn getoverd waarvan hij nu al weet dat hij scheef zit, waarmee hij zich tussen Petra en Bas in de kring voegt. Steven heeft een grandioze hekel aan dit soort verjaardagskringen. Hij maakt zich klein en staart voor zich uit, luistert naar het gesprek dat Petra en Bas over zijn schoot heen aan het voeren zijn.



Natuurlijk gaat het over school – ook de andere gesprekken waarvan hij flarden opvangt gaan uitsluitend over lastige klassen en leerlingen die ze wel of niet mogen, over de uitslagen van de examens, over roddels over collega’s van andere secties (‘Weet jij nou of Beatrice zwanger is of dat ze gewoon wat is aangekomen?’), over wat we nou toch eigenlijk aan moeten met die verplichte leeslijst en ga zo maar door. Iemand oppert voorzichtig dat ze het op een middag als deze misschien een keertje niet over werk moeten hebben en dat gaat na instemmend geknik precies vijf minuten goed, maar dan is het gesprek alweer afgedwaald naar de gebreken van de schoolleiding en de veel te hoge werkdruk die ze als docenten ervaren.



Steven heeft nog geen woord gezegd, was dat ook niet van plan te doen, totdat iemand hem vraagt hoe het met hem gaat. Gelukkig hoeft hij niet veel verder na te denken dan ‘ja, goed,’ want daar staat Nico al op om het welkomstpraatje te houden. Het is niet zijn huis, maar als sectieleider voelt hij zich blijkbaar geroepen om de groep toe te spreken. Hij benoemt hoe fijn het is dat ze allemaal weer eens een keertje bij elkaar zijn, hoe ontzettend jammer het is dat Jannes en Dirk er door persoonlijke omstandigheden niet bij kunnen zijn, hoe fijn het is dat ze van Elisa’s nieuwe huis gebruik mogen maken, hoe fijn het eten er allemaal uitziet en hoe ontzettend fijn het is dat Elisa ook nog eens een dochtertje krijgt. Zo ontzettend fijn allemaal. Steven vindt het eigenlijk wel meevallen hoe fijn het allemaal is, op z’n scheve klapstoel.



Nico gaat verder: ‘Daarom hebben we als sectie een presentje voor je, een mooie plantenbak om je tuin mee op te vrolijken.’ (Steven wist hier niets vanaf.) ‘Daar aan die muur zal hij zeker mooi hangen.’



‘Ben je mal,’ piept Katrien. ‘Aan de schutting vangt hij veel beter licht.’



Dit ontketent een kleine oorlog, waarbij kamp Muur en kamp Schutting strijden om de plaatsing van een cadeau dat ze zelf hebben gegeven in een tuin die helemaal niet van hen is. Wanneer Josefien aanhaalt dat haar broer tuinier is en zij er dus meer verstand van heeft dan de rest (alsof kennis overdraagbaar is door familiebanden), grijpt Elisa in en biedt ze aan een tour door het huis te geven.



Iedereen vindt dat natuurlijk een geweldig idee, dus even later schuifelt Steven achter de rest aan door het huis. Bij elke kamer roepen ze ‘oh’ en ‘ah’ en ‘wat mooi’ en geven ze dezelfde complimenten die je iemand met een nieuw huis altijd geeft. Wat een mooie bank, wat een hoop natuurlijk licht, wat een fijne inrichting, wat een ruimte, wat een mooie plek voor de kleine, straks.



Petra vraagt waar Elisa die boekenstandaard vandaan heeft, Nico vraagt naar de reden achter alle scheepvaartreferenties in de jongenskamer, Katrien maakt een opmerking over de steile trap en het veiligheidsrekje dat ervoor zit, Bas maakt een ongepaste grap als ze in Elisa’s slaapkamer staan en Steven kijkt alleen maar naar alle foto’s aan de muur en de details van een ander mensenleven die je alleen bij iemand thuis kan vinden en denkt: dit is niet mijn huis, niet mijn leven, hier hoor ik niet. Ik heb niks te maken met jullie reis naar Rome die met een reeks foto’s op de overloop is uitgestald, ik hoef niet te weten welke eau de cologne er op je nachtkastje staat, welke tandpasta je gebruikt of hoe de douche eruitziet waarin je elke dag de viezigheid van je naakte lichaam spoelt.



Voor Steven voelt het alsof hij inbreekt in een leven dat zover van hem afstaat dat hij net zo goed van een andere planeet had kunnen komen. Hij snapt niet hoe zijn collega’s rond kunnen kijken alsof het een museum is; zelf voelt hij zich bij elke stap die hij zet misselijker worden. Wanneer Elisa een trap uit het plafond trekt om de zolder te laten zien wordt het hem te veel.



‘Ik voel me denk ik niet zo lekker,’ fluistert hij als de rest boven is en ze hem al lang niet meer kunnen horen. Hij draait zich om en loopt naar beneden. De spiesjes grist hij van de tafel, misschien kan hij daarmee ook zijn aanwezigheid uit het geheugen van zijn collega’s wissen. Buiten klapt hij zijn stoel weer in en bergt hem op in de schuur, de rest van de stoelen schuift hij dichter bij elkaar. Wanneer hij door het huis naar de voordeur wil lopen hoort hij gestommel op de trap. Zijn oksels worden nat en hij vlucht weer de tuin in. Hij gooit de spiesjes over de schutting en klautert er zelf achteraan, zoals hij vroeger ook altijd over de schutting klom als zijn ouders weer waren vergeten de poort voor hem open te doen.



Als hij aan de andere kant staat luistert hij naar wat er in de tuin gebeurt. Na een kwartier is zijn naam nog steeds niet gevallen. Wanneer Nico aankondigt dat zijn buik begint te rammelen en dat het misschien tijd wordt om ‘aan te vallen’, draait Steven zich om en slentert met de spiesjes onder zijn arm terug naar de auto. Hij eet ze thuis wel op. Alle zestien, voor hem alleen. &nbsp;

Na iets meer dan een half uur rijden komt hij aan in Maarssen, op het hofje. Althans, het doet denken aan een hofje: aan de...

Voor tante Cil



Wanneer hij uit de club komt stinkt zijn pak naar bier en pis en weet hij dat hij naar tante Cil moet. Zij zal vast weten hoe je pisgeur uit een pak kunt krijgen, hoe je kunt voorkomen op plekken te belanden waar je eigenlijk niet wilt zijn, hoe je de onzichtbare restanten van een ongeslaagde biercantus van je af kunt spoelen.



Hij had zich bij de studievereniging ingeschreven omdat ze tegen hem hadden gezegd dat hij de inschrijfkosten er alleen al uit zou halen met de korting die hij ermee op studieboeken zou krijgen, maar nu vonden zijn studiegenoten het na drie jaar toch tijd dat hij naar een activiteit zou komen. Een keuze had hij niet echt: op een vrijdagmiddag besloot men na het college over moderne literatuur collectief (althans, als je Steven niet meerekent) dat hij mee zou gaan. Wellicht dat de bespreking van Ik, Jan Cremer iets rebels in hen had opgewekt. Ze sleurden hem die avond nog net niet aan zijn kraag mee de club in.



Een biercantus is echter niets voor Steven, blijkt nu toch. Te veel mensen, te veel bier. Na een tijdje had hij al door dat iedereen zo zat was dat hij gewoon net kon doen alsof hij dronk en vervolgens een uur volhield met een biertje. Dat zorgde er echter niet voor dat hij ongehavend de avond door kon komen: mensen die zich met meters bier langs hem probeerden te wurmen, morsten het over hem heen en één iemand leek het een leuk idee om in het toilet tegen zijn been aan te pissen, als een hond tegen een boom. De studenten die hem hadden meegesleurd gingen in de menigte op en waren nergens meer te vinden, Steven vroeg zich af of er in deze club iemand anders was die op dat moment hetzelfde voelde als hij. Hoewel dat bijna wel zo moest zijn, kon hij het zich bij het zien van al die dansende en drinkende mensen niet voorstellen.



De pis op de broek was de druppel. Figuurlijk, natuurlijk. Hij deed nog een halve poging om met toiletpapier de schade te beperken, maar toen de doordringende pisgeur niet verminderde besloot hij rechtsomkeert te maken en de club te verlaten. Zijn studiegenoten zouden hem niet missen, dus hij zei ze dan ook geen gedag.



En nu staat hij daar als een natgeregende puppy naar de stoep te staren. In zijn hoofd loopt hij naar huis en komt hij binnen, ziet hij hoe sommigen van zijn studiegenoten niet thuis zijn omdat ze zichzelf ergens bezatten, hoe sommigen wel thuis zullen zijn en hem bestoken met vragen waar hij eigenlijk geen zin in heeft. Daarom besluit hij niet naar huis te gaan, maar naar de andere kant van de stad te strompelen, naar tante Cil, waar hij zeker weet dat hij niet onder wordt gepist en alleen maar vragen krijgt waar niet eens per se een antwoord op gegeven hoeft te worden, maar waarop hij dat altijd wel met liefde doet.



*



‘Och, jochie toch. Je ziet eruit als een verzopen poes.’ Haar rokerige stem kraakt door de pub wanneer hij binnenkomt, hij scheurt bijna net zoveel als haar oude en verrimpelde huid. ‘Zet je spullen lekker achter, kind,’ zegt ze, terwijl hij al onderweg is naar het magazijn. Het is een van de dingen die ze altijd zegt, ongeacht de situatie. Net zoals ze ook altijd vijf keer vraagt of hij echt niet nog een bitterbal wil nu ze nog warm zijn, een verzoek dat hij dan iedere keer geduldig glimlachend afwijst, alsof het de eerste keer is. Ze noemt hem uitsluitend ‘jochie’ en ‘kind’. Steven weet niet eens of ze wel zijn echte naam kent, maar dat maakt hem niet zoveel uit. Ze is niet vergeetachtig, als het goed is. Geen Alzheimer. Ze heeft het zelf maar amper door, haar standaard opmerkingen en vragen zijn natuurwetten geworden waar de kroeg, de wereld niet zonder kunnen.



Een andere natuurwet: de klok staat er standaard op kwart voor vijf. Steven heeft tante Cil er ooit naar gevraagd, maar ze &nbsp;had er geen bijzondere verklaring voor. Ze zei dat de klok gewoon ooit is gestopt met tikken, dat ze geen zin had om hem op te winden en hem toen dus simpelweg maar zo heeft laten staan. Een week later kocht Steven een fluthorloge van de markt voor een tientje, haalde de batterijen eruit en zette hem op kwart voor vijf. Hij deed hem om zijn pols en in de twee jaren die volgden is het aantal keer dat hij hem af heeft gedaan op één hand te tellen.



‘Wat heb je in godsnaam gedaan, kind, dat je er zo uitziet?’ vraagt ze als Steven terugkomt uit het magazijn. Voordat hij kan antwoorden staat er al een glaasje cola voor zijn neus – speciaal voor hem heeft ze Pepsi, de rest krijgt Coca Cola – en is ze aan het ratelen zoals ze dat altijd heeft gedaan, al vanaf de dag dat Steven hier binnenstapte om te schuilen voor de regen. Ze vult zijn hoofd met observaties, vragen en ongevraagde levensadviezen zoals alleen tante Cil dat kan, aan één stuk door. Ze vraagt hem naar de laatste verhalen die hij heeft geschreven (hier is Steven altijd blij dat ze niet op zijn antwoord wacht en hij haar niet hoeft te vertellen dat hij eigenlijk al een tijdje geleden is gestopt met schrijven) en ze vraagt of hij al een boekcontract heeft. Ze vraagt hem hoe het gaat met zijn studie en of hij met Nederlandse taal en cultuur als studiekeuze dan ook docent wil worden. Ze vraagt hem hoe het staat met zijn liefdes, wanneer hij nou eindelijk eens zijn vriendinnetje naar de bar meeneemt, het vriendinnetje dat hij overigens niet heeft en ook nooit heeft gehad. Ze zegt dat hij dunner is geworden, dat hij meer moet eten en vraagt of hij nog een bitterbal wil, nu ze nog warm zijn. Ze zegt hem dat hij nooit moet veranderen, wat anderen ook tegen hem zeggen, en dat tante Cil altijd tante Cil zal blijven. Ze zegt hem dat hij nooit voor het geld moet gaan, altijd voor de liefde. Dat hij moet blijven lachen en eens moet dansen in de regen. Ze vraagt hem of hij haar pakje sigaretten heeft gezien. Geeft hem een smakkerd als hij hem heeft gevonden. Op de mond, want waarom ook niet.



Ze zegt hem dat ze hem iets moet vertellen. Ze zucht en zegt: ‘Ik heb kanker, Steven. Terminale kanker. Over zes maanden ben ik dood.’ Drie zinnen, kogels die kraters van diameters groter dan zijn lichaam achterlaten in zijn maag.



Steven knikt. Voelt een hand in de zijne schuiven, een drijvend eiland dat eindelijk zijn weg terug naar zijn continent heeft gevonden. Omdat hij niet durft te kijken of ze huilt en niet wil dat ze ziet dat ook hij tranen in zijn ogen heeft, kijkt hij naar het versplinterde hout van de bar. Zo blijven ze een tijdje zitten, net zolang tot de klok nog steeds op kwart voor vijf staat en alle andere tijden hun waarde hebben verloren.



‘Het wordt laat,’ zegt Cil.



‘Het is pas kwart voor vijf,’ antwoordt Steven.



Cil snottert een lachje en haalt haar neus op. ‘Ja. Tijd om hier eens langzaam af te sluiten.’ Ze geeft nog een zacht kneepje in zijn handen en haalt dan die van haar terug. Misschien is ze bang dat ze hem nooit meer los zal laten als ze hem een knuffel geeft, al zou Steven dat geen probleem hebben gevonden. 



Steven drinkt zijn cola op en pakt zijn spullen, fluistert voor de zekerheid alvast gedag tegen het magazijn. Als hij terugkomt is Cil verdwenen en staat hij alleen in de bar. Hij wacht een tijdje, maar wanneer Cil na een kwartier nog steeds niet terug is snapt hij dat het tijd is om te gaan. Hij laat de bel boven de deur rinkelen, stapt naar buiten de donkerte in. Hij richt zijn blik op de grond en kijkt niet meer op, laat tranen achter als kruimels om zijn weg ooit nog terug te vinden. Zo strompelt Steven langzaam terug naar huis en denkt hij alleen maar: ze wist mijn naam dus toch.

Voor tante Cil Wanneer hij uit de club komt stinkt zijn pak naar bier en pis en weet hij dat hij naar tante Cil moet....

Natuurlijk is wat Stevens potlood in zijn notitieboekje krabbelt vele malen interessanter dan wat de stift van de docent op het bord achterlaat. In het lokaal zitten zo’n dertig leerlingen met hun vuist onder hun kin te wachten tot het pauze is en een docent die in veel te kleine letters een aantekening maakt die toch niemand gaat gebruiken om te leren voor de toets. In Stevens notities verschijnen werelden met kastelen, ridders en koningen, prinsen en prinsessen. Elven en dwergen verstopt in uitgeholde bergen, fantastische wezens die zich over land en door lucht en water bewegen. Volkeren die komen en gaan, een eeuwige strijd tussen goed en het kwaad – inmiddels is zijn notitieboekje geen notitieboekje meer, maar een andere wereld. Wanneer Steven ernaar kijkt, ziet hij niet het omslag, niet het gelijnde papier of de inkt, maar alle avonturen die hij erin heeft achtergelaten. Hij ziet de dappere ridder op weg naar de draak, hij ziet de jonge smid die stiekem verliefd is op de prinses, de heks aan de rand van het dorp die –



‘Steven? Ben je er nog?’ klinkt de stem van de docent.



‘Hm?’ Steven kijkt op. Om hem heen wordt er gegrinnikt en Steven slaat zijn ogen weer neer. Zolang hij naar zijn tafel kijkt hoeft hij de spottende pretoogjes van zijn medeleerlingen niet te zien. In gedachten slaat hij zichzelf voor zijn kop, hij had zichzelf nog zo voorgenomen voortaan beter bij de les te blijven. Al is dat voor de inhoud niet per se nodig: er is geen enkel vak waarvoor hij lager staat dan een zeven.



Meneer Dijkstra gaat rustig verder, alsof er niks gebeurd is. ‘Ik vroeg of je een voorbeeld wist van een impressionistisch gedicht van een tachtiger. Dat hebben we net behandeld.’



‘Ik ben een God in het diepst van mijn gedachten. Willem Kloos,’ antwoordt Steven. Hij mompelt het zachtjes tegen zijn tafel. Misschien dat hij daardoor bijna de ogen door de oogkassen van zijn klasgenoten kan horen rollen. Er gaat nog net geen collectieve zucht door het lokaal.



‘Heel goed, Steven,’ zegt meneer Dijkstra met een glimlach, ‘en weet je ook waarom het een impressionistisch gedicht is?’



Steven richt zijn blik weer op en kijkt om zich heen naar zijn medeleerlingen die hem met opgetrokken wenkbrauwen aanstaren. Komt er nog wat van, meneertje know-it-all? Steven schudt zijn hoofd. ‘Nee, sorry.’



Meneer Dijkstra kijkt hem fronsend aan en even lijkt het erop dat hij verder gaat vragen, maar dan besluit hij toch de beurt aan een ander te geven. Wanneer niemand het antwoord blijkt te weten legt hij het zelf nog een keertje uit, maar Steven luistert al niet meer. Wat de docent gaat zeggen weet hij toch al en hij heeft andere dingen om over na te denken. Waar hij zijn pauze door gaat brengen, bijvoorbeeld. Hij denkt na over de beste plek waar hij in zijn notitieboekje kan schrijven zonder uitgemaakt te worden voor kutnerd of homo. De beste plek om een duw of een poging om hem te laten struikelen te vermijden. De beste plek om te voorkomen dat er stukjes ham of ei in zijn nek worden gegooid. Tot nu toe heeft er niets gewerkt. Op de een of andere manier weten ze hem in elke uithoek van de school te vinden en als hij zichzelf een kwartier lang zou opsluiten in de toiletten durft hij niet te denken aan de verhalen die er de ronde zouden doen.



Wanneer uiteindelijk de bel gaat en iedereen als een stel gespannen veren opspringt om naar buiten te vluchten, blijft Steven besluiteloos in het lokaal zitten. Hij legt zijn tas op tafel en pakt langzaam zijn spullen in terwijl meneer Dijkstra zijn aantekening van het bord veegt. Hij pakt zijn lunch uit zijn tas en begint met kleine hapjes zijn brood op te peuzelen.



Wanneer meneer Dijkstra zich omdraait schrikt hij. ‘Steven,’ zegt hij, alsof hij zichzelf ervan moet overtuigen dat het inderdaad Steven is die nog voor hem zit. ‘Je weet dat het pauze is, toch?’



Steven knikt, neemt nog een hap van zijn boterham.



‘Hoor je die niet te vieren met je vrienden?’ vraagt meneer Dijkstra met een onschuldige glimlach. Steven weet niet zo goed of hij daar ja of nee op moet knikken, dus haalt hij maar zijn schouders op.



Dan lijkt het kwartje te vallen en komt er een blik op zijn gezicht die Steven maar al te goed kent en die iedere keer weer pijnlijk is. Een blik vol sympathie, met puppyogen en op elkaar gedrukte lippen die een vage glimlach vormen die heel goed weet dat het geen echte glimlach is. Op de een of andere manier voelt Steven zich bij zo’n blik altijd betrapt, kwetsbaar. Hoe vaak hij ook tegen zichzelf zegt dat het allemaal niet zo erg is als het lijkt, dat hij het ook best alleen kan: die blik zegt altijd precies het tegenovergestelde.



‘Is alles oké, Steven?’ vraagt meneer Dijkstra dan. Die vraag. Steven kan zich niet herinneren dat die hem ooit is gesteld. Hij sleept een zware glimlach op zijn gezicht en knikt.



‘Oké,’ zegt hij, al lijkt hij nog niet helemaal overtuigd. ‘Weet in ieder geval dat je altijd bij mij of iemand anders op school terecht kan om te praten. Als er iets is.’



Steven voelt een warme dankbaarheid in zijn buik en ineens beginnen zijn ogen te tranen, maar dat weet hij net op tijd te verbergen. Even komt het idee in hem op om gewoon maar al zijn gedachten naar buiten te slingeren, om er eindelijk vanaf te zijn. Om te vertellen over de pauzes en de stukjes ham en ei, over de struikelpartijen. Over het gescheld. Over het gedrink en geschreeuw van zijn ouders dat elke dag tot in zijn kamer doordringt. Over alles. Meneer Dijkstra staat daar, hij vroeg hem of alles oké was. Als er ooit een moment was om alles te vertellen is dit het, maar voordat hij eindelijk zijn mond open kan trekken en zijn hart kan luchten staat meneer Dijkstra al op vanachter zijn bureau.



‘Luister, Steven. De pauze is bijna voorbij en ik moet nog het een en ander doen voor mijn volgende les, dus ik ben bang dat je toch de rest van de pauze in de aula door moet brengen.’



Een klap in het gezicht had minder pijn gedaan. ‘Ja, natuurlijk. Sorry,’ stamelt Steven. ‘Tot morgen.’ Zonder meneer Dijkstra aan te kijken en zonder verder nog een woord te zeggen verlaat hij het lokaal. Hij slentert richting de aula met zijn blik gericht op de vloer. De strepen en vuilvegen die hij er vindt vormen de contouren van de ridders en kastelen van zijn volgende verhaal; langzaam maar zeker duwen ze de gebeurtenissen van net alweer naar een achterkamertje in zijn hoofd, netjes weggestopt tussen alle andere herinneringen die het niet waard zijn om ooit nog eens opnieuw zien.

Natuurlijk is wat Stevens potlood in zijn notitieboekje krabbelt vele malen interessanter dan wat de stift van de docent op het bord achterlaat. In het...

Wanneer ook het laatste kind met zijn hand in die van zijn moeder en zonder Steven gedag te zeggen is verdwenen en Steven dus alleen nog maar omringd is door nu alweer vergeten en morgen alweer platgestampte zandkastelen, graaft hij een gat en steekt hij zijn kop in het zand.



Hij blijft wroeten en komt alsmaar dieper en dieper. Het lijkt een eeuwigheid te duren en even krijgt hij het gevoel dat het zand hem zal doen stikken, maar dan voelt hij eindelijk, zoals altijd, dat zijn kruin de oppervlakte doorbreekt. Zodra Steven zichzelf helemaal heeft uitgegraven en hij al het zand van zijn lichaam heeft afgeklopt, ziet hij het oneindige strand, de opkomende zon en voelt hij de zachtjes kabbelende golven die zijn tenen kietelen. In de verte ziet hij zijn thuis: een gigantisch zandkasteel, dat als een soort berg uit de zee rijst.



‘Koning Steven is teruggekeerd!’ hoort hij iemand roepen. Mensen steken hun hoofden uit het raam van hun huis om een kijkje te nemen en voor hij het weet staan de straten vol onderdanen die hem aanstaren – na zijn maandenlange reis zullen ze hopen dat het goed nieuws is dat hij brengt.



‘En, mijn koning? Is er vrede?’ hoort hij iemand vanuit de menigte roepen.



Steven kijkt even om zich heen en glimlacht naar zijn publiek. Dan, nadat hij de wanhopige blikken vol anticipatie voldoende in zich heeft opgenomen, zegt hij: ‘Er is vrede.’ Het volk barst uit in luid gejoel en gejuich en onder een daverend applaus en kreten als ‘Lang leve koning Steven’ baant hij zich op zijn paard een weg naar zijn kasteel.



*



Wanneer Steven eenmaal is aangekomen blijkt dat zijn wederkeer tot in de puntjes is uitgedacht: zijn troon is gedecoreerd met de mooiste patronen in bladgoud, aan de stenen muren in de grote hal hangen prachtige banieren, een bard speelt op zijn lier en zingt een lied over het heroïsche leven van koning Steven. De tafels zijn gedekt met zilveren bestek en eindeloos veel eten, over de hele hal staan tonnen met mede en wijn verspreid. Zijn meest trouwe adviseurs geven hem hun complimenten over zijn diplomatieke prestaties en een klein comité aan knechten staat hun bevelen af te wachten.



‘Laat het feest beginnen!’ roept de koning en de knechten schieten weg. Steven neemt plaats op zijn troon en kijkt toe hoe de grote hal langzaam volstroomt. Vrienden en familie, de rijkste mensen van de stad, heersers van verre landen en hun gespuis; allemaal zijn ze erbij en komen ze even langs bij koning Steven voor een praatje. Steven, op zijn beurt, vertelt maar al te graag over zijn avonturen tijdens zijn reis. Over hoe hij door dorpen en steden trok die nog niet eens op Stevens landkaarten stonden, over de draak die hij met een enkele slag van zijn zwaard versloeg (‘Kijk maar, het zwaard ligt daar op tafel, met het bloed er nog aan’), over hoe hij tot slot een einde maakte aan de eeuwenlange oorlog met het rijk van koning Egbert, door alleen maar even met hem te praten. De luisteraars hangen aan zijn lippen, roepen ‘oh’ en ‘ah’ op precies de juiste momenten en schieten een eindeloze stroom vragen op Steven af, die hij natuurlijk maar al te graag beantwoordt.



Het feest lijkt een groot succes te worden – er wordt gelachen, gezongen en gedronken – totdat de deur van de grote hal met een kreet open wordt gebeukt en de bode al zwetend en hijgend binnen komt gestrompeld. Hij zwaait met een envelop. ‘De vijand,’ weet hij nog amper uit te brengen. ‘Egbert… de vrede was een leugen… allemaal afleiding. Oorlog… ze staan buiten.’ Compleet uitgeput valt hij met een doffe klap op de grond.



Koning Steven aarzelt geen moment: ‘Ten oorlog!’ brult hij. Hij trekt zijn zwaard uit de schede en stormt met harnas en al de grote hal door. Gesterkt door het lage, gevaarlijke geschreeuw van zijn soldaten die achter hem aan rennen sprint hij naar buiten, waar het leger van koning Egbert op een groot open veld op hem staat te wachten.



‘Egbert!’ roept hij. ‘We hadden een einde kunnen maken aan deze vete, je zult boeten voor dit verraad!’



Aan de andere kant van het veld is het enige antwoord een bulderende lach van koning Egbert, een lach die zegt: ‘Ach, naïef kind, dacht je nou echt dat we vrede zouden sluiten?’



Een woede begint te borrelen in Stevens aderen, hij balt zijn vuisten. ‘Wees klaar om te sterven, koning Egbert,’ fluistert hij in zichzelf. Dan draait hij zich naar zijn soldaten, kijkt zijn leger aan.



‘De tijd voor strijd is gekomen, vrienden,’ spreekt hij. ‘Verdedig onze stad, verdedig ons volk, verdedig onze trots. Sommigen zullen sterven, maar we zullen elkaar weerzien. Zo wij broeders zijn in ’t leven, zijn wij broeders in de dood.’ En met die spreuk draait hij zich weer om, zet hij de aanval in en stort hij zich in het gevecht. Pijlen vliegen door de lucht, paarden passeren hem aan alle kanten. Het metaal van zwaarden schiet rakelings langs zijn hoofd en zelf slaat hij als een bezetene door de harnassen van zijn tegenstanders. Bloed kleurt het gras rood, soms ligt er een afgehakte hand te wachten op de eerlijke vinder, maar Steven ziet dit niet. Er is een waas voor zijn ogen gekomen: het enige wat hij nog ziet zijn de soldaten die zijn weg naar koning Egbert blokkeren. Hij slaat en hakt en ontwijkt en langzaam maar zeker hoort hij de bulderende lach van Egbert steeds luider in zijn oor, maar dan &#8211;



Hij voelt een hand die hem bij zijn shirt vastpakt en hem naar de grond trekt. De kleine Steven slaat wild om zich heen, maar het lukt hem niet om de hand tegen te houden die hem door het zand heen sleept en hem uiteindelijk door het gat heen trekt, als water dat verdwijnt in een afvoerputje. Voor hij het weet wordt zijn hoofd aan de andere kant weer uit het zand getrokken. Wanneer hij zich omdraait ziet hij dat de hand die op zijn schouder ligt die van zijn moeder is.&nbsp; Ze houdt haar gezicht heel dichtbij het zijne en ze kijkt hem onderzoekend aan. Haar mascara is uitgelopen, haar ogen zijn rood. Haar haren zitten door de war, alsof ze net uit een auto-ongeluk komt gewandeld.



‘Sorry dat ik laat ben,’ zegt ze. ‘Er was een probleempje, thuis.’ Haar adem ruikt sterk naar iets dat Steven wel herkent, maar waarvan hij niet weet wat het is. Ze komt overeind en steekt haar hand naar hem uit. Een paar van haar nagels zijn afgebroken.



‘Kom, Steven. Tijd om naar huis te gaan.’ 



Zijn benen voelen zwaar, alsof de bak waarin hij zit ineens gevuld is met drijfzand. Toch stapt hij de zandbak uit en met een gebogen hoofd laat hij zijn hand in die van zijn moeder glijden, hoewel hij eigenlijk bang is dat haar afgebroken nagels hem zullen snijden. Samen lopen ze van het terrein af. Steven kijkt niet meer om; morgen zullen alle zandkastelen toch verdwenen zijn.

Wanneer ook het laatste kind met zijn hand in die van zijn moeder en zonder Steven gedag te zeggen is verdwenen en Steven dus alleen...

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Iduna Paalman, Thijs Joores, Erwin Hurenkamp, Oumaima Belkhdar
Website	Laurens Besselsen

Mike van Holsteijn

Stukken geschreven door Mike van Holsteijn

Begrijpend lezen & het examen

Taalkunde

Schrijven & formuleren

Spreken, luisteren & argumenteren

Literatuurgeschiedenis

De leeslijst

Het vak

Daar ben ik

Het concert

De zanger

De fan

De achtergrondzangeres

De pianist

De gitarist

De drummer

Nog heel even

Oefeningen in eenzaamheid

De brieven

Dit is niet mijn huis

Voor altijd kwart voor vijf

Die vraag

Aan de andere kant van het zand

Boeken voor de eeuwigheid

Birk

Bewilderment

Welterusten, kleine beer

Queenie

De schaduw van de wind

Menu

Social

Contact

Credits