Golden retriever

Vergadering

Vleugeltjes

Wasmiddel

Twinkel twinkel

Negen wandel-zkv's

Zondagochtend, zomer, Paramaribostraat. Op de eerste verdieping oefent iemand Twinkel Twinkel op de xylofoon. Zachte stemmen.

Zondagochtend, zomer, Paramaribostraat. Op de eerste verdieping oefent iemand Twinkel Twinkel op de xylofoon. Zachte stemmen.

I - Het kastje

II - de wasbak

Vijf verhalen over een kinderkamer vol herinneringen

Ik ben in Mortsel voor een wasbak die lijkt op de wasbak die ik zoek. Mortsel ligt in België, net onder Antwerpen. En de bel doet het niet. Het komt vaker voor dat de bel het niet doet in België.&nbsp;Ik&nbsp;klop op het woonkamerraam en besluit niks over de deurbel te zeggen.&nbsp;&nbsp;&nbsp;



‘Noorderbuur,’ schreeuwt een man door het raam.  ‘Nee, ik heet Waldemar,’ roep ik terug.  ‘Juist, u komt voor de lavabo,’ schreeuwt hij. ‘Ik weet van geen lavabo,’ roep ik. ‘Voor de afspraak.’ ‘Afspraak,’ roep ik.



Hij kantelt het&nbsp;woonkamerraam open, zo hoeft hij niet meer te schreeuwen. Achterdochtig scant hij mij. Zijn ogen zijn een beetje dichtgeknepen alsof hij tegen de zon in kijkt. Dan wijst hij naar mijn auto. Weer begint hij te roepen. Hij roept dat ik het wél ben, dat kan hij zien aan mijn kenteken. Ik kijk ook naar mijn kenteken maar zie&nbsp;niets&nbsp;vreemds. Ik wil gewoon die wasbak zien.&nbsp;



‘Lavabo,’ zegt hij.  ‘Nee, wasbak,’ zeg ik.  ‘Ja, kom maar binnen dan.’ ‘Voor de wasbak?’ ‘Ja, voor de lavabo.’ ‘Mij best.’



Hij veegt de vensterbank leeg, zwaait het raam verder open en ik klim naar binnen. Het ziet er gezellig uit. Een grote sfeerlamp verlicht de woonkamer en aan de muren hangen veel lijstjes met foto’s. Ik word altijd melancholisch als ik foto’s uit andermans leven zie.&nbsp;



Misschien omdat hij de foto’s nog heeft. Misschien omdat tijd en plaats samenkomen in dit moment zonder dat ik echt begrijp hoe de twee met elkaar verweven zijn. Ik herken de twinkeling van dat kind op de foto in zijn ogen. Hij staat daar met een hengel in zijn hand, als tiener op een klassenfoto en later met een geliefde die hij stevig omhelst. Er hangen veel foto’s met geliefden.&nbsp;



‘Mooie foto’s hè?’ vraagt hij. ‘Zeker,’ zeg ik.  ‘Ik sta op elke foto.’ ‘Mooi.’ ‘Zelf opgehangen ook.’ ‘Mooi,’ zeg ik nogmaals. 



Tegenover de bank hangen vier wasbakken aan de muur. Op die manier zijn ze aantrekkelijker voor de verkoop, legt de man uit.&nbsp;Ik mag er een uitkiezen. Ik kies die van de advertentie, met het gouden kraantje aan de linkerkant. De man geeft mij een moersleutel&nbsp;en ik zak door mijn knieën.



‘Zit goed vast hè?’ zegt hij. ‘Best wel ja.’ ‘Ook zelf opgehangen.’ ‘Joh.’ ‘Wat gaat u er eigenlijk mee doen?’ ‘Ik bouw een kinderkamer.’ ‘Gefeliciteerd!’ ‘Dankjewel.’ ‘Heeft u al een naam?’ ‘Oh, nee, ik ben iets kwijt.’  ‘Ah, zo.’ ‘Ja.’



Terwijl de moeren langzaam loskomen van de muur kijk ik naar mijn handen. Zouden de handen van Jonathan er nu ook zo uit hebben gezien?&nbsp;



Samen tillen we de wasbak door het raam naar buiten.&nbsp;Ik begrijp ook wel dat een woningbrand niet te blussen is met water uit een fonteintje als dit. Maar ik moet het proberen, ik had het moeten proberen.&nbsp;



Voor ik vertrek wil de man met mij op de foto. Voor mijn auto stelt hij een statief op met een grote camera. Ik heb het idee dat&nbsp;hij&nbsp;alles in zijn leven grondig aanpakt. Hij omhelst mij stevig als de camera flitst.&nbsp;



‘Het is goed zo,’ zegt hij.  ‘En het geld?’ vraag ik.  ‘De foto is voldoende.’ ‘Joh.’ ‘Succes met je zoektocht.’ ‘Jij ook,’ zeg ik.

Ik ben in Mortsel voor een wasbak die lijkt op de wasbak die ik zoek. Mortsel ligt in België, net onder Antwerpen. En de bel...

II – de wasbak

Vader en zoon waren geheel in het zwart gekleed, écht zwart, waardoor ik dacht dat ze vast een duur wasmiddel gebruikten. Het haar van de vader was eveneens zo glanzend donker dat het leek of ze dat haar er gelijk maar wekelijks bij wasten.

Vader en zoon waren geheel in het zwart gekleed, écht zwart, waardoor ik dacht dat ze vast een duur wasmiddel gebruikten. Het haar van de...

Waarom wil ik haar zo graag alles vertellen?&nbsp;Ik kom slechts voor het kastje. Die van de advertentie en dan praat ik maar door. Over hoe mijn achterkamer al leeg is en kijk, dit wordt het behang. Ik leg uit dat het van een verzamelaar komt, want dit behang vind je tegenwoordig nergens meer, ziet u, dat patroon, waar wordt dat tegenwoordig nog&nbsp;gemaakt? En dan ongeveer zo’n wastafel, en dat ik nog niet uit ben over het plafond, omdat ik de kleur niet meer voor me kan zien en hoe angstig me dat af en toe maakt. Dat herinneringen langzaam vervagen, of vervormen, of verdraaien, ik kom niet op het juiste woord, hier op de stoep van Aldo_1973.&nbsp;



‘Hoe heet u eigenlijk? U lijkt niet op een Aldo_1973…’ ‘Mijn man,’ zegt ze.  ‘Dacht ik al,’ zeg ik.  ‘Je komt voor het kastje?’ ‘Klopt.’ ‘Je bent een verzamelaar?’ ‘Nou niet helemaal.’



Ze laat het kastje zien en ik schreeuw het uit. Ze schrikt.&nbsp;‘Sorry,’&nbsp;roep ik, en daarna:&nbsp;‘Exact! Exact! Exact!’&nbsp;



Dit is ons&nbsp;kastje, van&nbsp;Jonathan en mij. Ik trek gelijk de bovenste lade open, prop mijn hand naar binnen en voel in de hoekjes. ‘Ja, het voelt hetzelfde, alleen…’



‘Alleen wat,’ zegt ze.  ‘Het laatje is kleiner dan in het echt,’ zeg ik.  ‘In het echt?’ ‘Het voelt alsof er ruimte mist.’



Ik vraag of het binnenhout is uitgezet. Of is het kastje na verloop van tijd geslonken, in zijn geheel kleiner geworden om ruimte te maken voor de andere meubels in deze woonkamer? Ik stop mijn tweede hand in het laatje, probeer mijn onderarm erin te proppen en terwijl ik duw en duw valt mijn blik op de donkere haren op mijn arm. ‘Welnee,’ roep ik, ‘het is niet het kastje dat het probleem is. Mijn handen zijn slechts groter, ik ben gegroeid. Het kastje is perfect! Ik neem ‘m Aldo, ik neem ‘m.’&nbsp;



‘Vijftig euro,’ zegt ze. Ik geef haar zestig.  ‘Dat is te veel.’ ‘Geef niet.’ ‘Dat is aardig.’ ‘Geeft niet,’ zeg ik nog eens. 



Ze vertelt dat het kastje nog van haar oma was. Een keurige vrouw met knokige handen. En die oma bewaarde alle fotoboeken van haar oma’s in datzelfde kastje en ik zeg dat het niet klopt. ‘Het klopt niet Aldo, of nou ja, voor jou klopt het, maar als jij nu andere verhalen gaat verzinnen bij dit kastje klopt het niet, snapt u?’ Ze kijkt bedenkelijk.&nbsp;



‘Ik verzin dit niet,’ zegt ze.  ‘Weet ik ook wel,’ zeg ik.  ‘Nou dan.’ ‘Wat, nou dan.’ ‘Ik verzin de verhalen over mijn oma niet!’



Ik moet het waarschijnlijk beter uitleggen. Dat zeiden ze tegen me op de universiteit. Beter uitleggen, want zo ben jij de enige die het begrijpt. Iedereen in de werkgroep was het daar mee eens, dat zag ik aan hun achterbakse blikken. Of nee, ze waren niet achterbaks. Ik studeerde Communicatiewetenschap en als je dan niet kan uitleggen wat je bedoelt, dan is het logisch dat de mensen vreemd naar je kijken.&nbsp;



‘Aldo, luister. Mijn achterkamer dus, heeft exact dezelfde afmetingen als onze slaapkamer van vroeger. En dat is geen toeval, begrijpt u. Daar moet ik iets mee. Dus als straks dat behang en het plafond precies zoals vroeger, als onze kinderkamer, en dan dit kastje links van Jonathans raam, misschien dat ik het dan weer terugvind. Als alles weer hetzelfde is. Aldo, snapt u?’



‘Mijn man heet Aldo,’ zegt ze.  ‘Ja, dat weet ik wel,’ zeg ik.  ‘En ik snap het niet.’ ‘Geen probleem.’ ‘Fijne dag.’ ‘Geeft niet.’

Waarom wil ik haar zo graag alles vertellen?&nbsp;Ik kom slechts voor het kastje. Die van de advertentie en dan praat ik maar door. Over hoe...

I – Het kastje

Elke dag was het een ander park. De ene dag viel haar oog op de rode bessen, in bescheiden trossen wachtend terwijl ze rijpten, de andere dag waren het de reuzebladeren van een brandnetel, of de weeïge geur van de balsemien. Vanochtend waren het de honderden groene esdoornvleugeltjes op de grond. Meteen zag ze Micky voor zich, haar eerste geheime liefde op de kleuterschool, die er een openbrak en op de brug van zijn neus plakte en lachte.

Elke dag was het een ander park. De ene dag viel haar oog op de rode bessen, in bescheiden trossen wachtend terwijl ze rijpten, de...

Vrouw loopt naar het park. Wanneer ze haar leven niet meer begrijpt, leggen de bomen het haar uit.

Vrouw loopt naar het park. Wanneer ze haar leven niet meer begrijpt, leggen de bomen het haar uit.

Het baasje sloeg rechtsaf en de golden retriever rende nog mijn kant op, met een soort glimlach. Heel even leek het alsof dit&nbsp;mijn&nbsp;hond was, alsof we altijd al voor elkaar bestemd waren en zowel de hond als ik dit wisten. Maar toen sloeg de hond ook rechtsaf en ik liep door met de Jumbo shopper bungelend tegen mijn knie bij elke stap.

Het baasje sloeg rechtsaf en de golden retriever rende nog mijn kant op, met een soort glimlach. Heel even leek het alsof dit&nbsp;mijn&nbsp;hond was, alsof...

Première

Paola

Levan

Astrid

Elizabeth

Lyanna (Slot)

Zeven verhalen over een verdwenen ballerina

Iedereen zei altijd dat ik zoveel geluk had. Dat mijn ouders eindelijk iets hadden om naar uit te kijken nu ze in het grijze Nederland woonden en vastzaten aan geestdodende banen. Dat er zoveel meisjes waren die in mijn (ballet)schoenen wilden staan. Dat het een sprookje was. Als ik een slechte dag had wilde ik tegen al die mensen zeggen dat het ze zelf maar eens moesten proberen. Probeer maar eens dagen van twaalf uur te maken, probeer maar eens door al je blessures heen te dansen. Probeer überhaupt maar eens op spitzen te gaan staan. Ik dacht dat verdwijnen de oplossing zou zijn. Geen repetities en kritische balletmeester. Geen recensenten die elke verkeerde stap zagen, altijd weer iets te zeiken hadden. Ik werd gek van al die prikkende ogen van het corps de ballet, vande ballerina’s die weliswaar tegen me opkeken maar het me ergens ook misgunden. Ik werd zelfs gek van de mensen die het beste met me voor hadden. Misschien wel omdat ze me op een voetstuk plaatsen. Omdat ze me niet konden ze zien als een van hen. De stewardess spreekt me aan in het Georgisch, vraagt om mijn ticket. Ik loop naar mijn stoel en ik ben blij met mijn plekje bij het raam, dat ik straks nog een laatste blik kan werpen op de Zwarte Zee als het even mee zit. Natuurlijk bracht mijn vertrek een aardverschuiving teweeg. De kranten puilden uit en de politie werd ingeschakeld. Astrid zag eindelijk haar kans schoon om in de spotlights te staan bij een juicekanaal. Ze bracht de grootste onzin de wereld in. Dat ik nog steeds een van haar beste vriendinnen ben, terwijl ik haar al jaren niet meer spreek. Het balletgezelschap liet weten dat ze mijn plotselinge verdwijning ‘betreurden’ en het ‘een enorme schok was’. Onderaan het bericht stond in dikgedrukte letters het nummer van de politie. Anderen bleven stil. Ondertussen maakte ik lange wandelingen door de bossen, reed ik paard door de bergen, spoorde ik oude familieleden op die ik dwong niets over mijn plotselinge bezoek te vertellen. Natuurlijk belde uiteindelijk één van hen mijn moeder op. Waarschijnlijk had ik hetzelfde gedaan als ik een van mijn tantes was geweest. Mijn spieren begonnen te zeuren, smeekten om arabesque’s en grand jetés. En toen wist ik het. Wat je eenmaal in je lichaam hebt gestopt gooi je er niet zomaar meer uit. Het lichaam vormt je. Ik kon niet zomaar uitwissen wie ik geweest was. Ik huilde bij het meer van Tobavarchkhili. De stewardess zegt dat we onze stoelriemen vast moeten maken. Ik check nog een keer mijn berichten voordat ik mijn telefoon uitzet. Het laatste whatsappje is van Bas. Ik jou ook, stuur ik terug.

Iedereen zei altijd dat ik zoveel geluk had. Dat mijn ouders eindelijk iets hadden om naar uit te kijken nu ze in het grijze Nederland...

waarom ik nooit voor naturelchips ga

ritueel

verzamelen/kwijtraken

'in de afgelopen jaren heeft de librije een idiosyncratisch handschrift ontwikkeld'

de focus ligt nu op afleren zegt mevrouw smits

Vijf gedichten vanuit een klassenmigrant

er was eens een debat ik was een partij ik zei jullie lullen uit je nek friet is niet van melk gemaakt



een onbetwistbaar feit zoals een das niet per definitie chic een vork niet in een linkerhand een bijstandsgerechtigde profiteert



niet van pepernoten in de lente die de voedselbank strooit omdat de andere partij nachtmerries krijgt bij het idee van gebrek op een heerlijke avond



ik had een punt zij lulden zoals zij altijd doen de eenmansjury zei een strafpunt kan je krijgen



dit is geen argument dit is een aanval hoe durf je de andere partij rechtstreeks aan te spreken



dus friet was toch van melk gemaakt de jury zeer overtuigend gespeeld door mijn docent ik vang veel stof voor lessen maar word nooit



hak mijn vingers af snijd mijn strot door mijn hele leven alleen maar meesters gehad

er was eens een debatik was een partijik zei jullie lullen uit je nekfriet is niet van melk gemaakt een onbetwistbaar feitzoals een das niet...

ik voel de onderbuik de druk op het kruis is reflexief



was ik vrouw en zichtbaar men noemt het intuïtie nu is het gewoon agressie angst door een afwezige vader onvoldoende onderdrukt



zes maanden later vergeet ze bijna haar portemonnee ze zegt het komt er niet op aan er staat pasta in de koelkast



niet vol maar verzadigd besluit ik nathan sid voor haar tv die slechts als decoratie dient en ik dan ben ik beeld



of kijker



adriaan van dis werd opnieuw gevraagd voor zomergasten niet door haar ik zei nog hij is een klassenmigrant



uit een uitgeholde oppervlakte kwam de mwoah ze zag een oude witte man ze had geen tijd voor woordspelletjes ze ging



buiten mij om



ontwikkelt zij een idiosyncratisch handschrift ik zal het nooit kunnen lezen ik zal nooit niet het hoofd verliezen in de keuken



(ook al ken ik indisch en zij niet)

ik voel de onderbuikde druk op het kruisis reflexief was ik vrouw en zichtbaar men noemt het intuïtienu is het gewoon agressie angstdoor een afwezige...

‘in de afgelopen jaren heeft de librije een idiosyncratisch handschrift ontwikkeld’

ik verlies me op jouw schoot van klittenband



bloter en bloter en bloter lig ik boven de deken naar de strepen glassex op jouw wandspiegel te staren



dit is niet mijn glans



alles heb ik gespaard stoepmuntjes hemden van logés en voorlichtingscondooms dominante partners de limiet van mijn absorptievermogen bereikte ik al vroeg



we weten allebei dat vakjes vloeien over en in elkaar laat herinneringen doodgeboren laat ze in dit bed



(weten wij dit allebei?)



iedere ochtend pluk je onze haren van je af stopt ze in een doosje met vakjes voor maandag dinsdag woensdag

ik verlies meop jouw schoot van klittenband bloter en bloter en bloterlig ik boven de dekennaar de strepen glassex op jouw wandspiegel te staren dit...

ik vertel mijn scharrel dat ik nooit een vaatwasser heb gehad we liggen op bed – ik op de rand zij in het midden bloed loopt in mijn ogen



slaapmoe kreunt ze: had je soms geen afwas



ik weet dat ik laf was door niet te snurken de volgende keer heb ik erectieproblemen daarna krijg ik de knoopjes van mijn blouse niet los op het laatst zijn de sleutels vergroeid



we kennen elkaar van toen de trein vol zat en de eerste klas werd opengesteld ik mocht op haar schoot zitten



de rollen ik richt me op ze ziet een rug die krom had moeten staan van het werken op handen en knieën



ze noemt me een rodeostier haar rodeostier



ik drink thee uit het waterglas ben niet in de positie haar een koosnaampje te geven

ik vertel mijn scharrel dat ik nooit een vaatwasser heb gehadwe liggen op bed – ik op de randzij in het middenbloed loopt in mijn...

mijn riem heeft er een gaatje bij een stille zweep van anderhalve middel



de bolle was mijn naam bedacht door mijn broer terwijl hij met een duplosteen de zachtheid van mijn wangen testte



mijn broer heette de lat hoe kan één zak chips tot twee uitkomsten leiden



hij graait nog steeds iedere dag twee kommen leeg zijn ribben zijn te tellen



ik eet nu puntpaprika’s leer de zaadlijst weg te snijden in één haal mijn ribben zijn te tellen



iedere ochtend



als ik mijn pak aan trek haal ik de riem zo strak aan dat ik weer een buikje krijg

mijn riem heeft er een gaatje bijeen stille zweepvan anderhalve middel de bolle was mijn naambedacht door mijn broerterwijl hij met een duplosteende zachtheid van...

Het vak

De leeslijst

Literatuurgeschiedenis

Spreken, luisteren &amp; argumenteren

Schrijven &amp; formuleren

Taalkunde

Begrijpend lezen &amp; het examen

Zeven gesprekken met scholieren over het vak Nederlands

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe kijken ze naar begrijpend lezen en het examen?



***



Op 15 mei 2024 is het zover: het Centraal Schoolexamen Nederlands. Het is een examen dat ieder jaar toch weer een beetje in de schijnwerpers staat en ieder jaar weer een recordaantal klachten lijkt binnen te krijgen. Toen ik mijn examen in 2017 deed, hadden we ook zo’n record, en de middag na het examen vlogen de memes al over het internet. Een hellend vlak? Wat de fuck is dat? Een filmpje dat het allemaal goed samenvat is <a href="https://www.youtube.com/watch?v=7L2DqpFboR0">hier te bekijken</a>.&nbsp;



Het CSE Nederlands is volledig gefocust op begrijpend lezen en bestaat zoals velen zich waarschijnlijk nog kunnen herinneren uit een aantal teksten met vragen (<a href="https://www.examenblad.nl/2023/vwo/vakken/talen/nederlands-vwo">zie hier het examen van 2023</a>). Natuurlijk tellen er ook cijfers die je voor andere onderwerpen hebt gekregen mee voor je uiteindelijke cijfer op je diploma, maar het CSE blijft toch de grande finale. Dat maakt begrijpend lezen automatisch een van de belangrijkste onderdelen van het vak, en dat terwijl er zo onwijs veel kritiek op het vakonderdeel is. De leesvaardigheid is aan het dalen en neerlandici en docenten Nederlands halen soms zelf ook niet eens hoger dan een acht voor het examen. Hoe moet het die leerlingen dan lukken een ruime voldoende te scoren? Het resultaat is dat leerlingen worden gedrild om dat examen door te komen &#8211; een examen dat wellicht überhaupt niet deugt.



Maar goed, we beginnen bij het begin. Ik ben in eerste instantie benieuwd of die leerlingen zelf ook vinden dat het slecht gesteld is met hun leesvaardigheid. Daarom begin ik deze laatste aflevering met de volgende stelling: ‘Doe je hand in de lucht als je vindt dat het allemaal wel meevalt met hoe slecht jullie kunnen lezen.’



Tot mijn verbazing blijven alle handen omlaag. Misschien is het kortzichtig van mij, maar ik had eerlijk gezegd verwacht dat deze pubers het allemaal maar gezeik van die gekke volwassenen zouden vinden, dat ze zouden vinden dat ze heel goed kunnen lezen maar dat die teksten gewoon stom zijn, dat tijden veranderen. Maar nee: ook zij denken dat hun generatie iets als een leesachterstand heeft.



‘Hoe komt dat, volgens jullie?’



Er wordt even nagedacht. ‘Onze ouders moesten vroeger volgens mij wel veel meer boeken lezen dan wij nu,’ zegt Danja. Fleur voegt daar nog aan toe: ‘En kinderen grijpen tegenwoordig toch sneller naar hun telefoon dan naar een tekst.’



‘En wat vinden jullie er dan van dat die leesvaardigheid achteruit gaat?’ vraag ik.



Gelukkig is de consensus dat ze niet bepaald vrolijk worden van het idee. Ook zij vinden leesvaardigheid een basisvaardigheid waar ze hun hele leven mee te maken krijgen, ook tijdens hun studies straks.&nbsp;



Daarnaast merken ze dat hun algemene kennis wat minder is. ‘En dan zeggen ze dat ik vaker het nieuws moet lezen,’ zegt Esther.&nbsp;



‘Ik ben dat ook wel echt van plan,’ antwoordt Famke. ‘Ik heb de NOS-app al op m’n telefoon geïnstalleerd.’



Toch weer die telefoon. Sorry, dat klinkt misschien alsof ik zelf elke dag de krant lees, maar ik gebruik m’n telefoon ook om het nieuws te consumeren. Het is in ieder geval beter dan het nieuws meekrijgen via sociale media, omdat het niet altijd even duidelijk is hoe betrouwbaar de bron is. Leerlingen hebben tegenwoordig steeds meer moeite met het beoordelen van de kwaliteit en geloofwaardigheid van teksten, het reflecteren op en evalueren van inhoud en vorm en het omgaan met conflicterende informatie.



‘Herkennen jullie je daarin?’



‘Niet per se,’ zegt Jasmijn. ‘Ik vind dat ik best kan beoordelen of een bron betrouwbaar en geloofwaardig is, alleen kan ik niet altijd verwoorden waarom.’



Daarin krijgt ze bijval. Op zich is het meestal prima als je alleen al die betrouwbaarheid aan kunt aanvoelen, maar helaas gaat het bij het vak Nederlands vaak juist om die verwoording. Ze krijgen ook vaak zat open vragen op het examen waarin ze hun antwoord zo beknopt mogelijk moeten verwoorden.



Dat brengt ons weer terug bij het examen. En omdat het de laatste aflevering is, vind ik dat ik er best een tweede stelling in mag gooien: ‘Doe je hand in de lucht als je vindt dat het CSE Nederlands je algemene taalvaardigheid toetst en daarmee voldoende is.’



De handen blijven wederom omlaag. Top. Natuurlijk is Nederlands een veelzijdig vak en is het zo goed als onmogelijk om een toetsvorm te vinden waarin al die aspecten op het examen aan bod komen, maar toch zou het fijn zijn om een vorm te hebben die iets meer bewerkstelligt dan alleen begrijpend lezen.&nbsp;



‘Wat is er allemaal mis met het examen Nederlands, volgens jullie?’



‘Ik vind het gewoon stom dat het bijna altijd gokken is wat ze nou precies willen horen,’ zegt Fleur. ‘En ik heb vaak het gevoel dat ik iets best goed heb beargumenteerd, maar omdat het dan niet in het antwoordmodel staat, is het meteen fout.’



Dat zijn interessante punten. Het voordeel van een tekst met vragen en een antwoordmodel is dat het enigszins makkelijk na te kijken is, zonder al te veel ruimte voor discussie &#8211; wat bij een examen dat op zo’n grote schaal wordt afgenomen handig is om het voor alle leerlingen zo eerlijk mogelijk te houden. Het nadeel is echter wel dat er weinig ruimte is voor nuance, waar de teksten die op examens worden gelezen echter vaak wel om vragen. De vragen en antwoorden zijn heel zwart-wit, goed óf fout en er zijn weinig tussenwegen. Daardoor wordt zo’n tekst eerder een puzzel die ze moeten oplossen dan een tekst die ze moeten begrijpen. Natuurlijk kan een docent ervoor kiezen één of twee punten te geven als het gaat om een vraag met meer punten, maar ook daarvoor staat vaak uitgeschreven voor welke elementen een leerling een punt krijgt of niet.



‘En ik vind het ook stom dat je voor je antwoorden een maximaal aantal woorden hebt,’ zegt Jasmijn. ‘Ik zou iets veel beter uit kunnen leggen als ik iets meer woorden zou mogen gebruiken.’



‘Dat snap ik,’ zeg ik, ‘maar je moet natuurlijk ook leren je antwoorden beknopt en helder te formuleren, zonder al te veel omwegen.’



Een knik met tegenzin: dat snappen ze dan ook wel weer.



‘Maar de teksten die we moeten lezen slaan ook echt nergens op,’ zegt Danja.



‘Hoezo niet?’



‘Allemaal saaie teksten over saaie onderwerpen.’



‘Oké, maar wat voor soort teksten zouden jullie leuk vinden om te lezen? Zouden jullie dan bijvoorbeeld fictie willen? Of een mix?’



Op zich zou fictie ze best leuk lijken, zeggen ze, maar natuurlijk hebben ze ook al literatuurtoetsen gehad. Daarnaast benoemt Fleur dat ze zakelijke teksten in principe wel op een examen thuis vindt horen. Desalniettemin zou een mix misschien leuk zijn, voor de afwisseling. Zo wordt het examen wellicht dragelijker én wordt de taalvaardigheid ook nog in iets bredere vorm getoetst, omdat leesvaardigheid natuurlijk niet alleen op zakelijke teksten van toepassing is.



‘Even uit nieuwsgierigheid,’ zeg ik, ‘wat voor cijfer hopen jullie te halen voor het examen, straks?’



‘Als jij als neerlandicus maar een 8 haalt, zou ik allang blij zijn met een 6,’ zegt Esther.



‘Ik ook,’ voegt Jasmijn toe. ‘Als ik nu een 6 haal ben ik zeer tevreden en dan zeg ik vrolijk dag tegen de middelbare.’



Zulk soort uitingen stemt men misschien wat pessimistisch, maar helaas is dit wel de realiteit. In plaats van persoonlijke ontwikkeling en het daadwerkelijk iets bijbrengen waar die scholieren wat aan hebben, lijkt de middelbare school zoals het nu is vormgegeven soms eerder een plek om alleen je diploma te halen zodat je op je studie straks echt iets nuttigs kunt leren. Het is een realiteit &#8211; en mentaliteit &#8211; waar we volgens mij (en velen met mij, denk ik) vanaf zouden moeten. Het maakt van de middelbare school een fabriek waar leerlingen wordt aangeleerd dat het vwo beter is dan het vmbo, hoe hoger de cijfers hoe beter. Het werkt hokjesdenken in de hand en bevordert een maatschappij waarin we meer waarde hechten aan ons opleidingsniveau, beroep en salaris dan aan het leiden van een gelukkig leven, het liefst in een wereld waarin we allemaal op gelijke voet onze bijdrage leveren aan de samenleving. Het onderwijssysteem is een van de belangrijkste pilaren waar een maatschappij &#8211; en haar toekomst &#8211; op rust. Een verandering van het onderwijs kan uiteindelijk doorwerken in een verandering binnen de maatschappij.



Tot zover mijn tirade. Omdat het de laatste aflevering van de reeks is, vond ik dat ik mijn moment maar even moest pakken voor het te laat zou zijn. Maar goed, om die verandering in het onderwijs te bereiken zou een paradigmawisseling nodig zijn; we zouden compleet moeten hervormen wat we als mensen in een samenleving waarderen. Dat zie ik op korte termijn niet gebeuren, dus voor nu is het zaak om te roeien met de riemen die we hebben en het onderwijs zo goed en draaglijk mogelijk te maken binnen wat de kaders ons toelaten.



Ik zou deze reeks heel graag af willen sluiten met een alomvattende oplossing, een alternatief examen dat alle problemen als sneeuw voor de zon doet verdwijnen, maar dat zit er helaas niet in. Daar zijn slimmere en meer ervaren mensen voor nodig dan ik &#8211; en het gaat langer kosten dan een paar weken om begrijpend lezen (en het vak Nederlands in het algemeen) te hervormen. Ik hoop dat ik met deze reeks in ieder geval wat stof tot nadenken heb gegeven, waar anderen weer mee verder kunnen. Of dat gelukt is, zien we vanzelf.



*



Ergens gaat er een bel, het interview zit erop. Terwijl de leerlingen langzaam opstaan en al kletsend hun tassen inpakken, veeg ik de lege snoepzakjes in de prullenbak. Allemaal pakken ze nog snel een Maoam of een zakje Haribo voor onderweg naar het volgende lokaal, waarna ik de resterende halve kilo weer in m’n tas prop. Ik bedank ze voor hun tijd, zeg dat ik het leuk vond om ze weer even te zien. Waarschijnlijk zal het de laatste keer zijn &#8211; nu echt. Ik wens ze succes met de voorbereidingen van hun examens, hoop dat ze allemaal slagen en een mooi leven tegemoet gaan. Ze zeggen bedankt, tot ziens. Een voor een schuifelen ze het lokaal uit, met een voorzichtige glimlach die verklapt dat ook zij snappen dat dit waarschijnlijk een definitief afscheid zal zijn. Het liefst had ik nog uren met ze gekletst, maar ze moeten door. Allemaal moeten we door. Door met onze dag, en weer op naar de volgende. 



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het...

Begrijpend lezen & het examen

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat weten ze eigenlijk van taalkunde?



***



Disclaimer: taalkunde is niet mijn specialiteit. Tijdens mijn studie Nederlands koos ik voor het pad van de letterkunde en had ik in mijn eerste jaar zonder de hulp van een studiegenootje (nogmaals bedankt daarvoor, H.) de boel nooit overleefd. Grote delen van taalkunde waren voor mij net iets te wiskundig, al vond ik de achterliggende taalkundige theorieën over taalverandering, dialecten en fonetiek altijd wél interessant. Taalkunde op de middelbare school gaat tegenwoordig vaak niet verder dan grammatica en werkwoordspelling, en hier en daar een taalkundig onderzoekje. Heel lang wordt er verder niet stilgestaan bij de ontwikkeling van onze taal (ook doordat er wegens tijdgebrek soms ook niet langer stilgestaan bij kan worden), terwijl het toch een enorm onderdeel is van de Nederlandse taal én de studie Nederlands. Waarom dan niet op school? Ik denk dat taalkunde op de middelbare, als we het een beetje goed aanpakken, zeker aan zou kunnen slaan bij leerlingen.



Om het onderwerp aan de leerlingen te introduceren begin ik deze keer met de volgende stelling: ‘Hand in de lucht als je het belangrijk vindt om te weten hoe de Nederlandse taal in elkaar zit en hoe deze zich heeft ontwikkeld.’



Het blijft even wat stilletjes en uiteindelijk durft wederom alleen Jasmijn haar hand in de lucht te steken. Net als bij de aflevering over <a href="https://www.vuurland.nu/post/literatuurgeschiedenis">literatuurgeschiedenis</a> kijkt ze haar medeleerlingen verontschuldigend aan: ‘Ja sorry, maar dit vind ik ook gewoon best interessant.’



Om eerlijk te zijn ben ik best verbaasd dat Jasmijn de enige is die haar hand omhoog doet. Zeker aangezien de studie voor zo’n groot deel uit taalkunde bestaat &#8211; is dat dan allemaal voor niets geweest? het belang dat er op de studie aan taalkunde wordt gehecht. Taal zoals wij het gebruiken is een van de belangrijkste dingen die ons een bijzondere diersoort maakt. Zonder taal waren we nergens. Vinden ze het dan echt niet belangrijk om daar meer van te weten?



‘Hoe komt het dat jullie het niet belangrijk vinden?’ vraag ik aan de andere vijf.



Er klinken meerdere antwoorden, maar het komt allemaal hierop neer: ‘Ik spreek toch al prima Nederlands, dus dan hoef ik echt niet te weten hoe het in elkaar zit en hoe het zich heeft ontwikkeld.’



‘Maar heb je taalkunde wel nodig voor een beter taalbegrip, denken jullie?’



‘Ja, dat wel. Zonder kennen geen kunnen.’



‘Hmm, oké. En wat houdt volgens jullie taalkunde eigenlijk in?’



En hier zit denk ik de kern van het probleem, want inderdaad komen ze niet heel veel verder dan (werkwoord)spelling en grammatica, allebei vrij breindodende onderwerpen voor de middelbare scholier. Het is wel begrijpelijk dat dit het enige is waar ze bij taalkunde aan moeten denken, want verder dan dat gaat het op school dus ook niet.



‘Taalkunde is veel meer dan dat,’ zeg ik. ‘In de studie ga je ook veel dieper in op taalverwerving, bijvoorbeeld, of dialecten. Je leert over taalbeschouwing, taalvariatie, semantiek en taalpsychologie. Een paar van jullie gaan volgens mij psychologie studeren, dus daar zul je vast ook met psycholinguïstiek te maken krijgen. Je kunt echt veel meer kanten op met taalkunde dan je denkt.’



Wederom merk ik, nu ik iets meer vertel over wat de studie inhoudt, interesse.&nbsp;



‘Waarom krijgen we dat dan niet in de les?’ vraagt Fleur.



Al sla je me dood. Al vermoed ik dat het deels komt doordat we op de middelbare helaas niet altijd de tijd hebben om bij al die onderwerpen uitgebreid stil te staan. ‘Weten jullie dat taalkundeproject van vorig jaar nog?’&nbsp;



Even wat context tussendoor: in 5 vwo moesten de leerlingen in groepjes van drie of vier allemaal een klein onderzoekje doen. Op <a href="http://www.taalcanon.nl/">Taalcanon</a> moesten ze op zoek naar een onderwerp dat ze interessant vonden en dat als uitgangspunt nemen voor een onderzoeksvraag. De conclusies van hun onderzoeken presenteerden ze aan de rest van de klas. Zo deed een groepje bijvoorbeeld onderzoek naar Whatsapp-taal, maar ook naar hoe taalgebruik iemands wereldbeeld kan kleuren. De onderwerpen die op Taalcanon te vinden zijn, zijn stuk voor stuk prikkelende thema’s en voor ieder groepje leerlingen zit er wel iets interessants tussen waar ze meer over willen weten.



‘Bedoelt u dat onderzoek met die presentatie op het eind?’ vraagt Danja.



Ik knik. ‘Hoe vonden jullie dat?’



‘Dat was best leuk, eigenlijk.’ De rest stemt in.&nbsp;



‘Precies! Al die onderwerpen waar je uit kon kiezen hebben allemaal met taalkunde te maken.’



Het is grappig om te zien dat ze dit project eigenlijk allemaal wel leuk vonden, maar toch nog hun handen omlaag hielden bij mijn stelling. Misschien dat ze het project zó leuk vonden dat ze zich amper voor kunnen stellen dat het onderdeel is van zoiets saais als taalkunde, maar dat is gissen. Als ik ze vraag of meer van dit soort projecten leuk zouden zijn zeggen ze voorzichtig van wel, maar ook hier geldt: zo’n project kost veel tijd. Zowel voor de docent aan lestijd, maar ook voor de leerling, aan onderzoek en voorbereiding.&nbsp;



Toch zou meer taalkunde in de les wel nuttig zijn, denk ik. Misschien niet altijd in de vorm van een project, om tijd te besparen (al kom ik zelf even niet veel verder dan een soort toetsloze voorlichting over taalkunde (docenten, denk mee!)), maar ik denk zeker dat het bij kan dragen aan iets waar we het <a href="https://www.vuurland.nu/post/schrijven-formuleren">vorige week</a> ook al over hadden: bewuste taalvaardigheid.&nbsp;



‘Denken jullie dat taalkunde daaraan bij kan dragen?’ vraag ik ze.



‘Op zich wel,’ zegt Esther. ‘Je wordt je dan toch ook weer iets bewuster van de taal die je gebruikt.’



‘Precies.’ Door dat bewustzijn spoor je misschien ook weer sneller fouten op, of wil je op z’n minst beter je best doen om een foutloze tekst te schrijven. Wat ik nu op ga schrijven klinkt veel boomer-achtiger dan ik zou willen, maar misschien heeft het iets te maken met respect voor de taal. Dit is even een gekke vergelijking, maar sommige hardcore Star Wars-fans worden ook boos als iemand ‘Luke, I am your father,’ zegt in plaats van ‘No, I am your father’, terwijl anderen het geen bal kan schelen. Net zoals dat ik boos word als iemand ‘Ik ben groter als jou,’ zegt, in plaats van ‘Ik ben groter dan jij’. Oké, toegegeven, ik word misschien niet echt boos, maar zal hoogstwaarschijnlijk wel een beetje teleurgesteld zijn.



Maar goed, tijd om af te ronden. Volgens mij kunnen we een paar aardige conclusies trekken: dat leerlingen taalkunde onbelangrijk vinden, omdat ze denken dat alleen (werkwoord)spelling en grammatica daar onderdeel van zijn. Ook hier geldt weer dat de interesse kan worden gewerkt als de onderwerpen aan bod komen die ook onderdeel zijn van de universitaire studie, zoals taalpsychologie en taalverwerving. De enige vraag is hoe dat op een qua lestijd efficiënte manier kan, zonder de veelzijdigheid van taalkunde tekort te doen. Door het misschien op een elegante manier te verweven met andere aspecten van het vak (makkelijker gezegd dan gedaan, dat weet ik, maar met z’n allen moeten we iets kunnen verzinnen) krijgen leerlingen misschien niet alleen meer respect voor de taal, maar leren ze ook de bewuste taalvaardigheid aan die ze kan helpen bij het schrijven en lezen van teksten.&nbsp;



Tot zover de brainstorm. Nu de uitvoering nog.&nbsp;



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat vinden ze van schrijven en formuleren?



***



Oké, een inleiding. Hoe moet dat ook alweer? Onderwerp introduceren, aandacht van de lezer trekken. Een anekdote? Is vast leuk. Oeps, er mist nog een onderwerp in die zin: dat* is vast leuk. Daarna het middenstuk, tijd om deelonderwerpen uit te denken. Onthoud: kernzinnen alleen in de eerste, tweede of laatste zin van de alinea, zodat leerlingen hem kunnen vinden als ze deze tekst ooit voor een toets moeten lezen. En dan &#8211; oh nee, wacht, ik mag een zin niet met ‘en’ beginnen. Maar ik weet even &#8211; shit, nu doe ik het weer. Met ‘maar’ mag het ook niet. Oké, poging drie: als laatst de conclusie. Daarin kan ik een samenvatting geven van de belangrijkste punten. Een vooruitblik, misschien een vraag. Trouwens, wat ben ik nu eigenlijk aan het schrijven? Is het een informatieve tekst? Een uiteenzetting? Wil ik mijn lezer amuseren of eerder iets leren? Wat ben ik in godsnaam eigenlijk allemaal aan het doen?



Sorry, genoeg ongein. Eerlijk: als ik een tekst als deze schrijf, denk ik aan geen enkele van de bovenstaande dingen. Natuurlijk, ik heb een klein beetje uitgedacht waar ik begin en wil eindigen en hoe ik daar wil komen, maar meer niet. Ik staar gewoon net zo lang naar mijn scherm tot me een begin te binnen schiet en kijk daarna wel waar het schip strandt en gaandeweg voel ik een beetje aan of het een tekst is die ermee door kan of dat ik een hoopje bagger heb geschreven.&nbsp;



Misschien is een klein kijkje achter de schermen van deze reeks leuk (ook al breek ik hiermee de illusie dat de gesprekken met de leerlingen in de tegenwoordige tijd plaatsvinden). Ik heb de leerlingen op één middag zo’n twee uur lang geïnterviewd en heb het gesprek met mijn telefoon opgenomen. Op de terugweg kwam ik erachter dat mijn telefoon na een kwartier was gestopt met opnemen, dus ik heb die middag als een gek in een Google Doc alle dingen getikt die ik me nog kon herinneren. Dat documentje deelde ik met de leerlingen zodat ze het nog konden aanvullen en dat alles is mijn uitgangspunt voor deze teksten: ik heb een overzicht van conclusies en quotes die ik in mijn tekst wil verwerken en markeer ze groen als ik ze gehad heb. Verder is het een kwestie van puzzelen om van het geheel een kloppend en goedlopend verhaal te maken, waarin niet alleen een paar dingen worden opgesomd, maar waarin daadwerkelijk iets wordt gezegd en een punt wordt gemaakt.



Natuurlijk verschilt het schrijfproces per persoon, maar dit is hoe ik het doe. Ik heb het zo geleerd door veel van dit soort teksten te schrijven &#8211; en ook door veel te lezen. Op die manier heb ik (denk ik) een gevoel gekregen voor hoe een tekst ongeveer in elkaar hoort te zitten (waar in mijn optiek geen vaste wetten voor bestaan, alleen richtlijnen) en wat qua stijl en formuleringen op wat voor momenten geoorloofd is.



Op de middelbare school gaat het anders. Leerlingen leren de bestanddelen van een tekst (inleiding, middenstuk, slot, deelonderwerpen, kernzinnen, hoofdvragen, hypotheses, de hele mikmak) als wetten aan en krijgen dan ook teksten als voorbeelden te zien die precies die puzzelstukjes bevatten die ze aangeleerd krijgen. Ze maken bouwplannen, denken hun teksten uit volgens de theorie en schrijven ze op, om ze vervolgens door de docent via een formulier te laten beoordelen op de aanwezigheid van al die puzzelstukjes.



Maar ho, wacht. Ik merk dat ik zelf te veel aan het woord ben en ik heb nog geen enkel punt uit mijn Google Doc groen kunnen markeren. Die leerlingen hebben ook nog niets gezegd, dus voordat ik zelf al te veel conclusies trek, is het misschien goed om nu over te gaan op de stelling waarmee ik dit gesprek met ze begin. Nu ga ik toch ook weer over op de tegenwoordige tijd, dat maakt het allemaal wat beeldender (ook weer zo’n stijldingetje). Dus nu alstublieft gewoon weer even net doen alsof ik op dit moment in dat klaslokaal zit, met zes leerlingen om me heen en een berg snoep op tafel.



Ik zeg: ‘Hand de lucht in als je er vertrouwen in hebt dat je een foutloze tekst kunt schrijven.’



Wederom proef ik twijfel bij ze, wat in ieder geval wel betekent dat ze er goed over nadenken. Of het betekent dat mijn stellingen te onduidelijk zijn, want ze vragen: ‘Bedoelt u alleen grammaticaal foutloos?’



‘Voor het gemak: ja.’



Dan komt er ineens meer zelfvertrouwen en gaan de meeste handen de lucht in. Al verbaast me dat ergens wel, want meestal vond ik altijd wel foutjes in de teksten die ik van hun handen las. Maar goed, mijn teksten zijn in hun eerste versies ook nooit foutloos, dus dat wil ik ze wel vergeven.



‘En als we verder kijken dan alleen grammaticaal? Hebben jullie dan niet het vertrouwen dat jullie teksten foutloos zijn?’



Er wordt resoluut met hoofden geschud. ‘Een docent heeft altijd wel iets op een tekst te zeiken, dus ik heb nooit het gevoel dat je het echt helemaal goed kunt doen.’



Misschien is dat ook wel de aard van het beestje: er is op een tekst eigenlijk ook altijd wel iets aan te merken. Een roman die van de een vijf sterren krijgt, wordt door de ander uitgekotst en ik weet zeker dat docenten ook verbeterpunten zullen vinden bij teksten uit de Volkskrant of het NRC.&nbsp;



‘En wat vinden jullie van hoe schrijfonderwijs nu gegeven wordt? Zien jullie het nut in van al die bouwplannen en voorbereidingen?&#8217;



De consensus is van wel, op zich snappen ze dat het inzichtelijk maakt hoe je zo’n tekst bedenkt en opbouwt. Ze snappen dat het handvaten geeft voor het schrijven van je tekst op de toets zelf. Maar ze hebben er ook kanttekeningen bij.



‘Op een toets van drie uur heb ik echt geen tijd om zo’n heel bouwplan uit te werken,’ zegt Jasmijn.



Famke haakt daarop in: ‘En eigenlijk zou ik geloof ik zelf zo’n bouwplan ook helemaal niet nodig hebben. Het zit allemaal gewoon in mijn hoofd, wat ik wil schrijven.’



Goede punten. Zoals ik al zei: het schrijfproces verschilt voor iedereen.



‘Oké, andere vraag. Wat vinden jullie van de onderwerpen waar jullie over moeten schrijven?’



‘Saaaaaaaaaaaaaaaai.’



‘Wat willen jullie dan?’



Het is even denken, maar uiteindelijk komt het neer op meer vrijheid. Ze willen het liefst zelf kiezen waar ze over schrijven, omdat schrijven over iets wat je interesseert veel makkelijker (en leuker) is dan over een onderwerp dat je wordt opgelegd, zoals ze nu vaak moeten kiezen uit een stuk of vijf onderwerpen.&nbsp;



‘En verhalen schrijven? Lijkt jullie dat wat?’



‘Ik zou dat denk ik wel leuk vinden,’ zegt Fleur. ‘Maar dat is misschien ook niet voor iedereen. Misschien zou een eigen keuze tussen een verhaal of een zakelijke tekst leuk zijn, dan heb je ook iets meer vrijheid.’ Daar ben ik het mee eens. En het bemoedigt docenten misschien ook om de teksten iets minder volgens een checklist te beoordelen en iets meer vrijheid en creativiteit toe te laten. Oftewel: misschien is het goed als die leerlingen wat meer persoonlijkheid in hun teksten kwijt kunnen.



‘Die eerste opdracht voor het leesdossier vond ik leuk,’ zegt Famke. ‘Toen we een column moesten schrijven vanuit het perspectief van een personage uit een boek dat we gelezen hadden.’



‘Jaaa, ik ook!’ voegt Danja toe. De rest lijkt ook in te stemmen.



‘Helder,’ zeg ik. ‘Meer vrijheid, minder bouwplannen en checklists. Dan wil ik even naar een ander onderwerp: formuleren. En ik hoef jullie volgens mij niet eens te vragen of jullie het stom vinden, dus ik vraag maar meteen: waarom vinden jullie dat stom?’



‘Het is ook gewoon weer zo saai,’ zegt Esther. ‘Ik heb er volgens mij echt niets aan om uit m’n hoofd te leren welke formuleringsfouten er zijn.’



‘En ik zie die fouten ook gewoon nooit als ik naar zo’n lijstje met zinnen kijk,’ vult Jasmijn aan.&nbsp;



Dat kan ik me goed voorstellen. In mijn optiek heeft het ook weinig zin om die soorten fouten te leren en die dan op te sporen in voorbeeldjes. Ook ik ben pas (zo goed als) foutloze teksten gaan schrijven tijdens mijn studie en toen ik verhalen ben gaan schrijven als hobby. Hoe meer ik schreef en daar feedback op kreeg, hoe minder fouten er in mijn teksten slopen. Misschien moeten we dan ook proberen die leerlingen zo veel mogelijk te laten schrijven en elkaar in kleine groepjes feedback te laten geven. Zo komen ze aan hun schrijfmeters en leren ze ook nog eens van elkaar. Wat ze dan schrijven mogen ze (voor zover ze met redelijke voorstellen komen) zelf weten.



‘Zegt de term bewuste taalvaardigheid jullie iets?’



Ze schudden hun hoofden.



‘Bij bewuste taalvaardigheid gaat het in taalgebruik niet per se om goed of fout, maar om je redenering. Je leert dus eigenlijk bewust om te gaan met (schrijf)taal. Zo word je hopelijk bewuster van je taalgebruik, stijl en formuleringen en kun je ook bewuste, beredeneerde keuzes maken om van de norm af te wijken.’



Op zich lijkt ze dat wel wat, alleen is het natuurlijk nog de vraag hoe je het onderwijs van schrijfvaardigheid zo kunt vervormen dat ze die bewuste taalvaardigheid aanleren. Het uit je hoofd leren van formuleringsfouten en ze vervolgens herkennen in voorbeeldjes lijkt in ieder geval iets te zijn om mee te stoppen, maar wat kan dan wel?



‘Misschien dat je met je docent in gesprek kunt gaan over een tekst die je geschreven hebt?’



Dat lijkt me op zich een goed idee, al kost dat natuurlijk wel heel veel tijd voor de docent. Maar op die manier voorkom je wel dat leerlingen hun teksten terugkrijgen en alleen maar rode strepen zien. Door met ze in gesprek te gaan over de teksten die ze schrijven kun je ze vragen naar hun redeneringen voor bepaalde keuzes die ze hebben gemaakt, waardoor de leerling op zijn beurt weer wordt aangemoedigd om daarop te reflecteren. Misschien is het schrijven van een tekst met een of twee (online) feedbackrondes (waarbij de docent bijvoorbeeld opmerkingen maakt en suggesties doet in een Google Doc) al een hele stap vooruit.



Misschien is het dus een idee om formuleren en het geven en krijgen van feedback meer te integreren met schrijven (en taalkunde, maar daar komen we volgende week op terug). Zo bouw je meer algemene taalvaardigheid op in plaats van dat je leerlingen alleen maar een trucje leert voor het opsporen van fouten in een tekst, wat volgens mij niet het doel van schrijfvaardigheid is. Het is immers niet verbetervaardigheid.



Al kunnen we formuleren nog niet helemaal afschrijven zoals het nu gegeven wordt, want Fleur merkt op: ‘Meer algemene bewuste taalvaardigheid is denk ik beter, maar je moet alsnog wel de begrippen kennen om fouten te kunnen benoemen en erover te kunnen praten.’&nbsp;



Zeker, goed punt. Net zoals je leert wat onderwerpen, persoonlijke voornaamwoorden en bijzinnen zijn zodat je over de opbouw van zinnen kunt praten, is het goed om een begrippenapparaat rondom formuleren klaar te hebben. Maar in plaats van dat een docent met een rode pen door je tekst heen gaat, is het dus misschien een goed idee om met de leerling het gesprek over de tekst aan te gaan.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Schrijven & formuleren

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe zit het met spreken, luisteren en argumenteren?



***



Je zou soms bijna vergeten dat spreken, luisteren &amp; argumenteren bij de vaardigheden horen die leerlingen officieel bij Nederlands leren. Al in <a href="https://www.vuurland.nu/post/het-vak">aflevering 1</a> bleek dat de leerlingen vonden dat spreken een van de hoofdonderdelen van het vak moest zijn. Het klopt dat er op de middelbare school bijna geen enkel vak bestaat waar je geen presentatie voor hoeft te geven, maar bij Nederlands leer je daadwerkelijk de vaardigheden die daarmee gepaard gaan. Ook wordt er bij Nederlands (en maatschappijleer) gediscussieerd en gedebatteerd, waarbij ze de vaardigheden leren om naar elkaar te luisteren en standpunten te beargumenteren.



Wel heb ik het gevoel dat bij Nederlands de nadruk vooral op het spreken ligt, en minder op het luisteren en argumenteren. Leerlingen moeten immers vaak genoeg presentaties geven en krijgen hier uitgebreid feedback op, maar op luistergebied is het in de praktijk vaak alleen zo dat de docent ze opdraagt om ‘goed te luisteren’ naar de presentatie van de ander en ‘een vraag klaar te hebben liggen’ als hij afgelopen is. Wanneer de docent dan achteraf de beurt geeft aan iemand en diegene blijkt geen vraag voor de presentator te hebben, gaat de beurt vaak al snel naar de volgende leerling (al weten goede docenten dit wel tegen te gaan).&nbsp;



Desondanks wordt er niet echt getoetst op luistervaardigheden. Bij debatten en discussies in de les is het ook vaak zo dat leerlingen de opdracht krijgen om het andere kamp te overtuigen, waardoor ze wel heel goed hun eigen argumenten uit hun hoofd leren, maar niet per se echt luisteren naar de andere partij, waardoor ze er ook niet op in kunnen gaan en het gesprek eigenlijk niet meer is dan een potje tennis, waarbij constant argumenten naar elkaar worden geslagen.



Daarom begin ik dit gesprek met de leerlingen met de volgende stelling: ‘Debatteren en discussiëren moet plaatsmaken voor constructieve gespreksvoering in het SE Nederlands.’



De leerlingen kijken elkaar wat onzeker aan. Mis ik iets? Heb ik iets raars gezegd? Hangt er een snottebel aan mijn neus en durven ze er niets van te zeggen?&nbsp;



‘Ehm, meneer?’ zegt Esther uiteindelijk voorzichtig.



‘Ja, Esther?’



‘Wat is constructieve gespreksvoering?’



Ah, tuurlijk. ‘Eigenlijk is het een soort gesprek waarin je zonder de ander te veroordelen naar elkaar luistert en samen probeert met meer kennis het gesprek te verlaten, in plaats van dat je alleen maar je tegenstander van jouw standpunt probeert te overtuigen. Constructieve gespreksvoering is wanneer twee politici écht met elkaar in gesprek zouden gaan om samen iets op te lossen en niet alleen maar kiezers proberen te winnen. Het is een gesprek als een soort samenwerking, in plaats van een wedstrijd.’



En ineens begint het te tochten: alle monden vallen open als het kwartje valt.&nbsp;



‘En?’ vraag ik. ‘Hoe klinkt dat?’



Ze staren stuk voor stuk in gedachten naar de tafel voor zich. Het is een lastige, blijkbaar. Uiteindelijk kijkt Jasmijn op.



‘Maar bij zo’n gesprek kun je toch ook gewoon van tevoren afspreken wie wat zegt?’ zegt ze.



Hmm, goed punt. ‘Klopt, maar dan laten we jullie het gewoon niet van tevoren voorbereiden. Dan krijgen jullie ter plekke een onderwerp, tekst of stelling voorgeschoteld en moeten jullie daarover in gesprek.’



‘Maar dat is toch bijna onmogelijk te toetsen als al die groepjes dan door elkaar heen gaan zitten praten?’ vraagt Famke.



‘Jullie hebben nu toch ook al kringgesprekken, over literatuur?’ zeg ik. Voor context: voor het literatuurdossier lezen de leerlingen in groepjes een boek en tijdens het kringgesprek moeten ze er met elkaar over in discussie. ‘Het kost misschien wel wat tijd voor de docenten, maar in principe zou het in dezelfde vorm kunnen. Maar dan zonder dat jullie van tevoren weten waar het gesprek over zal gaan.’



‘Dat is toch niet eerlijk?’



‘Misschien niet, maar anders gaan jullie blijkbaar alles van tevoren in zitten studeren. Toch, Jasmijn?’



Alleen al bij de gedachte aan dit alles lijken ze er moe van te worden. Ze vragen me nog net niet wat ze mij ooit hebben misdaan om dit te verdienen, al proef ik die vraag wel op hun lippen.



‘Maar denken jullie dan ook niet dat je op deze manier veel meer leert om naar de ander te luisteren, omdat je er als het ware toe wordt gedwongen?’



Het is met tegenzin, maar ze knikken.&nbsp;



‘Want hoe gaat dat nu dan, met presentaties?’ vraag ik. ‘Luisteren jullie wel echt als er een presentatie wordt gegeven?’



‘Ik stop eigenlijk met luisteren als ik een vraag heb bedacht, om eerlijk te zijn,’ geeft Fleur toe.&nbsp;



‘Dat bedoel ik. Hoe zouden we dat tegen kunnen gaan?’



Ik hoor de radars draaien. Hier en daar grijpt iemand nog maar een keer naar een zak snoep, in de hoop dat een beetje suiker een vleugje inspiratie biedt.



‘Misschien dat leerlingen elkaar kunnen beoordelen?’ stelt Danja voor. ‘Ook dan moet je naar de ander luisteren.’



‘Ja, of een groepje leerlingen echt de verantwoordelijkheid geven voor het bedenken van vragen,’ voegt Jasmijn eraan toe.



Oké, beide prima oplossingen. Al denk ik persoonlijk dat het nog steeds te weinig doet om leerlingen echt te leren luisteren. In een constructief gesprek komen spreken, luisteren en beargumenteren op een natuurlijke wijze bij elkaar en wordt ook nog eens de eigenschap aangeleerd dat niet elk gesprek een wedstrijd is, maar dat we hier als mensen in de kern op aarde bestaan om er samen beter van te worden. Lijkt me een win-win-win-situatie. Maar goed, ik wil die leerlingen niet nog langer teisteren met nachtmerries over constructieve gesprekken en lastige toetsvormen waar ze zich niet op kunnen voorbereiden, dus tijd voor een overstap naar een ander onderwerp.



‘Wat vinden jullie verder eigenlijk van al die presentaties? Om ze te geven, bedoel ik?’



‘Eigenlijk best leuk,’ zegt Fleur. De rest stemt tot mijn verbazing in.



Zelf vond ik presentaties geven vroeger het verschrikkelijkste wat er was. Ik was eigenlijk altijd meer bezig met het bedwingen van mijn klotsende oksels dan dat ik met mijn hoofd daadwerkelijk bij mijn eigen presentatie aanwezig was. Ook ik ben over die presentatie-angst heen gekomen (anders had ik mijn jaren voor de klas denk ik niet overleefd), maar ik sta er nu wel van te kijken dat die leerlingen presenteren waarachtig leuk lijken te vinden.



‘Echt?’



‘Ja, het is niet al te moeilijk en je haalt er niet snel een onvoldoende voor.’



Dat is ook weer zo. Dan is het wel nog steeds de vraag of de leerdoelen voor presentatievaardigheden worden behaald. Ik pak ze er even bij: volgens de Handleiding schoolexamens Nederlands havo/vwo (SLO, 2012) moeten leerlingen “ten behoeve van een voordracht, discussie of debat: relevante informatie verzamelen en verwerken; dit adequaat presenteren met het oog op doel, publiek en gespreksvorm; adequaat reageren op bijdragen van luisteraars of gespreksdeelnemers”.&nbsp;



‘En, worden die doelen behaald denken jullie?’



Ze denken even na, maar komen eigenlijk tot de conclusie van wel. En ik ben het met ze eens: door te presenteren voor de klas komen al deze vaardigheden aan bod. Toch wil ik ze ook nog een andere vorm voorleggen, om te kijken wat ze daarvan vinden.



‘Wat zouden jullie er bijvoorbeeld van vinden om een vlog of een podcast te maken, in plaats van een presentatie?’ Zelf vond ik het vroeger namelijk veel leuker (en veiliger) om gewoon een leuk filmpje in elkaar te flansen vanuit mijn woonkamer dan dat ik met rode koontjes voor de klas stond te stamelen.



‘Op zich ook leuk,’ antwoordt Fleur en de rest knikt, ‘maar ook echt awkward als ze aan de klas worden laten zien.’



Dat kan ik me voorstellen: filmpjes en podcasts die gemaakt worden door leerlingen zijn voor hun vrienden (en vijanden) een rijke bron aan uitlachmateriaal.&nbsp;



‘En als de klas ze niet te zien krijgt en de docent ze gewoon in z’n uppie bekijkt of beluistert en beoordeelt?’



Dat lijkt ze een prima oplossing. ‘Maar in principe is presenteren ook gewoon leuk. En zo’n filmpje of podcast maken kost veel meer tijd.’



Ik moet zeggen: ze hebben een hoop goede punten, deze keer. Het lijkt erop dat presenteren toch echt de beste manier is om spreekvaardigheid te oefenen, al blijven luistervaardigheid en argumenteren dan nog wel een dingetje. Meer constructieve gespreksvoering zou een oplossing kunnen zijn, maar misschien dat we de leerlingen daar niet per se een plezier mee doen. Daarnaast zou het veel tijd kosten voor de docent om het te toetsen.&nbsp;



De vraag is dus hoe we presentatievaardigheden en constructieve gespreksvoering met elkaar kunnen combineren en of we dat überhaupt die leerlingen aan willen doen. Daar heb ik zo snel ook even geen antwoord op, maar dat is niet erg. Een gesprek begint immers vaak genoeg met een vraag zonder antwoord.&nbsp;



Dus bij dezen. De vraag is gesteld, nu hopen dat er iemand luistert.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

Spreken, luisteren & argumenteren

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: hoe kijken ze naar literatuurgeschiedenis?



***



Oh God, oh jee, oh nee: literatuurgeschiedenis. Het is het vakonderdeel waarbij ik vroeger zelf ook altijd in slaap viel. Het enige wat ik me er nog van kan herinneren is dat mijn docente altijd heel enthousiast werd van de openingszin van Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants (‘Mijn vrouw is dood en al begraven’). Nu, zo’n acht jaar later, staat de tiendelige <a href="https://www.dbnl.org/tekst/geld008gesc01_01/">Geschiedenis van de Nederlandse literatuur</a> (Bert Bakker, 2006-2017) in mijn boekenkast te pronken. Ik probeer terug te graven in mijn herinnering om erachter te komen waar mijn interesse in literatuurgeschiedenis precies is begonnen, maar het wil niet echt lukken.&nbsp;



In ieder geval weet ik zeker dat het pas begon tijdens mijn studie Nederlands en ik vermoed dat het te maken had met mijn eigen schrijfambities. Bij de studie in Utrecht begonnen we bij de moderne tijd (alles na 1830) en gingen we via de vroegmoderne tijd (ca. 1500 &#8211; 1830) door naar de middeleeuwen, dus aan het begin van de studie kwam ik al de grote schrijvers tegen waarvan ik hoopte dat ik er zelf ooit één zou worden en las ik de boeken waarvan ik hoopte ze zelf ooit te schrijven. Tegen de tijd dat we verder de literatuurgeschiedenis in doken had ik me al zo stevig aan het onderwerp vastgeklampt dat ik niet meer los kon laten &#8211; en gaf ik later dus ook nog eens honderden euro’s uit aan een reeks boeken die ook gewoon online te lezen zijn en kocht ik een tweede druk van de Max Havelaar.



Over de Max Havelaar gesproken: ik wil hier, voordat ik de stelling van deze week aan mijn oud-leerlingen voorleg, nog even een klein bruggetje maken naar het onderwerp van vorige week (<a href="https://www.vuurland.nu/post/de-leeslijst">de leeslijst</a>): het lezen van historische werken (van vóór 1880) op school, waarvan vwo’ers er in de bovenbouw drie moeten lezen. Denk aan bijvoorbeeld Warenar, Karel ende Elegast, Van den vos Reynaerde &amp; Reize door het Aapenland. Het zijn boeken die vaak lastig te lezen zijn, zowel door het oude taalgebruik als door het feit dat de verhalen zich heel ver van de belevingswereld van de leerlingen afspelen.



‘Nu worden dat soort werken vaak klassikaal gelezen en krijgen jullie om en om de beurt. Hoe vinden jullie dat?’



‘Afschuwelijk,’ zeggen ze bijna allemaal in koor.



‘Lezen jullie dat soort boeken dan liever zelfstandig, om het daarna in de klas te bespreken?’



‘Niet per se,’ zegt Fleur. ‘Eigenlijk vind ik klassikaal juist wel fijn, maar alleen als de docent voorleest en wij mee kunnen lezen. Sommige van die oude zinnen snap ik gewoon echt niet als ik ze lees.’



Dat is heel goed te begrijpen: als student Nederlands kreeg ik in mijn eerste jaar zelfs een handboek voor het lezen van middeleeuwse en vroegmoderne teksten. Daarom wordt er op de middelbare ook vaak gebruikgemaakt van hertaalde versies, al gaat er in die teksten helaas altijd wel iets van het origineel verloren. Omdat docenten nu eenmaal niet de tijd hebben om zo’n boek integraal in de klas voor te lezen, zouden luisterboeken een mooi alternatief zijn.&nbsp;



Vergeef me deze schaamteloze zelfpromotie, maar zelf maak ik bijvoorbeeld een podcast (<a href="https://verhalenvoorhetslapengaan.com/">Verhalen voor het slapengaan</a>) waarin ik een paar historische werken heb voorgelezen (waaronder de Max Havelaar en Reize door het Aapenland), met context en uitleg. Voor leerlingen zou zoiets een toegankelijke manier zijn om een historisch werk te consumeren. Het kost misschien wat tijd, maar het maken van dat soort lesmaterialen kan op de lange termijn in mijn optiek zeker zijn vruchten afwerpen.



Maar goed, tot zover dit kleine uitstapje. Nu weer terug naar literatuurgeschiedenis. Deze keer begin ik met de volgende stelling: ‘Handen omhoog als je literatuurgeschiedenis nutteloos vindt.’



Eerst vermoed ik dat ze mijn stelling niet goed gehoord hebben, maar als ik hem herhaal, blijven toch echt alle handen omlaag.&nbsp;



‘Echt?’ vraag ik.



Ze knikken standvastig. Hmm, oke. Interessant. ‘Wat zijn volgens jullie dan de doelen van literatuurgeschiedenis?’



‘Het zegt iets over je eigen cultuur,’ zegt Jasmijn. ‘Ik vind wel dat je daar iets over moet leren, het is toch belangrijk om te weten waar de literatuur in het land waarin je leeft vandaan komt.’ Ook komen we al snel op historische bewustwording en het vergroten van je wereldkennis, aangezien de Nederlandse literatuurgeschiedenis natuurlijk ook raakvlakken heeft met grotere bewegingen in de wereldgeschiedenis. 



Op mijn telefoon zoek ik ter plekke op wat er nog meer wordt genoemd als leerdoel. Ik kom esthetische vorming en individuele ontplooiing tegen, maar daar moeten ze alle zes voornamelijk heel hard om lachen. En hoewel ik het allebei nobele doelen vind, moet ik zeggen dat ik het met ze eens ben. Voor de enkeling die al interesse heeft in literatuur en geschiedenis zal het er misschien een bijdrage aan leveren, maar voor de meesten is literatuurgeschiedenis alleen een manier om misschien iets te leren over de cultuur van het land waarin ze leven, maar vooral is het een toets waar ze even voor moeten stampen om een voldoende te halen, waarna ze het af kunnen strepen en kunnen vergeten.



‘Daarover gesproken: als ik het jullie zou vragen, kunnen jullie mij dan een beknopte samenvatting van de Nederlandse literatuurgeschiedenis geven? Dus van de stof die jullie de afgelopen jaren hebben gehad?’



Ze kijken me allemaal aan met ogen alsof ik ze zojuist heb gevraagd een olifant uit een hoed te toveren. Heel voorzichtig zegt Jasmijn uiteindelijk zachtjes: ‘Ik wil wel een poging wagen.’



De rest kijkt haar verbaasd aan.



‘Ja sorry, maar ik vind literatuurgeschiedenis dus eigenlijk gewoon best interessant.’



Ha, dus ze bestaan wel, leerlingen die er niet bij in slaap vallen. Maar goed, het is dan ook weer veelzeggend dat ze het aan de rest moet opbiechten alsof ze een driedubbele moord heeft gepleegd. De rest geeft na even in hun brein te hebben gewroet aan dat het hen misschien nog wel zou lukken een samenvatting te geven van de stof van de toets die ze een paar weken (!) geleden hebben gehad (waarin ze die stof alleen maar hoeven te reproduceren door theorievragen en een paar toepassingsvragen te beantwoorden),&nbsp; maar daar blijft het bij.&nbsp;



‘Komt het dan ook niet vooral door die toetsvorm dat er zo weinig blijft plakken, denken jullie?’ vraag ik ze.



‘Misschien, maar het is wel lekker makkelijk. Gewoon stampen en klaar.’



Fair enough, geen speld tussen te krijgen. Al is het natuurlijk niet wat je als docent voor ogen hebt als je zo’n toets onder hun neus schuift. Eigenlijk zou ik ze het liefst meteen een andere toetsvorm voor willen leggen, maar we blijven nog even bij de reproductie.



‘En hoe vinden jullie het dan het fijnst om die stof binnen te krijgen? Via een soort hoorcollege in de les, via PowerPoints, SchoolTV of bijvoorbeeld Dautz-’



‘Neeeeee, Dautzenberg is echt verschrikkelijk, meneer.’



Dautzenberg (Malmberg) is de methode die op onze school wordt gebruikt voor literatuurgeschiedenis, maar blijkbaar maken de leerlingen die ik spreek er zo goed als geen gebruik van. Ze geven de voorkeur aan de powerpointpresentaties van de docenten, omdat daar alle namen, jaartallen en stromingen in staan die ze nodig hebben voor de toets. Wat dat betreft hechten ze ook meer waarde aan een soort hoorcollege van de docent waarbij ze aantekeningen moeten maken dan aan een andere lesvorm. Vooral ook omdat ze dus (door de manier waarop er nu getoetst wordt) niets hebben aan een literair onderzoekje of een verdiepende aflevering van SchoolTV.



Al zou een literatuuronderzoek denk ik voor de leerlingen veel inzichtelijker maken wat het belang van literatuurgeschiedenis is, en ook aan ze laten zien wat we er vandaag de dag nog aan hebben om het te onderzoeken. Tijdens mijn studie Nederlands deed ik bijvoorbeeld een onderzoek naar het taalgebruik in De Afrikaanse brieven van Willem Godschalk Focquenbroch. Ik onderzocht hoe hij in die brieven over tot slaaf gemaakte mensen praatte. Zo’n onderzoek geeft een nieuw beeld op hoe taal onze gedachten stuurt en ook ons beeld van de wereld schept, waardoor je indirect anders naar de wereld om je heen gaat kijken.&nbsp;



‘Ik denk dat het op zo’n manier inderdaad wel wat meer gaat leven voor leerlingen,’ zegt iemand als ik ze dit voorbeeld geef.



‘Ja,’ zegt een ander. ‘Het helpt denk ik ook als je al die oude stof een beetje aan de actualiteit kunt koppelen. Want waarom zouden we anders wat leren over schrijvers die toch allemaal dood zijn?’



‘Dat snap ik,’ zeg ik. ‘Dus een onderzoekje zouden jullie wel zien zitten?’



‘Op zich wel, maar aan de andere kant is het wel weer nog een opdracht die we moeten doen. En we hebben het al zo druk met opdrachten, onderzoeken en het profielwerkstuk. Het zou fijn zijn als we er dan een beetje bij worden begeleid.’



Ah, maar dat kan! Een goede oplossing is <a href="https://litlab.nl/">LitLab</a>, een initiatief van de Universiteit Utrecht met allerlei proeven en opdrachten. Leerlingen worden hierbij digitaal begeleid bij hun onderzoek. Op LitLab staan stuk voor stuk onderwerpen en opdrachten waarin de stof zoveel mogelijk wordt gekoppeld aan de belevingswereld van leerlingen en dus hopelijk zou kunnen bereiken wat je als docent het liefst wilt: een leerling wiens interesse wordt gewekt en langzaam vergeet dat hij stiekem iets aan het leren is. Als toetsvorm zou je de leerlingen er vervolgens een korte presentatie over kunnen laten geven (zodat de rest van de klas er ook iets aan heeft en niet elk groepje uiteindelijk maar iets leert over één klein onderdeel van de literatuurgeschiedenis) of ze er een essay over laten schrijven. Die zou je door de rest van de klas dan weer kunnen laten beoordelen en zo combineer je literatuurgeschiedenis, lees- én schrijfvaardigheid. Er is dus echt een hoop mogelijk, alleen moeten we misschien af en toe buiten de huidige kaders denken en het vak hier en daar misschien wat anders vormgeven.



In ieder geval: genoeg te doen om bij dit vakonderdeel weer wat leven in de brouwerij te schoppen. Volgens mij is de conclusie vandaag: zoals het nu vaak wordt gegeven is literatuurgeschiedenis voornamelijk het uit je hoofd leren van feitjes over dode schrijvers, boeken die ze nooit gaan lezen en stromingen die zo goed als niet meer bestaan, om al die feitjes een dag na de toets weer te vergeten. Als we lesvormen en -materialen zouden maken om de stof wat meer tot leven te brengen en de focus wat meer verschuiven naar literatuuronderzoek in plaats van reproductie, zou het denk ik kunnen lukken.



Misschien dat een hypothetische volgende Jasmijn dan niet alleen literatuurgeschiedenis ‘eigenlijk gewoon best interessant’ vindt, maar ook, heel misschien, als het een beetje meezit (en het hoeft echt niet want we zijn allang blij dat ze het onderwerp leuk vindt), daadwerkelijk Nederlands gaat studeren.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat vinden ze nou eigenlijk van die leeslijst?



***



We moeten het over die leeslijst hebben. Spoedberaad, want dit werkt zo niet. Leerlingen lezen de boeken die ze op de lijst zetten nauwelijks en halen met uittreksels makkelijk een voldoende op hun mondeling. Van de boeken die ze wel lezen moeten ze bijna kotsen &#8211; op een enkel boek na dat net een minuscuul snaartje weet te raken.



Heel soms is zo’n minuscuul snaartje genoeg: zelf was ik op de middelbare ook gestopt met lezen omdat ik de PlayStation had ontdekt en meer waarde hechtte aan het vernederen van mijn tegenstanders op FIFA dan dat ik me verdiepte in boeken die ik niet snapte. Op een gegeven moment pakte ik echter Birk op, van Jaap Robben, en toen ik er tijdens het lezen achter kwam dat het verhaal van twee meeuwtjes symbool stond voor wat er gebeurde tussen het hoofdpersonage en zijn moeder, ging er een wereld voor me open. Langzaamaan begon ik lezen weer leuk te vinden en ik denk niet dat ik zonder dat boek Nederlands was gaan studeren en nu zoveel zou lezen.&nbsp;



Maar goed, dat snaartje wordt vaker niet dan wel geraakt. Leerlingen lezen niet of weinig en mogen ook niet de boeken kiezen die ze daadwerkelijk zouden willen lezen. Om die hypothese te testen, begin ik dit gesprek met de leerlingen weer met een stelling:



‘Handen omhoog als je plezier ervaart als je boeken leest voor school.’



Er gaat geen enkele hand omhoog. Ze zeggen er gelukkig nog bij dat het wel ligt aan het boek, maar de meeste boeken lezen ze dus plezierloos. Yikes. Hoe kunnen we dan verwachten dat ze dat later wel gaan doen?&nbsp;



Ik vraag waar die plezierloosheid vandaan komt.



‘Ik hoor mensen weleens zeggen: alles wat ik voor school moet lezen is stom, omdat ik het voor school moet lezen,’ zegt Camiel.



Ergens begrijpelijk (en herkenbaar uit mijn eigen middelbareschooltijd), maar als dat echt zo is kunnen we net zo goed nu opgeven, want dan is er geen winst meer te behalen. School blijft school. Maar er moet een manier zijn om leerlingen ook voor school met plezier in een boek te laten duiken.



Om een beeld te krijgen van hoeveel leerlingen eigenlijk lezen (en stiekem ook omdat ik benieuwd ben hoeveel leerlingen zich vorig jaar door hun mondeling gebluft hebben) vraag ik ze hoeveel van de vijf boeken ze vorig jaar daadwerkelijk gelezen hebben. Conclusie: één leerling heeft niets gelezen, twee leerlingen hebben alles gelezen en de rest heeft tussen de één en drie boeken tot zich genomen. Op zich: niet zo erg als ik had gevreesd, maar alsnog minder dan ik stiekem had gehoopt, hoe naïef dat misschien ook van mij is.



De leerlingen die het niet is gelukt om alle boeken te lezen, geven voornamelijk twee redenen aan: de boeken zijn stom en er is te weinig tijd.&nbsp;



‘Vaak wordt de planning niet op tijd gecommuniceerd, en dan heb je zowel te weinig tijd om een boek uit te kiezen dat bij jou past als om het boek te lezen, ook omdat er voor andere vakken ook allemaal opdrachten en presentaties op de planning staan.’



In principe weten de leerlingen wel dat ze elk jaar vijf boeken moeten lezen en kunnen ze een ruwe planning vinden op Magister.



‘Maar daar kijken we nooit.’



Misschien betekent dit inderdaad dat docenten vaker de planning in de les moeten herhalen voor de leerlingen, zodat ze op tijd hun boeken kunnen kiezen en lezen. Dan leren ze op hun latere studies wel dat ze verantwoordelijk zijn voor hun eigen agenda’s en planning.



Ik stel aan ze voor dat het lezen van maar een of twee boeken per jaar ook een oplossing zou zijn, boeken waarbij je dan wel langer stil zou staan en echt meer de diepte in zou duiken. Hoewel dat zou betekenen dat ze drie keer zo weinig boeken zouden moeten lezen, is eigenlijk niemand enthousiast over dat idee. Ze vinden de diepgang die ze nu ervaren wel genoeg en vijf boeken moeten echt wel haalbaar zijn, zeggen ze, als ze maar genoeg tijd krijgen.&nbsp;



Oké, helder. Maar dan zitten we nog steeds met het probleem dat de leerlingen de meeste boeken die ze lezen stom vinden. Ik vraag ze welke boeken ze wel leuk zouden vinden om te lezen, en eigenlijk komen ze tot de conclusie dat het waarschijnlijk de boeken zijn van de auteurs die ze vroeger ook lazen.



‘Als ik straks klaar ben met school ga ik gewoon weer Mel Wallis de Vries lezen, hoor,’ zegt Fleur. Ook Simone van der Vlugt wordt als favoriet genoemd. Sommige leerlingen lezen ook graag Young Adult of Fantasy, maar dat zijn genres die vaak niet worden geaccepteerd voor de leeslijst &#8211; ook omdat het vaak geen Nederlandstalige boeken zijn. Wat weer de vraag opwerpt of het erg is als ze boeken lezen die niet Nederlandstalig zijn. Zelf vind ik het zonde om je alleen te beperken tot Nederlandstalige boeken als je ziet hoeveel prachtige boeken er over deze hele wereld worden geschreven, maar de gedachte dat je voor het vak Nederlands nu eenmaal Nederlandstalige boeken moet lezen, kan ik ook ergens wel begrijpen.



Als ik ze vraag of ze snappen waarom ze juist die moeilijke boeken moeten lezen voor school, blijkt dat niet zo te zijn. Fleur zegt daarop tegen haar medeleerlingen: ‘Natuurlijk wel, die boeken hebben veel meer diepgang.’ Waarop Jasmijn weer laconiek antwoordt: ‘Ik kan Mel Wallis de Vries ook diepgang geven als ik wil. En deze tafel ook.’



Ineens schiet me nog een vraag te binnen: ‘Waarom denken jullie eigenlijk dat jullie boeken moeten lezen voor school? Wat zijn de doelen van literatuuronderwijs?’



Ik hoor de radars draaien. Woordenschat is iets dat al snel wordt genoemd. Ook zeggen ze dat je zo leert hoe verhalen in elkaar zitten. Dan wordt het al snel stil.



‘Wat dachten jullie van inlevingsvermogen?’



Er wordt even nagedacht en uiteindelijk ingestemd. Behalve Fleur, die zegt: ‘Ik heb er echt geen boek voor nodig om empathie te voelen voor iemand die ziek is.’ Camiel knikt instemmend: ‘Er zijn ook andere manieren om empathie aan te leren.’



Ook hier lijkt het dus voor velen niet helemaal helder te zijn waarom we eigenlijk moeten lezen op school. En, toegegeven, het nut van het lezen van fictie laat zich niet meteen zien als je na veel geploeter eindelijk dat boek uit hebt. Het algemene tekstbegrip, inlevingsvermogen, taalontwikkeling, het verminderen van vooroordelen en het verruimen van ons denken: het zijn allemaal processen die zich op de achtergrond afspelen als je een boek leest en die dus ook moeilijk te voelen zijn, zeker voor leerlingen die drukker zijn met het uitkiezen van hun jurk voor het volgende gala.



Daarom ben ikzelf ook nog altijd een beetje in dubio over het soort boeken dat ze moeten lezen: het liefst zou ik willen dat die leerlingen met plezier lezen en zou ik ze dus de boeken willen geven die ze zelf willen lezen, maar aan de andere kant zie ik er ook het belang van in om ze kennis te laten maken met wat zwaardere, literaire werken, ook al zijn die misschien wat taaier.&nbsp;



Al sluit het een het ander ook weer niet uit: er worden echt wel boeken geschreven die zware, serieuze onderwerpen en thema’s aankaarten en die ook nog eens leuk zijn om te lezen. Zo noemt Jasmijn De geschiedenis van mijn seksualiteit van Tobi Lakmaker en Danja heeft Confrontaties van Simone Atangana Bekono gelezen, twee boeken geschreven door jonge schrijvers over jonge mensen. Ze zijn thematisch interessant en volwassen én ze zijn genomineerd voor literaire prijzen. Dat soort boeken zijn er dus wel, maar ze moeten wel door de leerlingen gevonden én door de school toegelaten worden.



Ook vinden ze dat docenten meer hun best zouden moeten doen om boeken uit te kiezen die bij hen passen.&nbsp;



‘Docenten hebben geen idee wat er omgaat in ons leven,’ zegt Famke. ‘Ze kunnen niet met ons levelen en dus ook niet goed een boek aanraden dat bij ons past.’



Het liefst zouden ze willen dat een docent in de les wat langer stilstaat bij een paar boeken die hij ze aan zou raden. Zo weten leerlingen beter wat ze van een boek kunnen verwachten én kan de docent zijn enthousiasme over een boek uitstralen &#8211; wat zomaar weer kan overslaan op een leerling (kijk maar naar al die jongeren die boeken oppakken omdat TikTokkers ze vol enthousiasme aanraden). Nog beter zou het zijn om als docent je leerlingen zo goed te kennen dat je ze persoonlijk boeken aan kunt raden, maar dat is voor docenten met meerdere klassen niet altijd haalbaar.



Zelf had ik de leerlingen vorig jaar een enquête voorgelegd waarin ik ze vroeg naar hun persoonlijke voorkeuren, op leesgebied. Aan de hand van de resultaten zocht ik voor elke leerling een boek in de kringloop (van hardcore Fantasy tot De aanslag) en deed het ze met Kerstmis cadeau. Zeker niet iedereen zal het boek lezen, maar bij de meesten proefde ik wel een soort interesse: ze zijn in ieder geval nieuwsgierig waarom ik specifiek dit boek voor hen heb gekozen. Dat is óók een manier om ze aan het lezen te krijgen. Een enkeling heeft uiteindelijk zelfs het boek dat ze hebben gekregen op de lijst voor het mondeling gezet.



‘Wat vinden jullie eigenlijk van dat mondelinge tentamen?’



Tot mijn verbazing is iedereen enthousiast over deze toetsvorm.&nbsp;



‘Als de vragen niet al te moeilijk zijn, is het best leuk om gewoon een beetje over zo’n boek te kletsen.’



‘En je kunt makkelijk bluffen,’ zegt Esther.&nbsp;



Dat is waar: als je een beetje vertrouwen hebt in je eigen blufkunsten, goed de uittreksels hebt bestudeerd en thema’s, motieven en samenvattingen hebt gestampt, dan haal je met gemak een voldoende zonder ook maar een letter van het boek gelezen te hebben.&nbsp;



‘Ik kan wel 10 uur een boek lezen,’ voegt Camiel nog toe, ‘maar ik haal meer uit een samenvatting van 20 minuten.’



Goed, dat is dus in de kern het probleem met de mondelingen: het liefst wil je als docent een interessant gesprek met een leerling aangaan over een boek, om te achterhalen hoe zij zo’n literair werk lezen en begrijpen, maar als leerlingen de boeken überhaupt niet lezen zit je eigenlijk voor Jan lul een toneelstukje op te voeren. Het mondeling is er immers niet voor gemaakt zodat leerlingen over tien jaar nog weten wat de motieven uit De donkere kamer van Damokles zijn, het mondeling is er om literair begrip te testen.



Als ik voorstel om ze een essay over een literair werk te laten schrijven reageren ze vol afschuw, dus het mondeling lijkt the way to go. Het is dan alleen nog zaak om die smurfen aan het lezen te krijgen.



Oké, tot zover het spoedberaad, tijd voor een stappenplan.&nbsp;



Stap 1: maak de planning zo helder mogelijk voor de leerlingen, geef op tijd aan wanneer ze hun boeken gelezen moeten hebben en herinner ze daar zo vaak mogelijk aan.&nbsp;



Stap 2: stop er moeite in om op zoek te gaan naar de boeken die én van hoog niveau zijn én leuk zijn voor scholieren om te lezen.



&nbsp;Stap 3: spendeer in de les tijd aan het uitlichten van die romans zodat de leerlingen een betere keuze kunnen maken voor zichzelf.&nbsp;



Stap 4 (optioneel): leer je leerlingen zo goed kennen dat je ze persoonlijk boeken aan kunt raden.&nbsp;



Dan hebben we als laatst nog stap 5, die helaas onoverkomelijk is: gewoon maar hopen op het beste. Misschien moeten we er berusting in vinden dat er nu eenmaal lezers en niet-lezers zijn. Als we aan het eind van de dag maar onszelf in de spiegel aan kunnen kijken en met een rechte rug kunnen zeggen: we hebben in ieder geval ons best gedaan.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

In deze reeks gaat oud-docent Mike van Holsteijn in gesprek met zes scholieren die hij vorig jaar in zijn 5 vwo-klas had. Ze hebben het over het vak Nederlands en hoe het beter (en leuker!) zou kunnen. Ze fantaseren over de ideale lessen literatuurgeschiedenis en schrijfvaardigheid, en over de beste manieren om ze aan het lezen te krijgen. Ze brabbelen, onder andere, over hoe stom begrijpend lezen is en over wat taalkunde nou eigenlijk inhoudt. In de reeks zullen in chronologische volgorde de volgende vakonderdelen aan bod komen: het vak zelf, de leeslijst, literatuurgeschiedenis, spreek- en luistervaardigheid, schrijven en formuleren, taalkunde &amp; begrijpend lezen.



In deze aflevering: wat vinden ze eigenlijk van het vak Nederlands in het algemeen?



***



Geloof het of niet, maar ik heb ze niet eens om hoeven kopen met snoep: toen ik zes leerlingen uit mijn 5 vwo-klas van vorig jaar vroeg om mee te doen aan dit groepsgesprek, waren ze eigenlijk allemaal meteen enthousiast.



Er is al een lange tijd veel kritiek op het schoolvak Nederlands en de berichten over de alsmaar dalende leesvaardigheid van scholieren blijven binnenstromen. Iedereen heeft een mening over hoe het wel moet, behalve, zo lijkt het, de groep om wie het daadwerkelijk gaat: de leerlingen. Misschien worden ze niet slim genoeg geacht om zelf inspraak te hebben in het onderwijs dat ze volgen, maar ik denk dat we die scholieren dan onderschatten: leerlingen kunnen zelf het beste verwoorden waarom het onderwijs dat ze krijgen saai is of niet binnenkomt. Hoog tijd dus om eens te vragen wat die leerlingen nou eigenlijk vinden van het vak en hoe zij denken dat het beter kan. Zelf sta ik op het moment niet meer voor de klas en werk ik bij een uitgeverij, maar af en toe mis ik het lesgeven en de leerlingen wel. Voor mij is deze reeks twee vliegen in één klap: ik kan hiermee een poging wagen om een steentje bij te dragen aan de verbetering van het schoolvak, maar tegelijkertijd is het ook een goed excuus om die leerlingen weer eens te zien.



Daarom zitten we nu met z’n zevenen rondom een paar tegen elkaar aangeschoven schooltafels. En ja, ondanks dat ik ze niet heb hoeven omkopen, ligt er nu toch een berg snoep op tafel. Terwijl ze traditiegetrouw het eerste kwartier kletsen &#8211; dit keer over wie er wat over wie in het jaarboek heeft geschreven &#8211; trekken ze de zakken Skittles, Haribo en zure matten open. Er wordt een lading M&amp;M’s leeg gekieperd in de deksel van een doosje Celebrations.&nbsp;



Maar goed: we zijn hier niet om te snoepen. Als ik mijn telefoon op tafel leg en de opname start, wordt het eindelijk stil.



‘Oké, ik wil beginnen met een stelling,’ zeg ik. ‘Handen omhoog als je vindt dat Nederlands een kernvak moet blijven.’



Alle handen gaan omhoog. Gelukkig, opluchting nummer één. ‘Waarom?’ vraag ik.



‘Omdat iedereen het anders zou laten vallen en alle docenten Nederlands hun baan kwijtraken,’ zegt Camiel.



Oh. Ik zie de opluchting van net uit het raam fladderen.



‘Het is ook niet al te moeilijk om er een voldoende voor te staan, dus het is fijn dat je dan één kernvak in ieder geval al in de pocket hebt,’ voegt Famke eraan toe.



Als ik vraag of ze echt denken dat leerlingen het vak zouden laten vallen, schudden ze uiteindelijk toch hun hoofd. ‘Het is wel je moedertaal, of de taal van het land waarin je woont,’ zegt Fleur. ‘Het zou raar zijn als dat geen kernvak was, omdat het toch belangrijk is dat je er iets over leert.’



Daar is de rest het gelukkig wel mee eens. Dan lijken ze Nederlands dus toch een belangrijk vak te vinden. Maar tegelijkertijd vinden ze het ook allemaal een saai vak. Nederlands is vaak een rustmomentje voor ze om even op te laden voor de les biologie of wiskunde daarna &#8211; ze hoeven in de les niet bijster veel intensieve, lastige dingen te doen. Oftewel: misschien worden ze niet genoeg uitgedaagd.&nbsp;



‘Nederlands is eigenlijk het enige vak waarbij ik het gevoel heb dat ik niets leer,’ zegt Fleur.&nbsp;&nbsp;



Auw. Oké. Hoe komt dat dan?



‘Kijk, in de onderbouw leer je nog wel echt iets over spelling en grammatica en dat soort dingen, maar in de bovenbouw heb ik het gevoel dat ik alleen maar heb gelezen.’



Danja haakt daarop in: ‘Eigenlijk gaat het dus alleen maar om vaardigheden.’



‘Zijn die dan niet belangrijk?’ vraag ik.&nbsp;



Ze twijfelen even, maar knikken uiteindelijk wel. ‘Uit welke onderdelen zou het vak volgens jullie moeten bestaan?’ vraag ik.



Na wat over en weer komen ze op drie hoofdlijnen: lezen, schrijven en spreken. Dus toch weer die vaardigheden. Als ik dan nog literatuurgeschiedenis opwerp als onderdeel, duiken ze bijna allemaal onder hun tafel van schrik.&nbsp;



Het probleem lijkt dus voornamelijk te zitten in dat die leerlingen ergens wel vaag vermoeden dat die vaardigheden belangrijk zijn, maar tegelijkertijd niet het idee hebben dat ze daadwerkelijk iets leren. Ergens mist er dus toch een soort besef van belang van het vak. En ja, natuurlijk kunnen docenten wel vertellen waarom een vaardigheid belangrijk is, maar dat heeft weinig zin.



‘Eigenlijk luister ik er niet eens naar,’ geeft Danja toe. ‘En leerlingen willen het ook helemaal niet horen,’ zegt Camiel. Het liefst willen ze horen dat ze de stof morgen weer kunnen vergeten. Er is geen enkele leerling bij wie zo’n ingestudeerd praatje van een docent binnenkomt en het motiveert niemand om harder te werken. Om het echt binnen te laten komen, moeten ze het belang van de vaardigheden zelf ondervinden.&nbsp;



Ook ikzelf ondervond dat pas toen ik Nederlands ben gaan studeren, in Utrecht. Ineens begon de taal te leven en zag ik in op hoeveel vlakken in de maatschappij de kennis en vaardigheden die ik opdeed van toepassing waren. De studie liet me zien welke rol de taal speelt in de wereld waarin ik rondloop, terwijl je op school alleen leert formuleringsfouten op te sporen en een zakelijke tekst als puzzel op te lossen. Als ik die studie niet had gedaan had ik nu nog steeds lopen verkondigen dat Nederlands een afschuwelijk vak is. Nou ja, dat is het dus stiekem wel een beetje, maar dat hoeft het niet te zijn.



‘Weten jullie eigenlijk wat de studie Nederlands inhoudt?’



‘Meer van hetzelfde, maar dan moeilijker?’



Ze hebben geen flauw idee, maar als ik ze er meer over vertel, merk ik dat hun interesse wordt gewekt. Zeker als ik dingen noem die meer de kant van taalbeschouwing opgaan: taalverwerving, taalvariatie, de psychologische kant van taal: allemaal dingen waar op school weinig aandacht aan wordt besteed.



‘Maar wordt iedereen die Nederlands studeert dan ook echt docent?’ vraagt Esther.



Nee, weer een misvatting, maar wel een logische. Bij een studie als Journalistiek, Geneeskunde of Psychologie is het heel helder wat je er later mee kunt; bij een studie als Nederlands is dat veel abstracter. Je kunt er heel veel kanten mee op, want overal is taal, en taal is veel breder inzetbaar dan veel mensen denken. Aangezien leerlingen hier blijkbaar geen beeld van hebben, lijkt het me goed om er eens voor te zorgen dat dat wel zo is. Als het schoolvak meer zoals de studie zou zijn opgebouwd en scholen er meer moeite in zouden stoppen om toelichting te geven over studies zoals deze, zou het misschien lukken om de komende jaren meer dan tien eerstejaars studenten Nederlands de universiteiten binnen te harken.



Als afsluiter van deze aflevering vraag ik hoe het vak er in hun ideaalbeeld uit zou moeten zien.



Fleur zegt dat ze graag de les zou beginnen met een leeskwartiertje, en de rest stemt in. Toen ik vorig jaar zelf les gaf begon ik mijn lessen de eerste weken met een leeskwartiertje en toen kreeg ik het gevoel dat ze daar eigenlijk vooral moe van werden (veel gekreun en gesteun en een zucht van opluchting als het kwartier voorbij was), dus het is interessant om te horen dat (in ieder geval een paar) leerlingen zo’n kwartier toch waarderen, ook al is een kwartiertje eigenlijk net te weinig om écht goed in een boek te komen. Zo blijkt dus ook dat wat een docent waarneemt en wat een leerling ervaart niet altijd op dezelfde lijn ligt. Als docent is het dan ook altijd goed de leerlingen te betrekken in het gesprek: wat willen zij nou eigenlijk het liefst?



Hoewel het leeskwartiertje dus een goed idee lijkt, zijn vijf van de zes leerlingen het er aan de andere kant wel over eens dat er minder literatuurgeschiedenis en poëzie in het vak moet. Poëzie vinden ze verschrikkelijk.



‘Ik zie er echt het nut niet van in om gedichten te ontleden en dingen te leren over metrum en rijm,’ zegt een leerling.



‘En wat als we het wat moderner aanpakken en bijvoorbeeld kijken naar slam poetry of straatpoëzie?’ opper ik.



‘Ja, dan is het tenminste nog een beetje leuk. Bij Engels doen we dat ook, en dan geven we een korte presentatie over zo’n gedicht.’&nbsp;



Oké, duidelijk. Voor literatuurgeschiedenis zijn ze echter minder te porren. Famke zegt dat je alleen literatuurgeschiedenis zou moeten krijgen als je ook geschiedenis in je pakket hebt, en dat brengt ze op het idee om leerlingen zelf hun Nederlands-pakket samen te laten stellen. Praktisch misschien lastig uitvoerbaar, maar wel een leuke gedachtesprong. Zo zouden leerlingen dan bijvoorbeeld moeten kunnen kiezen uit een lessenserie poëzie of spreekvaardigheid, of extra lessen literatuurgeschiedenis. Al zijn ze het er wel over eens dat er voor iedereen dezelfde kern moet zijn.&nbsp;



‘Met alleen dingen waar je echt iets aan hebt,’ zegt Esther.



‘Zoals?’ vraag ik.



‘Ja, geen idee.’



Tijd om daar dus verandering in te brengen. En in mijn nederige optiek kunnen we al een heel eind komen als we het vak meer op zouden bouwen zoals de studie: met prikkelende en uitdagende opdrachten, zodat de taal en vaardigheden wat meer voor ze gaan leven. Hoe dat er per vakonderdeel uit moet komen te zien, onderzoek ik in de volgende afleveringen van deze reeks: bij elk onderdeel ga ik met de leerlingen in gesprek over wat ze ervan vinden en hoe het beter (en leuker) zou kunnen. In de volgende aflevering: de veelbesproken en door eenieder gevreesde leeslijst.



***



Met dank aan: Camiel, Danja, Esther, Famke, Fleur &amp; Jasmijn voor het interview, en aan Oumaima voor het meelezen.

De eerste keer dat Elizabeh Lyanna had zien dansen in Giselle wist ze gelijk dat ze een vuurteken was. Dat kon niet anders, met de overgave waarmee ze zich in alle choreografieën stortte. Omdat ze het niet laten kon had ze Lyanna’s geboortedatum opgezocht op Wikipedia. Ze bleek een boogschutter te zijn. Als je al twintig jaar als astroloog werkt kom je niet zo snel voor verrassingen te staan. Op het eerste oog leken Bas en Lyanna helemaal niet bij elkaar te passen, want een vurige boogschutter zou je eerder aan de zijde van een leeuw of tweelingen verwachten dan aan die van een sentimentele kreeft. Maar als ze naar hun andere tekens keek bleek er wel degelijk een match te zijn. Zo sloten hun liefdes en seksplaneten goed bij elkaar aan en hadden ze veel tekens in dezelfde huizen staan, wat aangaf dat ze dezelfde  waarden deelden. Tijdens haar opleiding leerde Elizabeth vooral naar de positieve dingen te kijken, slechte eigenschappen te zien als ‘uitdagingen’, want wat hadden haar cliënten eraan om te horen dat ze een leven vol uitdagingen en kommer en kwel tegemoet zouden gaan? Liever focuste Elizabeth daarom op de eigenschapen die haar cliënten optimaal konden benutten. Dus toen ze gezien had dat er zich een nieuwe liefde zou aandienen in het leven van Bas had ze zich alleen maar daarop gericht, en niet op het feit dat die nieuwe liefde een halfjaar later weer uit het leven van Bas zou verdwijnen, alsof er niks gebeurd was. Nu loopt ze met Bas door het park, nadat ze tien keer tegen hem gezegd heeft dat hij de twee nieuwe barista’s best even alleen kan laten. Het is een rustige dinsdag tenslotte. Bas heeft zijn handen in zijn zakken, hij ziet er nog altijd vermoeid uit na haar verdwijning, ook al weet ze dat hij het ergens wel een plekje heeft gegeven. ‘Weet je,’ zegt hij. ‘Ik geloofde nooit echt in astrologie, maar sinds ik jou ben tegengekomen begin ik er langzaam wel de waarde van in te zien.’ Ze moet onbedoeld lachen, want in de loop der jaren heeft ze dit soort zaken al zo vaak gehoord. Het waren meestal mannen die haar de grond in boorden, zeiden dat het nou eenmaal nooit wetenschappelijk bewezen was. De boel begon dan al licht te kantelen als ze hun sterrenbeeld wist te raden. Als ze daarna ook nog om hun geboortedatum en tijd vroeg en hun persoonlijkheid redelijk goed wist te omschrijven op basis van hun tekens kreeg ze meestal het gelijk aan haar kant. Als astroloog komen de dingen je nou eenmaal nooit aanwaaien.  ‘Je hebt dit vaker gehoord hè?’ zegt hij alsof hij haar gedachten kan lezen.  ‘Schat, als je mijn leeftijd hebt hoor je niets meer  voor het eerst, neem dat maar van mij aan.’ Het blijft even stil terwijl ze over het grindpad lopen. Het is een koude, grijze dag, maar toch doet het Elizabeth goed om even buiten te zijn. ‘Ik denk dat ik misschien ook nog wel sterker geneigd ben om je te geloven omdat je hebt gezegd dat ze naar huis komt,’ zegt Bas. Lyanna’s geboortehoroscoop uitpluizen was eigenlijk heel simpel. Sterker nog: ze had haar er zelfs een keer omgevraagd, toen ze allebei tegelijk in de koffiebar waren en Bas hen aan elkaar had voorgesteld. Lyanna was ergens wel geïnteresseerd in het occulte, misschien omdat haar jupiter, de planeet die om leren ging, in het dromerige vissenteken stond. Elizabeth had gezien dat ze het ver zou schoppen in de danswereld, omdat ze een zeldzame combinatie had van artistiek talent (vissen) en ijzersterk arbeidsethos (steenbok). Ze zag ook dat ze nogal wispelturig was op het gebied van de liefde, misschien dat zo iemand als Bas aan haar zijde daarom ook zo goed was. Toen Elizabeth laatst nog een keer naar haar geboortehoroscoop keek was het eigenlijk helemaal duidelijk. Er stonden een paar planten in transitie, overal vonden verschuivingen plaats. Maar straks, als het stof weer zou neerdalen zou alles duidelijk worden.  ‘Je hoeft niks te doen,’ zegt Elizabeth nu.

De eerste keer dat Elizabeh Lyanna had zien dansen in Giselle wist ze gelijk dat ze een vuurteken was. Dat kon niet anders, met de...

Het kwam eigenlijk alleen maar omdat het winkelpand op de hoek te huur was en hij het beeld van zijn eigen koffiebar maar niet uit zijn hoofd kreeg. ’s Ochtends, op weg naar college kon hij de neiging niet onderdrukken om van zijn fiets af te stappen en met zijn hoofd tegen het raam gedrukt de ruimte te bekijken. Op één van die ochtenden botste hij zo ongeveer tegen de eigenaar van het pand op. Zijn vader vond dat hij zijn studie economie in ieder geval moest proberen af te maken, zijn moeder vond dat hij zijn hart moest volgen. Het houtwerk van de zaak liet hij donkergroen schilderen, dat had hij eigenlijk al gelijk in zijn hoofd zitten toen hij het te huur-bordje zag staan. De koffiebonen kwamen van een anarchistisch vrouwencollectief, de veganistische cakes bakte hij zelf. Dat waren de dingen die later benoemd werden in de recensies. Ergens had hij de stille hoop dat, omdat zijn koffiebar in een diverse buurt stond, het als een soort huiskamer zou fungeren. Dat de oude garde, de stratenmakers en thuisverzorgers met hun Amsterdamse accenten, de migrantenfamilies en import Amsterdammers elkaar daar zouden ontmoeten. Maar natuurlijk bedient hij voornamelijk die laatste groep. Elizabeth, de bovenbuurvrouw, is één van zijn favoriete klanten. Een gepensioneerde astrologe die gelijk door had dat hij een kreeft was, maar dat er ook iets vurigs in hem schuilde. Was het misschien een mars in Leeuw? Of zijn maan in schorpioen? En trouwens, kreeften konden ondanks hun gevoelige karakter ook behoorlijk kardinaal zijn. Toen hij zijn geboortetijden bij zijn moeder had opgevraagd, tekende Elizabeth zijn hele radix voor hem uit, terwijl hij espresso’s en cappuccino’s met havermelk serveerde. Af en toe bleef er een nieuwsgierige Gen Z’er met een naveltrui of neuspiercing staan. Bas lachte het allemaal een beetje weg, hij kwam uit een nuchter gezin: dood was dood, aura’s bestonden niet en horoscopen werden gewoon bedacht door redacteuren van de Libelle. Het was meer dat het enthousiasme van Elizabeth hem aansprak, de haast moederlijke interesse als ze zijn hand op zijn arm legde en vroeg of hij een beetje goed had geslapen vannacht, of hij niet te hard werkte zo in het eerste jaar. De sterrenbeelden hoorden er nou eenmaal bij. Dus toen ze voorspelde dat hij binnenkort een relatie zou krijgen haalde hij zijn schouders op, hoewel ze hem doordringend aan bleef kijken. Maar toen kwam er op een ochtend opeens een meisje met lang donker haar en een lichte tred de zaak binnengelopen. Ze was net verhuisd en zat verlegen om een kort praatje, maar ze moest ook opschieten, want om elf uur moest ze in de studio zijn. Hij dacht dat alle dansers alleen maar met elkaar gingen. Bovendien: hij kon haar niet bieden wat al die andere dansers wel hadden: een sixpack, gespierde armen die haar makkelijk konden liften. Aan de andere kant: ballerina’s moesten natuurlijk ook koffie drinken, het zag er ook niet naar uit dat ze een espressomachine in huis had, want ze kwam bijna elke dag. Of misschien had ze gewoon behoefte aan een beetje gezelschap. ‘Dit is mijn enige uitje,’ zei ze op een ochtend. Een paar dagen later drukte ze hem een vrijkaartje in zijn handen. Ze danste de hoofdrol in Giselle. ‘Het is in de avond, dan werk je niet toch?’ vroeg ze. Eigenlijk had hij nou net op die datum het personeel uitgenodigd om bij hem te komen eten. Het was al twee maanden geleden besloten, maar natuurlijk ging hij. Hij had geen idee wat de dresscode was. Een nette blouse en een pantalon leek hem de meest veilige optie. Pas toen hij in de foyer van het theater stond bedacht hij zich dat hij hier nog nooit eerder was geweest. Of misschien toch een keer op de bassischool, er stond hem iets bij met een voorstelling over een Vos, een interactief gedeelte waarbij ze een dansje moesten instuderen, iets waar hij met tegenzin aan had deelgenomen. Maar dit was anders. Dit was Lyanna op het toneel, het meisje dat elke ochtend koffie bij hem kwam drinken. Hij kon zich niet voorstellen dat hij nu naar dezelfde persoon aan het kijken was. Het was bijna buitenaards wat ze daar aan het doen was. Hoe kon ze zo lang op een spitz blijven staan? Hoe kon ze zoveel pirouettes draaien? Hij kreeg een droog gevoel in zijn keel, moeite met slikken. Woorden als ‘onvermoeibaar’ en ‘indrukwekkend’ kwamen er opeens hortend en stotend uit toen hij haar naderhand ontmoette in de foyer. Ze pakte zijn hand en stelde hem aan iedereen voor. Namen en gezichten die hij direct weer vergat. Ze nodigde hem uit om wat mee te gaan drinken met de rest van het dansgezelschap, natuurlijk wilde hij dat. ‘Ze heeft het al weken over je,’ zei één van haar vriendinnen toen Lyanna even naar de wc was. Lyanna stond altijd met stramme spieren op, ze had pijn zodra hij wakker werd. Hij kon zich maar moeilijk voorstellen hoe ze zich dag in dag uit liet afbeulen in de studio. In de week voor de première kon ze ongelofelijk kribbig zijn, maar dan was er de voorstelling waar ze over het podium leek te vliegen, fans die voor haar in de rij stonden. In zijn twijfelaar leerde ze hem woordjes Georgisch, hield haar gezicht keurig in de plooi als hij er niets van bakte, totdat ze het echt niet langer hield. Ze maakten plannen om samen naar Corfu te gaan, als het seizoen straks was afgelopen wilde ze niets liever dan op een stretcher liggen en naar het geluid van de zee luisteren. Maar toen hij op een ochtend een prachtig hotel aan de kust had gevonden leek ze amper te reageren. Ze zocht naar een trainingsboek die ze kwijt was, zo in het ochtendlicht waren haar wallen opeens duidelijk zichtbaar.                ‘Zal ik het hotel dan maar later boeken?’ vroeg hij.                ‘Ik moet ervandoor,’ ze gaf hem een haastige kus op zijn wang. Het leek hem een goed idee om haar een keer op te halen na de repetities, ook op dinsdag waren er nog genoeg cafés die tot laat open waren. Maar ze had geen zin, het was weer eens  helemaal niet goed gegaan.                ‘Jij denkt altijd dat alles vanzelf gaat,’ had ze gezegd.  Eigenlijk was ze al voor haar verdwijning steeds kleiner geworden, elke toenadering, elk berichtje dat hij naar haar stuurde had een averechts effect. Hij went aan de krantenkoppen, aan de fans en journalisten die hem benaderen op Instagram of zelfs het lef hebben om zijn koffiebar binnen te komen lopen met vragen. De ochtendzon valt de zaak in, hij haalt een doekje over de bar. Elizabeth komt zoals elke ochtend de zaak binnengelopen. Hij steekt zijn hand naar haar op, maakt zonder het nog te hoeven vragen een cappuccino voor haar. Haar gezicht staat anders als ze aan de bar gaat zitten.                ‘Wat is er?’ vraagt hij.                ‘Ik heb de radix van Lyanna bestudeerd,’ zegt ze. ‘Ze komt tussen 6 maart en 4 april terug naar huis.’

Het kwam eigenlijk alleen maar omdat het winkelpand op de hoek te huur was en hij het beeld van zijn eigen koffiebar maar niet uit...

De autorit naar werk zou ze bijna blind kunnen doen. En hoewel de dagen in het ziekenhuis lang en soms hectisch zijn, verlopen de dingen die ze als specialist te zien krijgt volgens een vast patroon. Weer een kind dat van zijn stepje is gevallen en zijn maanbotje brak, weer een roekeloze vader die een salto op de trampoline wilde maken. Weer een patiënt die boos tegen haar uitvalt omdat het gips er pas over zes weken af mag. Na het werk is er een maaltijd van Hello Fresh, omdat eten voor haar nou eenmaal een noodzakelijk kwaad is, geen vorm van jezelf uitdrukken, wat alle koks in Chefs Table ook mogen beweren. Op de avonden dat ze niet sport kijkt ze samen met Michiel naar een gruwelijke misdaadserie. Na al die jaren vindt ze het nog steeds spannend wie het gedaan zou kunnen hebben. De verwoningen doen haar niks. Als je maar lang genoeg op de spoedeisende hulp hebt gewerkt raak je vroeg of laat altijd een beetje afgestompt. Ze slaapt diep, droomt weinig. Maar deze dinsdagochtend is alles anders. De naam “Lyanna Lewinski”, paginagroot op de voorkant. Niet in de gebruikelijke vorm, zoals gewoonlijk, een première waar zij weer de sterren van de hemel danste, een prijs die ze in de wacht sleepte. ‘Wil je nog koffie?’ vraagt Michiel. Hij zwaait met zijn handen voor haar gezicht als ze niet gelijk reageert. ‘Ja graag.’ Op haar werk heeft ze een afspraak met een vrouw met een hese schelle stem. Ze doet haar best om te knikken en aantekeningen te maken. In de pauze maakt ze een wandeling over het grijze industrieterrein. Als het begint te regenen schuilt ze onder een afdakje. In de kantine kocht ze een broodje met eiersalade, dat ze nu uit haar tas haalt. Ze neemt een paar happen, stopt het broodje dan weer terug in het plastic. Als ze terugloopt naar het ziekenhuis gooit ze het broodje in een blauwe container. Na haar werkdag blijft ze in haar auto zitten. Ze opent  Instagram en kijkt naar de berichtjes die zij en Lyanna naar elkaar stuurden. Het begon allemaal met de promotie die Lyanna had gemaakt van tweede naar eerste soliste. Ze had een foto van zichzelf geplaatst waarop ze, natuurlijk, op een podium aan het dansen was. Ze droeg een blauw pak dat strak om haar lichaam zat, haar been vlak langs haar oren, haar armen wijd gespreid als een vogel.                “Beyond grateful that I made it as a first soloist at the National Ballet. Thank you for everyone who supported me to make this dream come true. I can’t wait to see you all in the theatre for my next performance. With love, Lyanna”  luidde de begeleidende tekst. Ze vond het nog altijd vreemd om berichten van haar in het Engels te lezen. Het klonk te plechtig, niet zoals ze zich haar herinnerde. Dit was niet de Lyanna met haar kabeltruien en nette handschrift. De Lyanna die huilde toen ze haar beugel in de tram had laten liggen op Astrid’s kinderfeestje. Omdat haar moeder haar op het hart had gedrukt om haar beugel niet kwijt te raken. En omdat het niet hetzelfde was als Astrid haar beugel kwijtraakte. Bij Astrid thuis waren spullen vervangbaar, bij Lyanna niet, zo simpel zat het in elkaar.                Het voelde logisch om haar een berichtje te sturen. Astrid koos haar woorden zorgvuldig, zei ze nog een keer hardop voordat ze op de verzendknop drukte. “Gefeliciteerd met je promotie Lyanna! Ik kom snel naar je kijken. Liefs, Astrid” Dat ze ook daadwerkelijk iets van haar terug zou krijgen had ze niet verwacht. Het gebeurde een paar dagen later op een dinsdagavond, Astrid had nachtdienst en at een maaltijdsalade in de fel verlichte kantine. Eén van haar collega’s maakte een grap over een golfclub, er ging een lachsalvo door de kantine maar ze kreeg het niet mee, omdat ze op haar telefoon keek. “Dankjewel Astrid, jouw felicitatie betekent veel voor me. Hoe gaat het met je? Laat het met weten wanneer je wilt komen kijken, dan zorg ik dat er een vrijkaartje voor je klaarligt bij de kassa. Veel liefs! &lt;3” Het berichtje leek uit een totaal ander universum te komen. Astrid typte een veel te lang bericht terug, vertelde over haar drukke maar leuke baan in het ziekenhuis, haar relatie met Michiel, het huis dat ze een paar maanden geleden hadden gekocht. En dat het haar uiteraard leuk leek om binnenkort naar haar te komen kijken, dat ze Michiel mee zou nemen en dat ze het haar zou laten weten. Lyanna reageerde slechts met een hartje. En opeens voelde het heel stom dat ze op die “hoe gaat het met je?” was ingegaan. Waarom was Astrid eigenlijk nooit gegaan? Ze wijdde het aan haar te drukke dagen in het ziekenhuis, aan Michiel, die niet echt van ballet hield. Aan de reisafstand, omdat Amsterdam nou niet echt om de hoek de lag.



Maar het was iets anders, dat wist ze natuurlijk zelf ook wel. Het was dat gevoel dat ze ook kreeg toen Lyanna op dinsdagen en donderdagen opeens eerder weg mocht, omdat ze moest repeteren op de academie. Iets dat zich in haar borstkas vastzette, terwijl ze tegelijkertijd blij voor haar probeerde te zijn. ‘Jij wil altijd wat anderen hebben,’ zei haar moeder wel eens. Dat was ten dele waar, maar toch ook niet helemaal. Als ze Lyanna zag dansen, voelde het vooral alsof wat zij wilde niet goed genoeg was. Alsof geneeskunde iets gewoontjes was, iets banaals. Nu typt ze “Lyanna Lewinski” &nbsp;in op Google. De resultaten vliegen haar om de oren. De meeste nieuwssites vermelden min of meer hetzelfde, dat wat ze vanochtend ook al in de krant had gelezen: dat Lyanna Lewinski 24 jaar oud is, werd geboren in Georgië en op haar achtste verhuisde naar Nederland met haar oudere broer en moeder. Dat ze op haar achttiende tekende bij het Nationale Ballet en de jongste soliste ooit werd. Maar er zijn ook de juicekanalen, die spreken van een relatie die ze had met de eigenaar van een hippe koffiebar, zou hij iets op zijn geweten hebben? Of lag het toch aan de druk die de artistiek directeur op haar legde? En dan stuit ze op een podcast over Lyanna. Hoe kan ze dit gemist hebben? Balletkenners, oud-dansers, fans van het eerste uur zijn allemaal aangeschoven. Er is een aflevering van maar twee minuten met een simpele oproep. Of er mensen zijn die, in het kader van Lyanna’s verdwijning, iets over haar willen komen vertellen. Het e-mailadres staat in de beschrijving. Astrid opent haar mailbox en begint te typen.

De autorit naar werk zou ze bijna blind kunnen doen. En hoewel de dagen in het ziekenhuis lang en soms hectisch zijn, verlopen de dingen...

Paola zit op de bank in zijn woonkamer. Dit was wat hij eigenlijk altijd al gewild had, tijd met haar alleen, maar niet op deze manier, niet omdat zijn enige zusje vermist is. Het zusje voor wie hij er altijd zou zijn, had hij haar beloofd toen ze naar Nederland kwamen. Nou, lekker geslaagd is dat zeg.                ‘Wil je iets drinken?’ vraagt hij.                ‘Een kopje koffie als dat kan?’ Hij loopt naar de keuken, zet zijn mooiste kopjes onder de espressomachine. Paola had hem een halfuur geleden gebeld, gelijk na haar repetities. Ze had het druk, haar familie was ook op bezoek in Nederland, misschien dat ze later op de avond nog wat met ze zou gaan eten. Maar ze moest hem even spreken, en hij wist toen al gelijk dat het slecht nieuws was. Terwijl de espressomachine aan het opwarmen is bedenkt hij dat hij eigenlijk nooit op zijn kleine zusje gepast heeft, dat zij hem eigenlijk altijd met van alles voor was. Zij was diegene die als tienjarige elke ochtend in haar eentje in de trein stapte, op weg naar het balletconservatorium in Den Haag. Zij was diegene met een plan, een doel, waarvoor ze regelmatig feestjes miste. Zij was diegene die op haar zestiende al een contract in de wacht sleepte bij een balletgezelschap in Londen, terwijl hij toen net zijn geld verdiende als vakkenvuller. Vroeger baalde hij wel eens dat het zo moest gaan, dat hij zo’n serieus zusje had dat nooit ergens anders tijd voor leek te hebben dan dansen. Een zusje dat hij soms amper leek te kennen, dat altijd in zichzelf gekeerd naar balletvideo’s zat te kijken. Naar wie alle aandacht toeging ook, want er moest geld gespaard worden voor balletkostuums en de lessen, die betaalden zichzelf immers niet. Maar als hij haar weer zag dansen was hij apetrots. Ze had iets wat anderen niet hadden, als ze met dertig man op het podium stond werden je ogen gelijk naar haar toegetrokken. ‘Ja maar dat moet je ook hebben als je solist bent,’ had ze op droge toon gezegd toen hij dat een keer benoemde. Hij zet een kopje thee voor Paola neer, gaat naast haar op de bank zitten.                ‘Heb je iets gemerkt aan haar afgelopen weken?’ vraagt hij. ‘Ik bedoel, je zag haar dag in dag uit. Gedroeg ze zich anders dan normaal?’ Als ze niet gelijk reageert is hij even bang dat ze zich aangevallen voelt.                ‘Ik weet het niet. Ze was wel heel erg toe aan vakantie, dat sprak ze wel vaker uit dan normaal. Maar het leven van een solist is ook gewoon zwaar, dus ik vond het niet heel       vreemd.’ Ze gaat iets verzitten op de bank, dichter naar hem toe.                ‘En jij?’ vraagt ze. ‘Heb jij iets gemerkt afgelopen tijd?’                ‘Nee, had ik dat maar. Sowieso heb ik haar veel te weinig gesproken afgelopen weken.’ Ze knijpt even in zijn hand.                 ‘Ben je bang?’                ‘Ja. Vooral ook omdat ik het mijn moeder moet gaan vertellen.’                ‘Misschien kun je dat het beste maar gelijk doen. Ik bedoel, ze gaan er morgen toch wel mee naar buiten komen. Ze kan het maar beter van jou horen dan het in de krant lezen.’ Beneden in de straat gaat er een autoalarm af en op het balkon van de achterburen is er zo te zien een feestje gaande, want het staat er helemaal vol met rokende en drinkende mensen. Het is zo gek dat alles gewoon doorgaat. Paola knijpt weer in zijn hand, net iets langer dan de vorige keer.

Paola zit op de bank in zijn woonkamer. Dit was wat hij eigenlijk altijd al gewild had, tijd met haar alleen, maar niet op deze...

Dreamers

In mijn koffer zit een geruisloos dier

In de fauteuil tegenover mijn kingsize bed

Dagen als deze vragen om een kleine zaal

Nu we niet meer lenig zijn

Resumé

Zes gedichten over cowboys, dreamers en vervreemding in LA

1



er hangt een hitte stil in de kamer



de deken drukt als een bontjas op je lijf Bill houdt de wacht, buiten



staat een gedekte tafel: een handreiking tot een gesprek, alleen



het lichaam weet: zo gaat het niet zo is het niet gegaan —



een gebalde hand besluit de ruimte eromheen een vacuüm



met opengesperde ogen wacht je tot je hartslag zakt



2



alles blijft achter, verliefd op de lange zomers huur je een appartement in een vieze buitenwijk



houd je een band met het thuisfront door handgeschreven brieven



één ouder stuurt een raadsel waarvan de taal krast



de vraag is: blijf je?



3



je bent het eens dat het zonde is om in een zonnige tuin te staan en te denken



aan de volgende regendag, zoals het zonde is om weg te lopen van een goed gesprek



wat ik wil zeggen: jij bent de vertragende factor



4



de nacht verdooft de stad je ademhaling vertraagt



ga zitten, bekijk het spel zoals het is:



een decor van kinderhanden daarachter een bekend gezicht



licht op terwijl de band ontbindt

1 er hangt een hitte stil in de kamer de deken drukt als een bontjas op je lijfBill houdt de wacht, buiten staat een gedekte...

Boreling

Ansicht a priori

Daar ben ik

Grenslijnen / Centrifugeren / Hechtingen

Wachtkamer

Is dit mijn derde adem

Zes poëtische reacties op bestaande gedichten

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een bestaand gedicht dat ze aansprak. In deze reeks lees je zes resultaten daarvan. In deze laatste aflevering: Martijn reageert op ‘Second Wind’ van Louise Glück uit de bundel Winterrecepten van het collectief (2022).



Ik had het melancholische Winterrecepten van het collectief van Louise Glück al eens gelezen, en tijdens de Vuurlanddag voelde ik me er weer toe aangetrokken: ik houd heel erg veel van de verraderlijk simpele, prozaïsche regels van Nobelprijswinnaar Glück. Het gedicht ‘Second Wind’ is denk ik mijn favoriet uit de bundel. Daarin vertelt het ene zusje over hoe baldadig ze vroeger was als klein meisje, waarna het andere zusje (het lyrisch-ik) dat ietwat ontkracht. Vervolgens gaat de moeder daar als een bulldozer overheen door te zeggen dat beide zusjes zeer braaf waren. Het gedicht eindigt als volgt: ‘Not in our heads, / my sister said. I put / my arms around her. What / a brave sister you are, / I said.’ Dit gaat om herinneringen, maar ook iemands voorstellingen hoeven totaal niet overeen te komen met hoe de ‘werkelijkheid’ uitpakt. Daar wilde ik over schrijven.



*



IS DIT MIJN DERDE ADEM



mijn tweede wederkeer mijn allereerste opgave heb ik nooit volbracht ik dacht van wel ik dacht dat ik voelde dat ik won had haar arm op de tafel platgedrukt en viel mee lig net zo hard hijgend in de kuil het gat gedempt het uitzicht adembenemend ik denk nog steeds dat –



op een stoel met poten ben ik mijn arm verloren maar zij ook we liggen hier prima iedere voortzetting een verlenging van onderliggend lijden van exponentiële rot er is geen God er is een zonde die zichzelf gezuiverd heeft tussen hemel en aarde is geen relatie meer er is compost

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een...

Nu we niet meer lenig zijn



verlangt de regisseur iets met een knal stof en trillende trommelvliezen



ik denk aan het kind in het water net voorbij de pier in Santa Monica



dat zijn hoofd hartstochtelijk boven de zeespiegel houdt de mechaniek van de beweging



niet goed afgesteld in een zijstraat van Hollywood Boulevard



tussen de volle zakken en de lege flessen van de zoveelste première



van de zoveelste productie waar je bleef klagen over pijn



aan je voeten en een vriend die dichtbij woont maar nooit thuis is enkel



als de mist uit de stad is opgetrokken



ik heb spijt van het gestreken shirt dat in de hal bleef hangen



en de sigaret die te snel op was op de parkeerplaats voor de repetitieruimte



lag een kever op zijn rug zijn blinkend blauwe schild



een sloep op het droge

Nu we niet meer lenig zijn verlangt de regisseur iets met een knalstof en trillende trommelvliezen ik denk aan het kindin het water net voorbij...

Natuurlijk is die vreemde blik in de ogen van de artistiek directeur haar niet ontgaan. Maar ze is ook moe na de premièrevoorstelling, er is een pas de deux waar ze niet helemaal tevreden over is, wat waarschijnlijk niemand in de zaal écht is opgevallen, behalve misschien een zure recensent, maar toch. Bovendien staan na de voorstelling haar familieleden die speciaal zijn overgevlogen uit São Paolo op haar te wachten, die met haar willen proosten op haar succes, dus vooruit, ze drinkt twee glazen prosecco met ze, ook al wordt ze de volgende ochtend om tien uur weer verwacht in de studio.                Voor ze naar huis gaat checkt ze voor de zekerheid nog even de callsheet voor de matinee op zondag, maar Lyanna staat er gewoon weer op. Achteraf zal ze niet begrijpen waarom ze Lyanna niet op zo’n minst even een appje stuurde om te vragen of alles oké is, want het is niets voor haar om zomaar weg te gaan na een premièrevoorstelling. Wat is ze toch een waardeloze vriendin. Die nacht heeft ze een vreemde droom over Lyanna, ze rijden samen op een scooter door Toscane. Lyanna voorop, zij achterop. Op een gegeven moment stopt Lyanna op een klein zandweggetje, links en rechts van hen glooiden de wijngaarden. Ze stapt af en gebaart dat Paola het stuur over moet nemen.                ‘Ik ga nog even de omgeving hier verkennen, rij jij maar verder,’ zegt Lyanna.                ‘Weet je het zeker?’ vraagt Paola. Maar Lyanna heeft zich al omgedraaid en loopt regelrecht de wijnvelden in<s>.</s> Ze schudt met haar hoofd als ze wakker wordt. Het brengt haar wel op een idee, als ze Lyanna straks weer ziet bij de repetities gaat ze het voorstellen. Ze zijn nu allebei toch weer single, waarom gaan ze na het seizoen niet gewoon samen naar Toscane? En natuurlijk zal ze Lyanna ook over die gekke droom vertellen en daar samen met haar over lachen. Tijdens de ochtendles lijkt er niets aan de hand te zijn. De benen en armen worden gestrekt aan de barre, in een hoekje bereiden een paar ballerina’s hun spitzen voor. Er wordt gepraat over de geweldige premièrevoorstelling, over welke recensenten er in de zaal zaten en of er dansers zijn die nu misschien promotie zullen maken. Paola is geen ochtendmens en dus begint ze in stilte te stretchen tot de les begint. Lyanna kan nog wel eens op het allerlaatste moment binnenkomen, zeker na een belangrijke voorstelling, maar als ze er na vijf minuten nog niet is krijgt Paola een eigenaardig gevoel in haar maag. Na de ochtendles heeft ze altijd een kwartiertje om koffie te halen, iets kleins te eten, een appje te sturen naar haar familie misschien. In plaats daarvan belt ze Lyanna. Fuck, geen gehoor. Ze gaat naar haar repetitie, probeert zich te concentreren op haar danspartner: de lift uitvoeren, armen laten vallen. Dan gaat de deur open. Het is Ton, de artistiek directeur.                ‘Kan ik je even spreken Paola?’ vraagt hij. Ze lopen naar zijn kantoor, hij biedt haar iets te drinken aan, voor de vorm vraagt ze om koffie.                ‘Het gaat over Lyanna hè?’ vraagt ze voordat hij iets kan zeggen. Ton komt terug met twee kopjes koffie en gaat tegenover haar zitten.                ‘Ja.’ Het blijft even stil, het valt haar op dat hij er moe uitziet. Normaal gesproken is ze een beetje bang voor Ton, de man die carrières kan maken of breken, voor wie ze altijd extreem haar best doet. Maar nu ziet hij er opeens vreemd en kwetsbaar uit.                ‘Sinds gisteravond heb ik niks meer van haar gehoord,’ zegt Ton. ‘Ze is nog geen 24 uur vermist dus het is nog te vroeg om de politie in te schakelen, maar ik vroeg me af of jij iets van haar gehoord hebt.’ Hij kijkt haar zo verwachtingsvol aan dat het bijna fysiek pijn doet om hem teleur te stellen.                ‘Nee,’ zegt ze. ‘Ik heb niks gehoord.’ Ton neemt een slok koffie, knikt heel begrijpelijk alsof ze hem zojuist vertelt heeft dat ze de middag vrijaf neemt omdat ze met een blessure zit.                ‘Oké, ik dacht misschien, omdat jullie zulke goede vriendinnen zijn.’   Weer dat schuldgevoel, dat ze iets had moeten zien wat ze niet heeft gezien.                ‘Ze neemt niet op.’                ‘Nee bij mij ook niet. Fuck, ik hoop echt dat alles oké met haar is.’                ‘Ik ook.’ Het blijft even stil, dan verhardt Tons blik weer, wordt hij weer de zakelijk directeur zoals ze hem kent.                ‘Ga maar terug naar je repetitie, je zult je tijd hard nodig hebben. Mochten er dingen bekend zijn dan laat ik het je weten, goed?’ Als ze zijn kantoor uitloopt hoort ze hem tegen iets hards slaan, weer een keer vloeken.

Natuurlijk is die vreemde blik in de ogen van de artistiek directeur haar niet ontgaan. Maar ze is ook moe na de premièrevoorstelling, er is...

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een bestaand gedicht dat ze aansprak. In deze reeks lees je zes resultaten daarvan. In deze aflevering: Thijs reageert op <a href="https://thefloatinglibrary.com/2009/07/28/crater-lake-louise-gluck/">‘Crater Lake’</a> van Louise Glück uit de bundel Averno (2006).



Sommige dichters bewonder ik omdat hun gedichten veel betere en originelere versies zijn van wat ik zelf soms probeer te maken. Andere dichters maken werk met zoveel zeggingskracht dat ik het wel goed móét vinden, ook al voel ik in principe totaal geen verbinding met het soort poëzie dat ze maken. Louise Glück valt voor mij in die tweede categorie. Ik heb weinig met natuurgedichten, maar Glücks bundel The Wild Iris blies me omver. En hier reageer ik op ‘Crater Lake’, een allegorisch gedicht over goed en kwaad dat er op de een of andere manier in slaagt om níét hoogdravend te zijn. Hoe heeft ze dat nou weer voor elkaar gekregen?



*



Wachtkamer



De ziel had de dood niet direct herkend. De dood had een nieuwe gedaante aangenomen; die leek goed.



Het lichaam kon de confrontatie maar slecht hebben, was zichtbaar uit het lood geslagen.



Met korte tussenpozen ploften magazines op elkaar neer. Een vaasje klaprozen spatte op de tegels uiteen.



De ziel verzamelde de steeltjes, pikte het groen tussen de scherven vandaan, wist niet wie had gegooid en of dat nog een verschil maakte.



Hoe kwamen ze weer naast elkaar te zitten, het lichaam en de dood, als in eenzelfde hoek gewaaide bladeren, een beginnend geritsel



toen het lichaam als eerste werd geroepen om binnen te komen –

Dagen als deze vragen om een kleine zaal



in een stille voorstad ver van alle boulevards en bladgoud armen in prikkend pluche het zaallicht dooft



alsof je alleen in de klotsende nacht elke keer opnieuw vergeet waarom je vertrok



zolang je blijft zitten het decor hetzelfde de spelers hetzelfde de tekst hetzelfde



een kledingstuk dat staat maar niet past vier handen op een klein tafelblad een havik in het midden



wie hem wekt kan gaan

Dagen als deze vragen om een kleine zaal in een stille voorstadver van alle boulevards en bladgoudarmen in prikkend pluchehet zaallicht dooft alsof jealleen in...

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Iduna Paalman, Thijs Joores, Erwin Hurenkamp, Oumaima Belkhdar
Website	Laurens Besselsen

Archief